Morgunblaðið - 18.07.1999, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
I* MORGUNBLAÐINU í gær
birtist athyglisverð frétt um
hugmyndir forráðamanna hins
gamalgróna fyrirtækis, Lýsis hf.,
um flutning á starfsemi fyrirtæk-
isins til Grindavíkur. Fram kem-
ur, að núverandi húsnæði fyrir-
tækisins sé orðið óhagkvæmt og
þess vegna stefnt að nýbyggingu.
Jafnframt segir Andri Þór Guð-
mundsson, aðstoðarforstjóri fyr-
irtækisins, að Grindavík sé ákjós-
anlegur staður fyrir starfsemi
Lýsis hf. þótt ekkert hafí verið
ákveðið í því sambandi. Arðsem-
isútreikningar fari fram á staðar-
vali og ákvörðun byggist á niður-
stöðum þeirra.
Þótt niðurstaða liggi ekki fyrir
er engu að síður athyglisvert, að
fyrirtæki sem á sér langa og
merka sögu í höfuðborginni
hugsi sér til hreyfings. Því hefur
lengi verið haldið fram, að marg-
víslegt hagræði sé í því fólgið
fyrir fyrirtæki að reka starfsemi
sína á höfuðborgarsvæðinu
vegna nálægðar við ýmsar helztu
þjónustumiðstöðvar. Þótt ekki
komi fram í máli talsmanns Lýsis
hf. hvaða rök liggi til grundvallar
því, að Grindavík er svo ofarlega
á blaði, er ljóst, að framangreind-
ar röksemdir um staðsetningu
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
fyrirtækja nálægt helztu mið-
stöðvum stjórnkerfís og banka-
kerfis eiga ekki lengur við nema
að takmörkuðu leyti.
Stórbættar samgöngur gera
það að verkum, að það skiptir
ekki höfuðmáli vegna þeirra sam-
skipta hvar starfsemi fyrirtækja
fer fram. Margvíslegt hagræði
getur verið í því fólgið fyrir starf-
semi fyrirtækja, að vera staðsett
eins nálægt hráefnislindum og
hugsanlegt er. Tölvusamskiptin
og stórbætt símakerfi valda því,
að önnur samskipti eru jafn
þægileg hvar sem fyrirtækið er
staðsett á landinu. Vegakerfið er
orðið slíkt að það er ekki flókn-
ara fyrir starfsfólk að sækja at-
vinnu til Grindavíkur en úr Graf-
arvogi á Grandaveg.
Til viðbótar kemur, að kostn-
aður við atvinnustarfsemi utan
Reykjavíkursvæðisins getur í
sumum tilvikum verið minni en á
höfuðborgarsvæðinu. Það á ekki
sízt við um húsnæðiskostnað.
Það verður fróðlegt að fylgjast
með því hver niðurstaða forráða-
manna Lýsis hf. verður. Fyrir
nokkrum áratugum hófst sú þró-
un í Bandaríkjunum, að stórfyr-
irtæki leituðu út fyrir helztu
þéttbýliskjama eins og t.d. Man-
hattan vegna þess, að kostnaður
var orðinn svo mikill vegna slíkr-
ar staðsetningar, að ekki sé talað
um þrengsli, að því fylgdi stór-
felldur sparnaður að flytja starf-
semina út á opnara svæði, þar
sem húsnæðiskostnaður ekki sízt
var mun lægri. Vel má vera, að
hugleiðingar forráðamanna Lýsis
hf. séu eitt fyrsta merkið um að
slík þróun sé að hefjast hér.
Tölvusamskiptin eru orðin há-
þróuð en margt bendir til, að við
séum enn á frumstigi þeirrar
þróunar og að þessi samskipti
eigi eftir að stórbatna frá því sem
nú er og þykir þó mörgum, sem
þau séu nú þegar ævintýri líkust.
Þessi þróun í samskiptum getur
átt eftir að gjörbreyta öllum við-
horfum í byggðamálum á íslandi.
Um allt land hefur verið lagt í
miklar fjárfestingar í fasteignum,
sem margir segja nú að séu verð-
lausar eða verðlitlar. Það er ekki
ólíklegt að þetta eigi eftir að
breytast í grundvallaratriðum og
að þessar eignir eigi eftir að nýt-
ast mun betur en ætla má í dag
m.a. vegna þess að það skiptir
minna og minna mála hvar fyrir-
tækin eru staðsett.
Það er þess vegna orðið tíma-
bært að skoða byggðamálin úr
nýrri átt. Það sem máli skiptir er
að byggja upp svo fullkomið fjar-
skipta- og samskiptakerfi um
landið allt að það skipti nánast
engu máli hvar fyrirtækin eru
staðsett og að þau geti leitað
þeirrar staðsetningar, sem hag-
kvæmust er af öðrum ástæðum,
m.a. nálægð við hráefni. Hugleið-
ingar forráðamanna Lýsis hf.
ættu því að verða öðrum til um-
hugsunar.
Alþingismenn landsbyggðar-
kjördæmanna eiga að beina at-
hygli sinni að fjarskiptakerfun-
um. Vegamálin eru komin vel á
veg, þótt óunnið verk sé víða á
landinu. En þau mál eru í góðum
farvegi. Stóra málið nú er að
tryggja að tölvusamskipti og
símasamskipti sé jafn góð hvar
sem er á landinu. Að því verkefni
eiga landsbyggðarþingmenn að
einbeita sér.
LÝSI TIL
GRINDAVÍKUR?
Jú, listin í dag er fín -
en slank,“ hélt Gunn-
laugur áfram. „Ég
skal útskýra betur
fyrir þér orðið slank.
Það merkir grannur á
íslenzku. Og það er
bara fínt á dönsku, mundu það. Ég
held mikið uppá suma nútímamál-
ara - Léger, Picasso, Miro, Juan
Gris og fleiri. En hreinir abstrakt-
málarar eins og Kandinsky, Herbin
og Mondrian falla mér síður í geð.
Mér finnst abstraktion ekki list,
heldur aðeins hluti af listinni -
segðu ekki afstrakt, það minnir mig
alltaf á aftrekt.
Nei, nútímalistin er hreint ekki
sem verst. Annars lenti ég á vit-
lausu plani þar. Ég fékk einhvem
veginn þá hugmynd, að nútímalistin
væri vísir að einhverju stórkost-
legu. Þú kannast við þetta. Það er
líkt og trúlofun. Maður gerir sér
ekki grein fyrir öllu baslinu, sem
síðar kemur á daginn. Ég hélt sem
sagt, að nýklassík, hrein og sterk,
væri í uppsiglingu og að nútíminn
myndi skila stórfelldum verkum,
eitthvað líkt og Assyríumenn, hinir
fomu Egyptar, Michelangelo og
Donatello. En þetta vom skýja-
borgir, þó að Picasso og Léger
héldu merkinu hátt. En á eftir þeim,
eða samtímis, birtust hugsuðir eins
og Kandinsky og Mondrian, miklir
spekingar, en leiðinlegir listamenn
að mínum dómi. Mér finnst eldmóð-
urinn sem maður fann í verkum Lé-
ger og Picasso vera horfinn úr list-
inni. Hún er horfm að artistiskum
vangaveltum. Geometrisk
abstraktion var orðin heldur dauf
og útslitin, áður en hún var yfirgef-
in. Ljóðræn abstraktsjón og tass-
ismi tóku við. Það var ágæt tilraun
að endumýja málverkið, en mér
finnst hún vera að
falla um koll. Poppið
er heldur leiðinlegt,
en það er ekki að efa,
að einhverjir hugsuðir
geti komið því á fram-
færi við heimsviður-
kenninguna. En það em til dásam-
leg verk í nútímalistinni, oft eftir
einhverja menn, sem fara sínar eig-
in götur og stundum einhverja utan
meginstraumsins í nútímalist.
Rousseau, Miro, Chagall, Salvador
Dali, og fleiri em hver á sína vísu
ákaflega skemmtilegir málarar.
Mér finnst stefnur í nútímamál-
aralist ósköp leiðinlegar og allar
þessar aðvaranir um, að það megi
ekki gera þetta eða hitt. Það má
ekki líkja eftir náttúmnni. Það má
ekki segja sögu í mynd, ekki vinna
að táknrænni list. Maður má ekki
vera „litterer11, ekki túlka pólitík
eða trú af neinu tagi. Listin á að
vera óhlutkennd og óháð öllu -
nema sjálfri sér. Menn eins og Lé-
ger, Picasso og Miro em einhvem
veginn fjölbreyttari en fmmheijar
abstraktlistar eins og Mondrian,
Herbin og Kandinsky. Mér er nær
að halda, að það liggi betur á þeim.
Það er talað um, að nútímalist
eigi að vera abstrakt og sú list sé
einhvers konar frelsun undan áþján
og kúgun þessarar gömlu listar. En
mér fyrir mitt leyti finnst abstrakt-
sjónin áþján og afneitun, nokkurs
konar svelti: ég held upp á róman-
tík, natúralisma, ég vil vera sentí-
mental. Ég elska stefnuleysi og
lauslæti í listinni. Ég hef ánægju af
symbólisma, draumum og súrreal-
isma og sveitarómantík. Sem sagt:
ef ég ætti að afneita öllu þessu og
neita mér um að mála ský á himni,
fjalþeða tungl, þá gæti ég ekki mál-
að. Ég legg ofar öllu öðm áherzlu á
vondan smekk. Án hans væri ég
ekki til, eða réttara sagt: ég mundi
fá hægt andlát af tómum leiðindum.
Ég er ekki að boða neina trú eða
kenningu með því að segja þetta við
þig og ég fer þess ekki á leit við
nokkum mann, að hann sé mér
sammála hvað þetta snertir. En
það, sem kallað er góður smekkur,
hefur smám saman orðið í mínum
augum eins og einhvers konar rolu-
kast þeirra sem vilja tolla í
tízkunni."
Ég spurði, hvort hann vildi ekki
„tolla í tízkunni."
„Jú endilega," svaraði Gunnlaug-
ur, „svo lengi sem mig lystir, en
ekki lengur. Ég er ekki að binda
mitt trúss við eitthvað, sem aðrir
em að elta, ef ég sjálfur er orðinn
leiður á því.“
„Ertu leiður á nútímalist,“ spurði
ég-
„Nei, en ég er leiður á mörgu,
sem er gert í hennar nafni. Ég held
upp á hana og hef lært mikið af góð-
um og miklum listamönnum nútím-
ans. Þeir era dásamlegir, þótt ýmis-
legt megi að þeim finna. Þeir em al-
veg jafn góðir og miklir, þó að þeir
séu ekki alfullkomnir, en nútíminn
framleiðir svo mikið af hversdags-
legum verkum, sem em hvorki góð
né vond. Og maður verður svo
hundleiður á þessu, vegna þess að
því er ýtt að manni með frekju og
væmnu lofi. Og ég kalla það góðan
smekk að taka undir alla lofrolluna,
því það þykir fínt hjá intelligensí-
unni að vera á sama máli. En ég vil
ekki taka undir þetta lof, því mér
finnst það vera óverðskuldað með
öllu og þar með liggur ekki annað
fyrir en aðhyllast sinn vonda smekk
með sveitarómantík og rímnakveð-
skap með löngum són og rykkjum."
M.
HELGI
spjall
+
SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 1999 29,
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 17. júlí
ILÍTILLI BÓK SEM KOM ÚT
í Glasgow árið 1921 færði sagn-
fræðingurinn Alexander
McGill, skoskur maður en af
írsku bergi brotinn, rök fyrir
því að írskir þjóðfrelsismenn
gætu margt vitlausara gert en
kynna sér sögu sjálfstæðisbar-
áttunnar íslensku og það hvernig íslend-
ingum af staðfestu og óbilandi viljastyrk
hefði á endanum tekist að tryggja sér full-
veldi árið 1918. Sagði McGill í bók sinni
The Independence of Iceland, A Parallel
for Ireland að barátta íslendinga sýndi
svart á hvítu að barátta írskra lýðveldis-
sinna væri fyllilega réttlætanleg því ef
eitthvað var þá hefðu Bretar beitt íra
meiri órétti heldur en Danir íslendinga.
Sagan hefur reynst beitt vopn í átökum
stríðandi fylkinga á Norður-írlandi og það
kemur senniléga aldrei jafn skýrt fram og
í fyrstu vikum júlímánaðar ár hvert þegar
svokölluð göngutíð Óraníureglunnar nær
hámarki. Oraníumenn ganga þá fylktu liði
um borg og bæi og fjölmennust er gangan
tólfta júlí þegar fagnað er sigri Vilhjálms
þriðja af Óraníu yfir herjum Jakobs Stú-
arts Bretakonungs við Boyne-ána 1690.
Vilhjálmur var mótmælendatrúar en
Jakob kaþólskur og í því andrúmslofti sem
ríkir á Norður-írlandi skiptir sigurinn
máli jafnvel þótt hann hafi átt sér stað fyr-
ir þrjú hundruð og níu árum. Mótmælend-
ur telja sig vera að halda í heiðri þjóðleg
bresk gildi, en eftir ósigur Jakobs hefur
aldrei ríkt kaþólskur konungur á Bret-
landi. Kaþólikkar telja að sama skapi að
verið sé að minna þá á hverra er máttur-
inn og dýrðin, kaþólskir séu annars flokks
borgarar.
Það er oft erfitt að átta sig á því hvernig
ein þjóð - eða tvær, eftir því hvernig á það
er litið - getur deilt svo hart innbyrðis um
táknræna atburði. En skýringin er
kannski sú að á Norður-írlandi er sagan í
raun ljóslifandi, þar er ósjaldan bragðið á
það ráð að endurvekja söguna ekki aðeins
í pólitískri orðræðu heldur í bókstaflegri
merkingu. Til að mynda létu Óraníumenn
sér ekki nægja í vikunni að minnast sigurs
Vilhjálms af Óraníu heldur settu þeir sem
endranær orrustuna við Boyne á svið. Og
ávallt eru úrslitin hin sömu, Vilhjálmur fer
með sigur af hólmi.
Lýðveldissinnar hafa fyrir sitt leyti haft
í heiðri minningu ýmissa píslarvotta, og
þeir hafa^ notað löngu liðin ódæðisverk
Breta á írlandi, ekki síður en það sem
þeim finnst gerræðislegir stjórnarhættir
þeirra í dag, til að réttlæta sprengjuher-
ferð sína. í deilum kaþólskra og mótmæl-
enda á Norður-írlandi er sagan því ekki
aðeins til í sögubókum, hún er vopn í átök-
um líðandi stundar.
Bæklingur Alexanders McGills er
einmitt allrar athygli verður því fæstum
dytti í hug nú í dag að færa rök fyrir því
að íslensk sjálfstæðisbarátta og sú írska
ættu nokkuð sameiginlegt. Sannarlega
hljómar það undarlega í okkar eyrum að
McGill skyldi velja sér íslandssöguna til
að sýna Irum fram á að barátta þeirra
væri guði þóknanleg og að þeir myndu fá
sínu framgengt ef þeir bara sýndu sam-
stöðu og létu ekki deigan síga. Sannarlega
hljóta þau blóðugu ódæðisverk sem framin
hafa verið á Norður-írlandi undanfarin
þrjátíu ár að sýna og sanna að grundvall-
armismunur er á eðli írskrar og íslenskrar
þjóðerniskenndar? Eða hvað?
Hér er á ferðinni spennandi umhugsun-
arefni, ekki síst fyrir okkur íslendinga
sem erum gjarnir á að líta á okkar eigin
þjóðerniskennd sem „góða“ og Jákvæða"
og eigum fjarska erfitt með að skilja þau
grimmilegu ódæðisverk sem framin hafa
verið í t.d. Júgóslavíu og á Norður-írlandi
í nafni þjóðerniskenndarinnar. Svarið við
spurningunni liggur samt sem áður ekki í
augum uppi nema menn séu á þeirri skoð-
un að íslendingar séu einfaldlega ekki
þannig innrættir að hægt væri að hugsa
sér að sambærilegir atburðir gerðust hér.
Bendir sagan til þess að heilu þjóðirnar
séu betur innrættar en aðrar?
Opið sár sem
þarfnast
aðhlynningar
ÞAÐ VEKUR
óneitanlega
athygli að
bæklingur
McGill kom út
einmitt þegar blóðugu frelsisstríði íra
(1919-1921) var u.þ.b. að ljúka og þreifíng-
ar voru uppi milli breskra stjórnvalda og
leiðtoga írskra sjálfstæðissinna að hefja
samningaviðræður um fyrirkomulag sam-
bands landanna. Nokkur bresk og írsk
dagblöð gripu samanburð við ísland á lofti
og fannst ástæða til að koma þeirri skoðun
á framfæri að e.t.v. ættu samningamenn
íra og Breta að kynna sér sambandslaga-
sáttmála íslendinga og Dana sem náðist í
höfn árið 1918 án nokkurra blóðsúthell-
inga, og lagði grunninn að friðsamlegri og
hagkvæmri sambúð landanna.
Hér heima varð bæklingur McGills þeim
sem hann lásu fyrst og síðast tilefni til að
lýsa þeirri von að ef vinsamlegir samningar
íslands og Danmerkur gætu hjálpað til við
að binda enda á blóðugt stríð nágranna-
þjóða væri það íslendingum sérstakt fagn-
aðarefni. Söguleg tengsl okkar við írland
og Bretland væru svo sterk að ekkert vild-
um við heitar en stuðla að giftusamlegri úr-
lausn aldagamalla deilumála þeirra, og
friðsamlegri sambúð þjóðanna tveggja.
Fullyrða má að þessi ósk sé jafn sterk
meðal íslendinga í dag og hún var árið
1921, og það skýrir m.a. þá áherzlu, sem
Morgunblaðið leggur á að fylgjast grannt
með fréttum frá Norður-írlandi. En til
allrar óhamingju hefur ekki enn tekist að
binda enda á átökin á Norður-írlandi.
Meira en þrjú þúsund og fimm hundrað
manns hafa fallið í átökunum undanfarin
þrjátíu ár og þeir stjómmálamenn breskir,
sem áttu sér þá von eina árið 1921 að írska
„vandamálið" væri af borði breskra stjórn-
valda, hafa ekki fengið von sína uppfyllta.
Norður-írland er og verður opið sár sem
þarfnast aðhlynningar.
Vandamálið
alls ekki
nýtilkomið
ALDREI HEFUR
þetta orðið eins
ljóst og á fimmtu-
dag þegar áætlanir
um að mynda sam-
steypustjóm kaþ-
ólskra og mótmælenda - sem hefði orðið
tímamótaviðburður á Norður-írlandi í hinu
sögulega samhengi - fóru út um þúfur.
Kom á daginn að friðarsamkomulagið sem
kennt er við fóstudaginn langa stóð völtum
fótum.
Auðvitað er alls ekki víst að þessi tíðindi
þýði að friður sé fyrir bí á Norður-írlandi
og bresk og írsk stjórnvöld munu vitaskuld
áfram leita lausnar á vandanum. Reyndar
er með ólíkindum hversu mikill árangur
hefur náðst undanfarin ár og er vert að
missa ekki sjónar af því. Leiðtogar deiluað-
ila vora í raun ekki nema hársbreidd frá
því að hefja stjómarsamstarf, söguleg tíð-
indi í Ijósi samskipta kaþólikka og mót-
mælenda á Norður-írlandi fram á þennan
dag.
Það vekur hins vegar áhyggjur að það
vandamál sem allt strandaði á nú, afvopn-
un írska lýðveldishersins (IRA), er alls
ekki nýtilkomið og eðlilegt að spyrja hvers
vegna sennilegt sé að menn leysi í haust
það sem ekki hefur tekist að leysa fram að
þessu. Ef til vill munu menn þá hafa haft
tíma til að skoða hug sinn á friði og ró, og
verða þá líklegri til að finna lausn á vand-
anum. En sá skelfilegi möguleiki er einnig
fyrir hendi að öfgamenn fylli í tómarúmið
sem skapast nú við þessi þáttaskil.
En hvers vegna gekk ekki saman í
myndun heimastjórnarinnar? Hvers vegna
geta lýðveldissinnar ekki hugsað sér að
láta vopn sín af hendi? Fyrst þeir eru á
annað borð búnir að sætta sig við að þeir
munu ekki ná fram sínu helsta baráttumáli
- sameiningu írlands - hvers vegna ganga
þeir ekki að kröfum sambandssinna um af-
vopnun, gefa Sinn Féin þannig tækifæri til
að hafa áhrif á stjórn Norður-írlands og
breyta innanfrá kerfinu sem þeim finnst
hafa verið svo ósanngjarnt?
•StlÍlpMS
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
BEINAGEITARFJALL blasir við víða af Fljótsdalshéraði.
Á sama hátt má spyrja hvaða máli það
skipti eiginlega fyrir sambandssinna hvort
afvopnun IRÁ hefst nokkrum dögum áður,
samtímis eða nokkram dögum eftir að búið
er að mynda heimastjórn með Sinn Féin?
Hvers vegna eru þeir ekki reiðubúnir til að
láta slag standa og fá þannig staðfest hvort
IRA raunveralega hefur í hyggju að af-
vopnast? Var ekki vert að taka þá áhættu,
sem þessu fylgdi, í því skyni að komast að
raun um hvort þau heimssögulegu tíðindi
væra að gerast að IRA, hættulegustu
hryðjuverkasamtök á Vesturlöndum und-
anfarin þrjátíu ár, hygðust raunveralega
láta vopn sín af hendi?
í augum umheimsins voru það sam-
bandssinnar sem í liðinni viku ollu því að
tilraunir til að skipa heimastjórn fóru út
um þúfur. Kaþólikkar gerðu það sem ætl-
ast var til af þeim, mættu til þingfundar og
tilnefndu sína fulltrúa í stjórnina en í aug-
um kaþólskra beittu sambandssinnar
gömlu bragði, sem þeir hafa oft beitt áður,
neituðu kaþólskum um framfarir og jafn-
rétti í skjóli meirihluta síns.
Ef við setjum okkur hins vegar í spor
sambandssinna er staðan þessi: Er hægt
að ætlast til þess af stjórnmálamönnum
sem virt hafa leikreglur lýðræðisins að þeir
setjist niður með mönnum sem vitað er að
hafa tengsl við IRA. Væri ekki verið að
draga lýðræðið - þetta hugtak sem samfé-
lag vestrænna þjóða í raun byggist á - nið-
ur í svaðið ef David Trimble tæki sér sæti
við hlið Gerrys Adams í heimastjórn þegar
liggur fyrir að Sinn Féin er stjórnmála-
armur IRA, einkaher sem er reiðubúinn að
deyða t.d. breska hermenn, fái Sinn Féin
ekki sínu framgengt?
Svörin við þessum spurningum eru ekki
einhlít og ómögulegt fyrir okkur, sem
stöndum utan við þessi átök, að setja okkur
í spor málsaðila. Gangi menn of hart fram í
því að finna hverjum um var að kenna er
aukinheldur hætta á að aldrei gangi saman
með leiðtogum stríðandi fylkinga á Norð-
ur-írlandi. Á hinn bóginn verður að ætla að
með því að undirrita samkomulagið á
föstudaginn langa hafi sambandssinnar
gert upp hug sinn um það grandvallarat-
riði að setjast í stjóm með Gerry Adams og
að ágreiningurinn nú standi um fram-
kvæmdaatriði en ekki þetta grundvallarat-
riði.
Það hefði aldrei orðið friður í Suður-Af-
ríku, ef Nelson Mandela hefði tekið þá af-
stöðu að setjast ekki í stjórn með kúgurum
sínum eða hvítir menn gert upp við sig, að
þeir mundu aldrei ræða við Mandela. Þetta
er spurning um, að þeir sem skipa hlutverk
leiðtoganna á örlagastundu hafi þá stærð
til að bera að víkja til hliðar öllu því sem
skiptir ekki máli úr því sem komið er held-
ur stefna ótrauðir að því marki, sem úrslit-
um mun ráða um frið og farsæld um langa
framtíð.
Þýzkaland hefði t.d. ekki verið sameinað
í eitt ríki, ef Helmut Kohl hefði hugsað um
tímabundin fjárhagsvandamál Þjóðverja af
þeim sökum. Hann vék slíkum smáatriðum
til hliðar þvert á kröfur t.d. jafnaðarmanna
í Þýzkalandi og mun lifa í sögunni fyrir það
að vera maðurinn, sem sameinaði þýzku
ríkin tvö. Leiðtogar sambandssinna á
Norður-írlandi þurfa að hefja sig upp úr
dægurpólitíkinni og leggja áherzlu á aðal-
atriðin. En kannski er vandinn sá, að slíkir
leiðtogar eru ekki til í þeirra hópi.
Dæmigerður
norður-írskur
harmleikur
VIÐ LESTUR
bókar sem IRA-
uppljóstrarinn
Eamon Collins
skrifaði fyrir
tveimur árum,
Killing Rage, gefst afar fróðleg innsýn í
starf IRA en Collins lýsir með greinargóð-
um hætti að hverjum IRA-manni er upp-
álagt að varðveita vopn sitt vel og láta það
aldrei af hendi, ekki síst fyrir þá sök að
vopnið gæti reynst hættulegt sönnunar-
gagn fyrir dómstólum, kæmist lögreglan
yfir það og tengdi tilteknum glæpum.
Collins, sem starfaði í IRA á árunum
1979-1987, útskýrir einnig í bók sinni þær
refsingar sem biðu IRA-manna sem óvar-
lega fóru með vopn sitt. Staðreyndin er
auðvitað sú að IRA hefur talið sig eiga í
stríði við breska heimsveldið og eins og
menn vita jafngildir það uppgjöf að láta
vopn sín af hendi í stríði. Hvað svo sem líð-
ur allri afvopnun er Ijóst að IRA mun leit-
ast við að koma málum þannig fyrir að öll-
um sé Ijóst að IRA hafi alls ekki verið sigr-
að heldur einmitt þvert á móti, að samtök-
in haldi reisn sinni.
Eamon Collins er dæmi um lýðveldis-
sinna sem með tíð og tíma fór að efast um
réttmæti gjörða sinna. Bókin Killing Rage
er hins vegar ekki aðeins merkileg fyrir þá
innsýn sem hún gefur í hugsanir manns
sem um fátt annað hugsar en hvernig hægt
sé að koma fyrir kattarnef óvinum sínum,
en allir lögreglumenn og hermenn á N-ír-
landi voru álitnir lögmæt skotmörk, heldur
einnig fyrir það sem gerðist eftir að bókin
var skrifuð og gefin út. Fyrram samherjar
Collins höfðu aldrei fyrirgefið honum fyrir
að gerast uppljóstrari og í mars á þessu ári
var honum ráðinn bani með hrottalegum
hætti í nágrenni heimilis síns í Newry.
Dæmigerður norður-írskur harmleikur,
enn eitt ódæðið og þó höfðu menn vonað að
þau heyrðu brátt sögunni til.
Friður kemst
ekki á í eitt
skipti fyrir öil
ÞRATT FYRIR
að gefi á bátinn
mega menn hins
vegar ekki
missa sjónar á
þeirri staðreynd
að yfirgnæfandi meirihluta íbúa Norður-
írlands vill frið, og að samfélagið sem heild
er fyrir margt löngu búið að fá sig fullsatt
á þeirri vargöld sem ríkt hefur.
Það er hins vegar misskilningur að
halda að eitthvert eitt friðarsamkomulag
færi Norður-íram frið í eitt skipti fyrir öll,
og að málinu hafi verið lokið 10. maí á síð-
asta ári þegar deiluaðilar skrifuðu undir
samkomulagið sögufræga. Friður er marg-
falt flóknara hugtak en svo að allt falli í
ljúfa löð við undirskrift samkomulags.
Enda er skýring þess að fyrir hendi var
vandamál til að byrja með auðvitað sú að
ævafornt vantraust og hatur er svo meitlað
í stein á Norður-írlandi að allar tilraunir
til að miðla málum hafa verið dæmdar til
að fara út um þúfur fram að þessu. Fólk
vill frið en ekki allir vilja frið hvað sem
hann kostar.
Af sömu ástæðum hefur reynst erfitt að
hrinda ákvæðum samkomulagsins sem
kennt er við föstudaginn langa í fram-
kvæmd, vöntun á trúnaðartrausti gerir
það að verkum að öll skref verða að vera
lítil skref. Og deiluaðilum verður að fyrir-
gefast þótt þeir hiki, og séu ekki vissir í
hvorn fótinn eigi að stíga. Sá mikli fjöldi
fræðibóka sem um Norður-írland hafa
verið ritaðar geta nefnilega ekki kennt
Norður-írum að sleppa takinu af hatrinu
og byrja að fyrirgefa hver öðrum. Slíkt
gerist aðeins með góðum vilja og með tíð
og tíma.
Auðvitað er alls
ekki víst að þessi
tíðindi þýði að
friður sé fyrir bí á
Norður-írlandi og
bresk og írsk
stjórnvöld munu
vitaskuld áfram
leita lausnar á
vandanum.
Reyndar er með
ólíkindum hversu
mikill árangur
hefur náðst
undanfarin ár og
er vert að missa
ekki sjónar á því.
Leiðtogar
deiluaðila voru í
raun ekki nema
hársbreidd frá því
að heQa
stj órnarsamstarf,
söguleg tíðindi í
sjálfu sér í ljósi
samskipta
kaþólikka og
mótmælenda á
Norður-írlandi
fram á þennan
dag.