Morgunblaðið - 17.07.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 1999
UMRÆÐAN
Guðs lög
og manna
„ÞAR SEM Guðs lög og manna
greinir á þar skulu Guðs lög ráða.“
Þessi hending Þorgeirs ljósvetn-
ingagoða vitnar um það, að
snemma hafa menn vitað að lög eru
hvergi einhlít. „Eitt rekur sig á
annars horn eins og graðpening
hendir vorn“... Einnig hitt, að
hvaða lögfræði svo sem menn iðka
sín á milli, er það ekki annað en
bamagaman á við önnur lög æðri.
Lögþræta á tímum Þorgeirs og
Njáls var bardagalist, íþrótt og trú-
arathöfn. Formálarnir voru galdra-
þulur sem höfðu gildi áhrínisorða,
málatilbúnaður hrekkvís glæfraí-
þrótt sem menn höfðu ýmist heiður
eða háðung af eins og í skák, kaup-
hallarbraski og fjárhættuspili nú.
Dómar voru háskaleikur með líf og
örlög manna eins og rússnesk rúl-
letta og þótt óréttlátir yrðu skipti
það ekki máli; þeir voru verk for-
laga og guða. Lögmenn okkar tíma
munar í þennan glæsilega háska-
leik fomkappanna. En trúarbrögð-
in em týnd og tröllum sýnd, listin
gufuð upp, formálamir orðnir að
formi einu, eins og gamall galdur
sem hefur misst máttinn. Inn-
antóm, síngjöm hagsmunaþrætan
ein eftir. Og óréttlætið.
Umræðuefnið er sem fyrr há-
lendið, Þjóðlendufrumvarpið og lög
um ferðafrelsi utan byggðar og
ræktarland. En áður en vikið verð-
ur beint að því verður að fara
nokkmm orðum um lög, dóma og
lögfræði almennt, myndun eignar-
réttar, grenndarrétt og frumburð-
arrétt, sem er helgur réttur, - ofar
dægurþvargi. Fyrr hef ég sagt að
ég trúi ekki venjulegum lögmönn-
um og dómstólum til úrskurðar um
réttinn til landsins, sumpart vegna
vafasams orðspors sem þeir hafa
skapað sér í fyrri úrskurðum en þó
einkum vegna þess að sjálf starfs-
greinin ætlast til þröngrar sýnar
innan markaðs sjónhrings lögbóka
og hagsmunagæslu (virðanlegra til
peninga) og skortir heildarsýn,
skortir skilning og náttúmlega til-
finningu fyrir öðram lögmálum,
sem era lögum æðri.
Eignarréttur
Ég efast um, segir Ey-
vindur Erlendsson, að
lögfræðin ein (dómstól-
ar innifaldir) sé þess
umkomin að skera úr
um rétt til óbyggðanna.
Við verðum að átta okkur á, að
millum míns málflutnings og mál-
flutnings hinna virtu fulltrúa
Jústitsíu, millum míns hugsunar-
háttar og þeirra er djúp staðfest,
ekki ólíkt gjánni milli hinna upp-
ranalegu Ameríkana og þeirra
Evrópumanna sem þangað
þröngdu sér síðar með vopnum,
veifandi jafnframt Biblíunni og sín-
um „göfuga" germanska-rómanska
„rétti“. Við eram ekki að tala sama
tungumál, málsforsendur era ólík-
ar og skæklatog um einstök orð því
tilgangslaust líkt og
þvarg blindingjanna
fjögurra um sköpulag
fíls, í frægri
dæmisögu.
Eg efast sem sagt
um að lögfræðin ein
(dómstólar innifaldir)
sé þess umkomin að
skera úr um rétt til
óbyggðanna. Það kem-
ur til af því að réttur til
lands er ekki eignar-
réttur einn eða nytja-
réttur. Hann er ná-
tengdur sjálfum fram-
burðar- og fæðingar-
réttinum sem aftur er
nátengdur sjálfum lífs-
réttinum og ef á að skýra þann rétt
með einhverjum viðurkenndum há-
skólafræðum yfírleitt þá era aðrar
fræðigreinar jafnmikilvægar eða
mikilvægari en lögíræði; svo sem
siðfræði, félagsfræði guðfræði og
sagnfræði, kannski sálarfræði.
Ásamt eignarrétti, afréttarrétti og
nytjarétti og ítakarétti, finnst þar
einn réttur enn sem æ meir ryður
sér til rúmsins í hugum nútíma-
mannsins. Það er hinn svonefndi
grenndarréttur eða heimaréttur.
Vegna hans er orðið skylt að hafa
grenndarkynningar áður en hafist
er handa um nýframkvæmdir. I
krafti hans risu menn upp vegna
Landspítalabygginganna, vegna
Reykjavíkurflugvallar og nú síðast
vagna hávaða af skemmtistöðum í
Grjótaþorpinu. Þessar uppreisnir
era virtar. Fólk á þama heima.
Þetta er tiltölulega nýtt sjónarmið
en farið að vega þungt í nútíman-
um. Mestu skiptir þó sú fræðigrein
sem aldrei hefur fengið kennslustól
á háskólastigi; almennir mannasið-
ir, þeir sem fjalla um virðingu íyrir
sérrétti og sérstöðu annarra
manna. Það skiptir t.d. engu hvort í
gildi era lög sem banna umferð og
tjöld óviðkomenda á einkaeignar-
löndum (eins og var)
eða lög sem leyfa þetta
sama (eins og nú er).
Almennir mannasiðir
skipa svo fyrir að mað-
ur fer ekki um land
sem öðram er með ein-
hverjum hætti helgað
(ekki síst ef það er
með beinni nærvera
hans) nema kanna
fyrst hvort það sé hon-
um að meinalausu. Því
síður tjaldar maður
þar eða tínir nokkurs-
konar jarðargróða svo
sem ber eða blóm. Al-
mennir mannasiðir og
náttúrleg tilfinning
manna hvers fyrir annars landhelgi
skipa svo fyrir hvað sem lög segja.
Hér á ég við tilfinningalega land-
helgi en ekki afleidda af lögform-
legum einkarétti, þá landhelgi sem
getur verið fima teygjanleg í senti-
metram, metram og mílum talin
eftir aðstæðum og nær ómögulegt
er fyrir nokkum venjulegan dóm-
stól að skera úr um hver er.
Hundurinn minn hleypur um
svæði, sem hefur þriggja kílómetra
radíus, á hverjum morgni. Það er
hans svæði, óðal og landhelgi.
Hann gegnir þar eftilitsskyldu.
Það er virt af hrossum í haga,
hröfnum í lofti, mönnum á vegi sem
og öðram lifandi skepnum. Borgar-
hundur hleypur hring á sinni litlu
lóð og fylgú' húsbónda sínum stolt-
ur ákveðna leið, sem er hans land-
helgi. Hundur Jónasar bónda í
Hvammi smalar alla fjallshlíðina
fyrir ofan bæinn, upp á eggjar,
einu sinni á dag. Hann fylgir hús-
bónda sínum upp á þessi fjöll og
inn á jökla. Allt þetta er hans
heimaland, óðal og landhelgi. Tek
dæmi af hundum vegna þess að
þeir era hagsmunalausir í því máli
sem hér er til umfjöllunar, til að
sýna fram á að landhelgi er mis-
munandi stór eftir því hvar menn
(eða hundar) búa. Grennd er afar
afstætt hugtak. Á fjölfarinni götu í
Tókíó era grenndarmörk ekki rofin
þótt snert sé með öxlum eða nudc^-
ast utan í náungann. Á víðernum er
þessu öðruvísi farið, líkt og ára
manna þenjist út eða þjappist sam-
an eftir því rými sem gefst. Frá
sjónarhóli míns fólks upp við Hlíð-
arnar í Biskupstungum er Uthlíð-
arhraunið allt innan grenndar-
marka. Það er ekki óbyggð þótt
ekkert standi þar hús. Það er
heimahagi. Svínahraun, Mosa-
skarð, Svartadauðavegurinn;
Bjamarfell, Brúarárskörð einnig. I
hugum manna þar era öll þessi
lönd heimalönd, óðul, órjúfanlegur
hluti af daglegu lífi fólksins þar, al ’*
veg jafnt þó það sé þar ekki sjálft
öllum stundum. Áran nær þar yfir.
Og stæði til að breyta þessu landi
með t.d. virkjun Brúarár í Skörð-
unum eða Farisins þar sem það nú
ryðst fram úr Hagavatni þá á fólk-
ið sem þama býr að gera það, eða
menn á þess vegum. Þetta eiga lög-
fræðin og þéttbýlið erfitt með að
skilja. Skiljanlega. Það sem menn
ekki skoða skilja þeir ekki. Auk
laga sem era mannaverk gilda um
menn einnig náttúralögmál því
menn era partur af náttúranni ekki
síður en hundar, ekki síst bændur.
Þeir era meir að segja hluti af
landslaginu og landið hluti af þein^
Sé landið selt er einnig verið að
selja þá. Selji þeir það sjálfir, selja
þeir sjálfa sig með. Þennan á lög-
íræðin erfitt með að skilja. Dómar-
ar hnussa við rökum af þessu tagi,
segja að þau komi ekki í mál við
sig. En það má samt ekki gefast
upp á að halda þeim fram. Fyrr eða
síðar verða þau ofan á. Tímarnir
breytast. Áfram, inn á öræfin,
bráðlega.
Höfundur er smiður, myndlistar-
maður, leikstjóri, höfundur.
Eyvindur
Erlendsson
FERÐALAGIÐ BYRJAR VEL HJA ELLINGSEN...

Grandagarði 2, Rvík, simi 552-8855 og 800-6288
ítalskir gönguskór, stærðir 36-47.
AÐEINS 4.995- (áður 7.260-)
Allt í lax- og silungsveiði.
Sjóstangir og hjól.
Kælibox kosta frá 1.438-
Kælibox 12 volta (24 Itr.) kosta 6.204
Regnslár í ferðalagið. Verð 588-
Sjónaukar og áttavitar.
Mikið úrval og hagstætt verð.

NEOPRENE-vöðlurá 9.900-
Gúmmívöðlur og klofstígvél á tilboði.
Ferðapottasett kosta frá 2.158-
Obrjótandi hitabrúsar fyrir heitt og
kalt. Verð frá 2.420-
Björgunarvesti á alla fjölskylduna.
OPIÐ VIRKA DAGA 8-18 OG LAUGARDAGA 10-14
ítalskir gönguskór, stærðir 41-47.
AÐEINS 6.590- (áður 9.394-)
Nýkomnir flísjakkar í nýjustu litunum.
Verð frá 5.489-
Viðhaldsvörur fyrir sumarhúsið.
Gasvörurnar í ferðalagið. Verðdæmi:
Gashella 2.398-, gaslukt 3.597-
gashitari 6.020-
Verðin eru án gaskúta.
Mikið af veiðitöskum.
Þessi kostar 2.694-
Svefnpokar, tjalddýnur og álpokar.
Tjalddýnur kosta 998-
Svefnpokar kosta frá 5.495-
-
Ódýrir og fyrirferðalitlir vind- og
regnjakkar með hettu. Verö aðeins
4.031- Stakar buxur kosta 2.454-
Velkomin í fjórar
deildir með 9000
vörunúmer;
fata- og skódeild,
sportveiðideild,
almenna deild og
útgerðar- &
rekstrarvörudeild
TILBOÐ
Stangarhaldarar fyrir bíla
átilboði, aðeins 6.681-