Morgunblaðið - 25.07.1999, Blaðsíða 26
26 SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Jóra
KJARTAN Thors, doktor í jarðfræði, tók pungaprófið og próf í rafeindavirkjun vegna vinnu sinnar um borð í Bláskel.
Á BLÁSKEL VIÐ MÆL-
INGAR Á HAFSBOTNI
vrosHPn javiNNUiíF
Á SUNIUUDEGI
►Kjartan Thors fæddist árið 1945. Hann lauk stúdentsprófí
frá Menntaskólanum í Reykjavík árið 1964 og var blaðamaður
á Morgunblaðinu frá 1964-1965 og á Tímanum 1966. Kjartan
stundaði nám í jarðfræði við Háskólann í Manchester 1966-
1973, lauk þaðan BSc-prófí 1969 og doktorsprófi 1974. Hann
var sérfræðingur á Hafrannsóknastofnun frá 1974 til 1995, rit-
stjóri tímaritsins Náttúrufræðingsins 1976-1980 og stunda-
kennari við Háskóla íslands 1974-1998. Hann hefur rekið fyrir-
tækið Vinnubát sf. frá 1982 og rekur jafnframt Jarðfræðistofu
Kjartans Thors. Eiginkona Kjartans er Ólöf Magnúsdóttir
bankastarfsmaður og eiga þau fjögur börn.
eftir Rognhildi Sverrisdóttur
JARTAN Thors
stofnaði fyrirtækið
Vinnubát sf. árið
1982, en á þeim tíma
var hann starfsmaður
Hafrannsóknastofnunar. Hann
hafði selt út ýmis þjónustuverkefni
við mælingar á hafsbotni, en þótti
nauðsynlegt að hafa til umráða
fleytu, sem hæfði verkefnunum.
Hann fann heppilegan, nýjan
vinnubát í Englandi og samdi við
þarlenda um að selja Hafrann-
sóknastofnun bátinn. Stjórn Haf-
rannsóknastofnunar féllst hins
vegar ekki á kaupin. Kjartan taldi
þá bróður sinn, Bjöm, á að kaupa
bátinn með sér og hafa þeir rekið
hann síðan.
Á þeim sautján árum sem liðin
eru hefur báturinn verið notaður í
fjölda rannsóknaverkefna við
strendur landsins, fyrir opinberar
stofnanir og einkaaðila.
Þegar bátakaupin voru í höfn
var eftirleikurinn auðveldari. „Blá-
skel, en svo nefnist báturinn, auð-
veldaði sölu rannsóknaverkefna
jarðfræðideildar Hafrannsókna-
stofnunarinnar, meðal annars
vegna þess að koma mátti fyrir í
henni töluverðum tækjabúnaði.
Báturinn hefur einnig verið leigð-
ur út í rannsóknaverkefni til stofn-
ana og einstaklinga sem leggja til
eigin tæki,“ segir Kjartan. „Eftir
að ég lét af störfum hjá Hafrann-
sóknastofnun hefur jarðfræðistofa
mín lagt til ýmis tæki og báturinn
er vel búinn, til dæmis af tækjum
til nákvæmrar staðarákvörðunar
og dýptarmælinga. Þær mælingar
sem ég seldi út á Hafrannsókna-
stofnun voru aðallega endurvarps-
mælingar, þar sem bergmál hljóðs
er notað til að mæla þykkt lausra
jarðlaga á hafsbotni og dýpi niður
á klöpp. Mælingar af þessu tagi
hafa hagnýtt gildi vegna dýpkun-
arframkvæmda eða mannvirkja-
gerðar, eins og hafnargerð, vega-
gerð og brúarsmíði. Einnig eru
þessar mælingar hagnýttar við
kortlagningu jarðefna á hafsbotni,
til dæmis malarefna og skelja-
sands.“
Frá Hafrannsókna-
stofnun í ræsið
Kjartan hefur unnið töluvert að
rannsóknum fyrir Reykjavíkur-
borg. „Ég hef stundum sagt að ég
hafi farið frá Hafrannsóknastofn-
uninni í ræsið,“ segir hann. „Ég hef
unnið töluvert íyrir gatnamála-
stjórann í Reykjavík að rannsókn-
um í sambandi við frárennslismál,
útræsið við Ánanaust og útræsið
sem verður lagt út frá Klettagörð-
um. Þar hef ég mælt dýpi, undir-
lag, setþykktir og botninn að öðru
leyti, á því svæði þar sem útræsin
liggja. Eg hef einnig tekið þátt í
umhverfisrannsóknum vegna þéss-
ara framkvæmda. Áður en þessi
útræsi eru lögð eru gerðar viða-
mikiar rannsóknir, sem verða svo
endurteknar að nokkrum tíma liðn-
um. Mæld er mengun í sjónum,
setflutningur á botninum og könn-
uð afdrif þeirra efna, sem leidd eru
út. Þessar rannsóknir, sem unnar
eru í samvinnu margra aðila, eru
mjög áhugaverðar, enda hafa mjög
fróðlegar upplýsingar fengist úr
þeim. Minn þáttur í þessum rann-
sóknum nær nú yfír nokkur ár og
auk eigin athugana hef ég lagt til
bát í rannsóknir annarra."
Bláskel RE-145 hefur farið um
margar hafnir landsins til rann-
sókna, til dæmis höfnina í Hafnar-
firði, Kópavogi, Grindavík og Akra-
nesi, auk Reykjavíkur og Kjartan
hefur unnið að rannsóknum fyrir
Björgun hf. og Sementsverksmiðj-
una, svo dæmi séu nefnd. Þá vann
hann í þrjú sumur að rannsóknum í
Hvalfirði, áður en jarðgöngin voru
grafin undir fjörðinn.
Næg verkefni fyrir
einn mann
Kjartan segir að hann hafi haft
töluverð verkefni fyrir bátinn frá
upphafi. „Að vísu var nokkuð
þröngt í búi fyrstu árin, á meðan
Bláskel var að vinna sér sess. Syst-
urfyrirtæki útgerðarinnar, jarð-
fræðistofan, er eina fyrirtækið hér
á landi sem annast rannsóknir
hafsbotns. Sérgrein mín er jarð-
fræði hafsbotnsins, doktorsritgerð
mín fjallar um sjávarsetlög við ís-
land, og ég starfaði við rannsóknir
á því sviði hjá Hafrannsóknastofn-
uninni í rúm tuttugu ár. Grundvöll-
ur þess að halda uppi sjálfstæðum
rekstri á þessu sviði er að hafa
töluverðan tækjabúnað, þar á með-
al bát, dýran og nákvæman stað-
setningarbúnað, nákvæma dýptar-
mæla, hugbúnað til mælinga og
kortagerðar, hljóðhraðamæli, end-
urvarpsmælitæki og aðgang að
fjölda annarra tækja. Ef allt þetta
er fyrir hendi eru næg verkefni
fyrir einn mann á þessu sviði hér á
landi og starfið hefur gengið ágæt-
lega.“
Kjartan segir að Bláskel sé ekki
stór bátur, átta metra langur, en
hann sé rúmgóður og henti vel til
starfans. Auðvelt sé að setja hann
á bflpall til að flytja hann milli
staða, eða um borð í strandferða-
skip.
„Oftast get ég leyst verkefnin af
hendi einn míns liðs, en stundum
þarf ég að leita aðstoðar annarra
sérfræðinga, bæði hér á landi og í
útlöndum. Ég hef starfað með jarð-
fræðistofum og verkfræðistofum
hér og leitað til breskra sérfræð-
inga í sérhæfðum verkefnum, tfl
dæmis vegna rannsókna á skelja-
sandi í Faxaflóa fyrir tveimur ár-
um vegna fyrirhugaðrar magn-
esíumverksmiðju á Reykjanesi og
vegna kortlagningar á hafsbotni
við Vestmannaeyjar vegna lagn-
ingar ljósleiðara milli lands og
Eyja.“
Dr. rafeindavirki
með pungapróf
Kjartan hafði unnið margoft um
borð í rannsóknaskipum Hafrann-
sóknastofnunar, en aldrei staðið
við stjórnvölinn á báti þegar þeir
bræður keyptu Bláskel. Hann seg-
ir að fyrstu árin hafi kunnáttuleys-
ið stundum valdið vanda. Af því séu
til ýmsar sögur, en engin sem hann
sjái ástæðu til að rifja sérstaklega
upp. ,Á þessum árum var engrar
sérstakrar þjálfunar krafist, en
fyrir tíu árum tók ég pungaprófið,
svo nú hef ég full réttindi. Ég
ákvað líka að skella mér í Iðnskól-
ann og lauk þaðan prófi í rafeinda-
virkjun á fjórum árum. Sú mennt-
un hefur nýst mér mjög vel, enda
get ég núna lagfært smábilanir í
Grundvöllur
þess að halda
uppi sjálfstæð-
um rekstri á
þessu sviði er
að hafa tölu-
verðan tækja-
búnað
tækjunum í bátnum. Það er nauð-
synlegt að geta bjargað sér þegar
ekkert verkstæði er nálægt, til
dæmis þegar ég er einn við mæl-
ingar úti í hafsauga."
Kjartan segist ekki sjá eftir því
að hafa hætt störfum á Hafrann-
sóknastofnun og einbeitt sér að
eigin jarðfræðistofu og Bláskel.
„Eg var farinn að safna mosa á
Hafrannsóknastofnun og þetta
voru góð umskipti og tímabær. Hjá
Hafrannsóknastofnun var ég í
fræðilegum rannsóknum og hafði
um leið mikið frjálsræði í verkefna-
vali. Það hefur breyst, því nú þarf
ég auðvitað að ganga í öll þau verk
sem viðskiptavinirnir óska eftir að
unnin séu hverju sinni. Starf mitt
er því mun tæknilegra nú en áður
og snýst meira um að ljúka af-
mörkuðum verkefnum á tilteknum
tíma. Það getur verið mjög
skemmtilegt, en ég nýt þess þó enn
þegar ég rekst á fræðilega áhuga-
verða hluti, eins og til dæmis þegar
ég fann jökulgarð í Kópavogshöfn
fyrir nokkrum árum.“
Kjartan nefnir einnig að í sumar
hafi hann unnið við mælingar á
hafsbotninum í Kolgrafafirði, sem
Vegagerðin er að hugsa um að
brúa. „Ekkert almennilegt dýptar-
kort er til yfir fjörðinn og ég fékk
ákveðna „landkönnuðar“-tilfinn-
ingu við þessar mælingar. Svo er
ég ennþá með ófrágengin gögn úr
rannsóknaverkefnum frá starfsár-
um mínum á Hafrannsóknastofn-
uninni, sem ég gríp í af og til. Ég
er því ekki alveg búinn að sleppa
hendinni af fræðilegum rannsókn-
um, þótt jarðfræðistofan, svo og
Vinnubátur sf. og Bláskel séu
þungamiðjan í starfinu."
Ættingjar og vinir
um borð
Mjög misjafnt er hvað Kjartan
og Bláskel eru bókuð langt fram í
tímann. „Ég veit sjaldan með löng-
um fyrirvara hvaða verkefni bíða
mín, enda er raunin sú að íslend-
ingar biðja gjaman um rannsókn-
imar í dag, vilja fá niðurstöðurnar
á morgun og ætla sér að hefja
framkvæmdir degi síðar. Við þessu
er ekkert að gera, ég verð einfald-
lega að laga mína starfsemi að
þessu. Þetta gerir það þó að verk-
um að ég get ekki ráðið mér starfs-
mann að vori, því ég veit aldrei
hvernig sumarið verður. Þetta er
líka dálítið sérstakt starf, slark-
samt á köflum og starfsmaður
þyrfti að þekkja fræðin og vera
vanur sjómaður eða kunna meðferð
og viðhald rafeindatækja. Slíkur
starfsmaður er vandfundinn og ég
hef ekkert staðið í því að ráða mér
aðstoðarmann. Ég er eini starfs-
maður Jarðfræðistofu Kjartans
Thors og Vinnubáts sf., en hef hins
vegar níðst á vinum og ættingjum,
sem stökkva um borð í Bláskel
þegar þörf krefur, til dæmis þegar
gera þarf endurvarpsmælingar. Þá
verða að vera tveir um borð.“
Oftast er mikið að gera á sumrin,
en vetumir eru rólegri, sérstaklega
janúar og febrúar. „Ég sýti það
verkefnaleysi ekkert sérstaklega,
enda er heldur napurt að vinna á
bátnum þá mánuði. Ég þurfti einu
sinni að vinna við mælingar út af
Garðskaga í janúar, enda lá mönn-
um á niðurstöðum, en það var
kuldalegt starf og ekkert sérstak-
lega eftirsóknarvert.“
ir:
i .
;; pj
W
iH
b