Morgunblaðið - 18.07.1999, Blaðsíða 32

*32 SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MANNFJÖLDARÁÐSTEFNA SAMEINUÐU ÞJÓÐANNA í NEW YORK
öll helstu viðfangsefni mannkynsins,
alit frá almennum mannréttindum til
umhveríismála og kvenréttinda. Arið
1994 var boðað tíl Kairóráðstefnunn-
ar sem er með merkari ráðstefnum
sem haldnar hafa verið af hálfu S.Þ.,
ekki síst vegna þeirrar stefnubreyt-
ingar sem þar varð. Árið áður var
mannréttindaráðstefna haldin í Vín,
sem lagði grunninn að öllum þeim
samþykktum sem síðar voru gerðar.
Þar var áhersla lögð á rétt einstak-
lingsins og þá skyldu stjómvalda að
tryggja mannréttindi karla og
kvenna, óháð menningu, trúarbrögð-
um og stjómskipulagi. Frá þeim tíma
hefur staðið mikil rimma milli Vatík-
ansins og muslimaríkja annars vegar
og vestrænna ríkja hins vegar, um
rétt stofnana eins og kirkju, ajatolla
(trúarleiðtoga muslima) og ríkis-
stjóma til að takmarka réttindi fólks
og halda frá því upplýsingum og
fræðslu, einkum vegna trúarsetn-
inga.
Styrkja þarf stöðu kvenna
A Kairóráðstefnunni varð sú
stefnubreyting að áherslan íluttist
frá stjómvöldum yfir til réttar ein-
staklinganna til kynheilbrigðis. Þar
með beindist athyglin að öllum ríkj-
um heims og því hvemig réttur til að
ráða yfír eigin líkama og frjósemi er
tryggður. Inn í samþykktir komust
ensku hugtökin reproductive rights
og reproductive health, sem og sexu-
al health og sexual rights. Þetta hef-
ur verið þýtt sem kynheilbrigði og
réttur til kynheilbrigðis. Síðast talda
hugtakið hefúr verið afar viðkvæmt
víða um heim, ekki síst þar sem yfir-
ráð karla yfír konum og foreldra yfír
bömum hafa verið algjör og þar sem
ekki er viðurkennt opinberlega að
fólk geti haft mismunandi kynhneigð.
I stað þess að horfa á mannfjölgun-
ina sem meginviðfangsefnið og skoða
hana í tölum og prósentum var sam-
þykkt í Kaíró að besta leiðin til að
draga úr mannfjölgun í heiminum
væri að fræða konur, bæta stöðu
þeirra og menntun sem og að beina
fræðslu til unga fólksins. Þessi sam-
þykkt byggðist á þeirri staðreynd að
í þeim ríkjum heims þar sem staða
kvenna er best og menntun þeirra
mest er minnst um bameignir. í
Kairósamþykktinni var kveðið á um
rétt til fræðslu án afskipta foreldra,
þar var krafíst ömggra fóstureyð-
inga þar sem þær væm löglegar, þar
var fjallað um leiðir til að draga úr
heimilisofbeldi og hvers kyns ofbeldi
gegn konum og bömum, þar með
taldar nauðganir og kynferðisleg
misnotkun. Hvatt var til aðgerða til
að draga úr mæðra- og bamadauða,
lagðar vom línur svo að draga mættí
úr kynsjúkdómum, einkum alnæmi
og það sem mestu máli skipti, lofað
var fjármagni til að styðja við bak fá-
tækra ríkja. Allar þjóðir skuldbundu
sig til aðgerða og nú var komið að því
að meta hvað gerst hefur á þeim
fimm ámm sem liðin em frá
Kairóráðstefnunni.
Allgóður árangur
Fyrir ráðstefnuna í New York var
tekin saman skýrsla þar sem helstu
niðurstöður em dregnar saman, en
einnig var dreift heljanniklum
doðranti þar sem ástandið í allmörg-
um ríkjum er greint mjög nákvæm-
lega, þar á meðal í nokkmm ríkjum
Austur-Evrópu. Kofi Annan fram-
kvæmdastjóri S.þ. gaf sér tíma frá
viðkvæmum málum Kosovo og
ávarpaði ráðstefnuna í upphafi. Hann
fór yfír helstu tíðindi skýrslunnar og
greindi frá því að þegar á heildina
væri litið væri árangurinn allgóður.
Hægt hefur á mannfjölgun og dregið
hefur úr fæðingar- og dánartíðini, en
sú þróun á sér lengri sögu en frá
1994. Mjög margar þjóðir hafa tekið
sig á, bætt fræðslu, komið á fót ráð-
gjöf og heilsugæslu og reynt að grípa
til aðgerða til að hefta útbreiðslu al-
næmis. Að mati skýrsluhöfunda
skipuleggja 60% hjóna bameignir
sínar en á ráðstefnunni í Búkarest
1974 var talið að um 30% þjóna gerðu
fjölskylduáætlanir. Slæmu tíðindin
era þau að það fjármagn sem lofað
var 1994 hefur ekki allt skilað sér og
þegar á heildina er litið hefur út-
Á NEÐSTU hæð byggingar Sameinuðu þjóðanna í New York gat að líta skilti sem sýndi hve jarðarbúum íjöigar jafnt og þétt. Á þessu ári er búist
við að íbúatalan fari yfir 6 milljarða.
Kynheilbrigði, konur
og mcmnfjölgun
✓
A nýafstaðinni ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna um mannfjöldaþróun gat að líta ljósa-
* skilti á neðstu hæð byggingar Sameinuðu
þjóðanna í New York. Ljósin blikkuðu í sí-
fellu. Fimm rauð ljós táknuðu þau böm
sem fæðast á hverri sekúndu, tvö blá ljós
sýndu þá sem deyja. Þessi einföldu skila-
boð skýra betur en margt annað hvert
stefnir í þróun mannfjölda í heiminum. A
þessu ári mun íbúatala jarðarinnar ná 6
--------------------9-------------------
milljörðum. Kristín Astgeirsddttir segir að
• enn sé glímt við þær spurningar hversu
margt fólk móðir Jörð geti brauðfætt og
hve mikið álag viðkvæm náttúra jarðarinn-
ar þoli. Enn eigi að leita nýrra leiða.
Tæplega fimm ár em liðin frá
stórmerkri mannfjöldaráð-
stefhu Sameinuðu þjóðanna
sem haldin var í Kairó árið
1994. Dagana 30. júní til 2. júli sl. var
Jtomið að því að gera upp reikning-
ana og skoða stöðuna. Greinarhöf-
undur fór til New York sem fulltrúi
Fræðslusamtaka um kynlíf og bam-
eignir, þökk sé stuðningi utanríkis-
og heilbrigðsráðuneytisins. í þrjá
daga frá morgni til kvölds gerðu
þjóðir heims grein fyrir aðgerðum
sínum til að bæta kynheilbrigði. Sagt
var frá hvað gert hefði verið til að
'draga úr ótímabæram þungunum,
dauða mæðra og bama, löglegum og
ólöglegum fóstureyðingum, fræðslu
um kynlíf og bameingir, unga fólkinu
og kynlífíinu, baráttunni gegn al-
næmi og kynsjúkdómum, sem og að-
gerðum til að styrkja stöðu kvenna.
Jafnframt var gengið frá nýju slqali
þar sem kveðið er á um aðgerðir
næstu ára.
Réttur einstaklingsins
Árið 1974 boðuðu Sameinuðu þjóð-
imar til sinnar fyrstu stóm ráðstefnu
um mannfjölgun í heiminum og var
hún haldin í Búkarest. Þá beindust
sjónir einkum að þriðja heiminum og
GREINARHÖFUNDUR stillti sér upp við eitt af þeim listaverkum sem
prýða byggingu Sameinuðu þjóðanna. Á mósaikmyndinni stendur: Það
sem þér vi^jið að aðrir menn gjöri yður, skuluð þér og þeim gjöra.
þeim gífurlegu vandamálum sem þar
var við að glíma. Þrátt fyrir mikinn
mæðra- og bamadauða var mann-
fjölgun mjög ör, einkum á meðal
hinna sárfátæku. Þá var samþykkt
að reyna með öllum ráðum að draga
úr þessari fjölgun. Sjónum var eink-
um beint að ábyrgð stjómvalda, enda
enn ríkjandi sú trú að ríkisstjómir
gætu og mættu ráðskast með líf
fólks. Reynt var að veita fræðslu og
efnt til áróðursherferða til að fá fólk
til að skipuleggja fjölskyldustærð.
Ófrjósemisaðgerðum var beitt í stór-
um stíl um árabil, oft án þess að fólk
vissi hvers kyns var.
Þegar tíundi áratugur aldarinnar
rann upp var ákveðið á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna að leggja út í
ráðstefnuröð þar sem farið yrði yfir