Morgunblaðið - 25.07.1999, Blaðsíða 42

042 SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1999
HUGVEKJA
MORGUNBLAÐIÐ
Ólafsvaka í Færcyjum.
Eyjarnar átján
Færeyingar og íslendingar fagna þúsund ára
afmæli kristnitöku á næsta ári. Stefán Frið-
bjarnarson horfír til baklands og skyldleika
þessara tveggja eyþjóða.
ENGIN þjóð er skyldari okkur ís-
lendingum að uppruna, tungu og
menningu en Færeyingar, sem
byggja eyjamar átján suðaustur
af Homafirði - í fjarlægð sem
svarar til beinnar loftlínu frá
Reykjavík norður á Langanestá.
Færeyjar og ísland byggðust
fyrst og fremst frá Noregi og
„norrænum" svæðum Bret-
landseyja, Færeyjar um eða upp
úr 820, Island nokkmm áratugum
síðar. Meginástæða landnáms í
Færeyjum og á íslandi var hin
sama: landþrengsli í Noregi og á
Vesturhafseyjum.
Fyrir vóru í báðum þessum
löndum, er norrænt Iandnám
hófst, írskir einsetumenn, kristnir.
Báðar þjóðimar, Færeyingar og
íslendingar, tóku og kristna trú á
sama tíma, árið eitt þúsund. Is-
lendingar að Lögbergi við Öxará á
Jónsmessudag skfrara, 24. júm',
eins og sterkar líkur eru leiddar
að í merkri ritgerð Einars Amórs-
sonar í Skfrni, riti Hins íslenzka
bókmenntafélgs, árið 1930.
I Landnámu segir að Hildigunn-
ur, kona Sigmundar Ketilssonar,
landnámsmanns að Laugabrekku í
Breiðavíkurhreppi, hafi verið
„dóttir Beinis Mássonar, Noddoðs-
sonar úr Færeyjum". Landnáma
segir og frá því að Auður
djúpúðga, kristin landnámskona,
hafi komið við í Færeyjum á leið
til íslands og gift þar Olöfú, dóttur
Þorsteins rauðs sonar síns: Þaðan
er komið kyn hið ágætasta í því
landi, er þeir kalla Götuskeggja. í
Ólafssögu Tryggvasonar er getið
Gríms kambans, sem fyrstur nor-
rænna manna nam Færeyjar. Þar
segir: „Hann var faðri Þórólfs
smjörs (þess er út kom til íslands
með Hrafna-Flóka fyrir 870), föð-
ur Auðunar rotins, föður Einars,
fóður Eyjólfs Valgarðssonar, föður
Guðmundar ríka og Einars
Þveræings." Framangreind dæmi
sýna tengsl þessara tveggja ey-
þjóða frá öndverðu.
Enn í dag eru þjóðtungur
Færeyinga og íslendinga áþekkar.
Færeyingur og íslendingur skilja
hvor annan, ef hægt er mælt og
skýrt. Samgöngur milli þeirra era
og þokkalegar, bæði með flugi og
feijunni Norrænu. Og gjaman
mættum við muna heilræði Háva-
mála, þegar Færeyingar eiga í
hlut: Veiztu ef þú vin átt, þann er
þú vel trúir.... gleði skaltu við þann
blanda... fara og finna oft.
Tiiefni þess að hugvekja dagsins
er tengd Færeyjum að þessu sinni
er Ólafsvakan, sem er þjóðhátíð í
Færeyjum. Upphaflegur tilgangur
hátíðarinnar var að minnast Ólafs
konungs Haraldssonar, sem féli í
orastunni á Stiklarstöðum í Nor-
egi 29. júlí árið 1030. Ólafsmessa
var og ein af helztu hátíðum hér á
iandi fram á 13. öldina og jafhvel
lengur. Helgi Ólafs barst
allsnemma til Islands, enda voru
nokkrir íslendingar við hirð hans.
Á12. öld flutti íslenzkt skáld, Ein-
ar Skúlason, kvæði sitt Geisla í
Kristskirku í Niðarósi um dýrlegt
líf Ólafs konungs. Saga Ólafs kon-
ungs Haraldssonar var og eitt
helzta viðfangsefhi konungasagna-
ritunar hér á landi. Messudagur
Ólafs, 29. júh', er meðal hinna helg-
ari í Kristinna laga þætti Grágás-
ar. Sama máli gegnir um
Kristnirétt Áma biskups Þorláks-
sonar frá 1275. Á sjöunda tug ís-
lenzkra kirkna vora helgaðar hon-
um hér á landi á þessum tíma.
Ólafur var og vemdardýrhngur
ýmissa bræðralaga eða gilda, sem
algeng vóra í Norður-Evrópu á
miðöldum. í íslandssögu Einars
Laxness eru gildin sögð trúarleg
samtök bænda og iðnaðarmanna.
Gildin náðu aldrei útbreiðslu hér á
landi. I Þorgils sögu og Hafiiða í
Sturlungu er þó skýrt frá Ólafs-
gildi hjá Ingimyndi presti Einars-
syni á Reykjahólum vestra 1119.1
Sturlungu er og getið um gildis-
fundi að Hvammi í Dölum 1148 og
að Þingeyrum nyrðra 1182.
Ólafsmessa, tengd minningu
Ólafs konungs Haraldssonar, var
um aldir hátíðleg haldin með Fær-
eyingum, Islendingum og Norð-
mönnum. Hún heyrir til vest-nor-
rænni sögu og menningararfleifð.
Hátíðahald tengt Ólafi konungi
lagðist af hér á landi við siðaskipt-
in. Ólafsvakan varð á hinn bóginn
að eins konar þjóðhátíð í Færeyj-
um. Færeyska þingið kom jafnan
saman á Olafsvöku. Þá var og
haldin prestastefna. Og Færeying-
ar halda í dag Ólafsvöku með svip-
uðum hætti og við þjóðhátíðardag-
inn 17. júní.
í fögra íslenzku ættjarðarkvæði
segir: Föðurland vort hálft er haf-
ið. Færeyingar geta sagt hið sama.
Auðlindir sjávar gera bæði löndin
byggileg. Það gegnir og svipuðu
máli um uppruna, menningu og
þúsund ára sögu eyþjóðanna
tveggja. Báðar fagna þær þúsund
ára afmæli kristnitöku á komandi
ári, sem mótað hefúr þjóðmenn-
ingu þeirra allar götur síðan - öllu
öðra fremur.
Ef þú vin átt, far þú og finn oft.
Það á vera viðhorf beggja eyþjóð-
anna, hvorrar til annarrar. Sam-
eiginlega eiga þær og þann vin, er
þær játuðust í kristnitöku. Hann
er alls staðar að finna. Og kirkjur
hans era öllum opnar.
Höfundur er fyrrverandi blaða-
maður við Morgunhlaðið.
í DAG
VELVAKAMII
Svarað í síma 569 1100 frá 10-13
frá mánudegi til föstudags
Trú og vísindi
ÞAÐ var athyglisverð hug-
vekja og fróðleg sem birt-
ist í sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins 27. júní sL,
nefnd „Trú og vísindi eru
systur“, eftir Stefán Frið-
bjarnarson, fyrrverandi
blaðamann, og ber að
þakka. Hann nefnir
nokkra visindamenn og
heimspekinga, Max
Planck, Albert Einstein,
Newton og nokkra Nóbels-
verðlaunahafa og segir að
það sé ekki um „neinskon-
ar grundvallarágreining
milli trúar og vísinda að
ræða“ þegar lesin sé grein
eftir Jóhann Axelsson,
prófessor, sem mun hafa
birst nýverið í blaðinu
(innskot: sem undirrituð
hefur ekki lesið, lestur
dagblaða tilviljunarkennd-
ur mjög).
í þessa hugvekju Stef-
áns (þá ef til vill einnig hjá
prófessor Jóhanni) taldi ég
vanta nafn eins manns,
sem þegar árið 1918 lætur
birta eftir sig grein í Þjóð-
ólfi (síðar í Nýal) sem hét
„Hið mikla samband" og
mottó hans var „Ultra
religionem, non contra"
(framar trúarbrögðum,
ekki á móti þeim).
Þar segir m.a.: „En á því
ríður, eigi framfarir að
geta orðið, að festa sig
ekki í neinni trú, sem aftr-
ar rannsóknum." (Bls. 14
Nýal). Og í Framnýal bls.
322 er ritað: „Guð er sann-
leikur. Öllu réttara er þó
að segja, að sannleikurinn
sé leiðin til Guðs.“ Svo ein-
falt var það. Þessi maður
skrifaði heimspekirit sem
fylla sex bækur, (Nýall,
Ennýall, Framnýall, Við-
nýall, Sannýall og Þóný-
all).
Fyrrverandi biskup, dr.
theol. Sigurbjörn Einars-
son, tel ég að hafi kynnt
sér rit þessa framliðna Is-
lendings; jarðfræðings og
vísindamanns. Það er
kannski full djúpt í árinni
tekið að auglýsa í Morgun-
blaðinu eins og góð kona
gerði árið 1924 (Islensk
stefna, 2. árg., mars 1952,
1. tbl.): „íslendingar! St-
anzið um stund og gefið
gætur að starfi dr. Helga
Pjeturss. Hann byggir brú
yfir geimdjúpin til betri
staða. Komið, þó á elleftu
stundu sé. Látið honum
skilning, kærleika og
traust í té.“
En kannski í lagi að
minnast á að hann er upp-
hafsmaður, líklega í öllum
heiminum, sem skildi að
trú og vísindi eru ekki,
eiga ekki að vera, neinar
andstæður. „Ultra
religionem, non contra“.
Þessi maður var dr. Helgi
Pjeturss (1872-1949).
Norma E. Samúelsdóttir.
Slæm þjónusta
ÉG PANTAÐI mér spólu
á myndbandaleigunni Bón-
usvídeó í Kópavogi fostu-
daginn 17. júlí. Daginn eft-
ir var hringt í mig og ég
látinn vita að spólan væri
tilbúin og var mér sagt að
ná í hana strax, annars
yrði hún leigð út. En þar
sem ég er bara 14 ára og
ekki með bílpróf komst ég
ekki alveg strax en þegar
ég kom þangað var búið að
leigja spóluna og var ég
óhress með það. Ég bað
um að spólan yrði þá tekin
frá fyrir sunnudaginn en
okkur var sagt að fara
bara á aðra myndbanda-
leigu og koma okkur út.
Var okkur sýnd bæði
ókurteisi og hortugheit.
Kaila ég þetta misrétti við
viðskiptavini.
Helgi Ragnar
Guðmundsson,
Sæbólsbraut 23, Kóp.
Dýrahald
Fress týndist frá
Seljahverfi
BRÚNBRÖNDÓTT fress
týndist vegna flutnings frá
Seljahverfi. Hans er sárt
saknað. Hann getur hafa
farið í hvaða átt sem er,
svo ef einhver hefur orðið
var við hann, þá vinsam-
legast látið vita í síma
557 8451 eða 863 8509.
SKAK
limsjón Margeir
Pétursson
STAÐAN kom upp á Politi-
ken Cup-mótinu í Kaup-
mannahöfn í sumar. Dan-
inn Björn
Brinck-
Clausen
(2.350) var
með hvítt og
átti leik
gegn Norð-
manninum
Terje Jo-
hansen
(2.230).
Hvítur á
erfitt um vik,
því bisk-
upinn á c4 er
leppur. Br-
inck-
Clausen,
sem er af ís-
lenskum ættum, tókst að
leysa vandann:
35. Dd4! - Dxc4 (35. -
Hxc4 36. Dxc4! leiðir til
sömu niðurstöðu) 36. Dxc4
- Hxc4 37. Hd8+ - Rg8 38.
Hxg8+! og svartur gafst
upp þvi aðeins einn leikur
er eftir í mátið: 23. - Kxg8
24. He8 mát.
HVÍTUR leikur og vinnur.
HOGNI HREKKVISI
Víkverji skrifar...
ANNAÐ árið í röð gengur mark-
aðsherferð Coca Cola-fyrirtæk-
isins út á happdrætti á botni tappa á
plastflöskum fyrirtækisins. Sumar-
flöskur kalla þeir þetta í auglýsing-
unum og ekki veit Víkverji hve hátt
vinningshlufallið á að vera, en ekki
getur það nú verið mikið sé mark
takandi á öllum þeim sem býsnast
þessa dagana yfir óheppÚegum
töppum sem ekki innihalda vinning
og hneykslast á happdrætti sem
þessu, en halda samt áfram að
kaupa flöskumar, kíkja í tappann
og býsnast eitthvað ennþá meira.
Happdrættið sem slíkt er alls ekki
vitlaus hugmynd og vitaskuld ekki
ný af nálinni, en Víkverji fór fyrst að
velta herferðinni fyrir sér þegar
hann heyrði nýverið af tveimur
kaupendum slíkra flaskna sem duttu
í lukkupottinn, fengu vinningstákn í
tappann sinn og urðu síðan hreint
og beint gapandi af undran þegar í
Ijós kom hver verðlaunin voru.
xxx
ANNAR vinningshafinn, ung
stúlka sem kaupir reiðinnar
ósköp af gosi og hefur lítið séð af
vinningstöppum þrátt íyrir mark-
vissa leit, varð ósköp glöð loksins
þegar einn tappinn sýndi merki frá
hamborgarastaðnum American
Style. Osköp kát leit hún nánar á
merkimiða flöskunnar og þar sagði
að vinningurinn væri hamborgara-
veisla frá umræddum veitingastað.
Hamborgaraveisla, hvorki meira né
minna. Öllu minni varð gleðin þegar
hringt var í veitingastaðinn og þær
upplýsingar fengust að í umræddri
veislu væri fólginn hamborgari. Einn
hamborgari, segir Víkverji og skrif-
ar, og ekki annað. Á heimili hans
væri slíkt seint kallað veisla, en ann-
að er greinilega upp á teningnum hjá
American Style og Vífilfelli, hinum
íslenska framleiðanda Coca Cola.
xxx
HINN vinningshafinn, bam að
aldri, hafði einnig svipast lengi
og samviskusamlega eftir gjöfulum
tappa þegar einn slíkur kom loks í
leitimar. Reyndist hann innihalda
merki annars skyndibitastaðar, nú
Subway, og samkvæmt merkimiða
flöskunnar var vinningurinn því kaf-
bátur. Sem betur fer kom eintöluorð-
ið kafbátur í veg fyrir þann misskiln-
ing að halda að um fleiri en einn kaf-
bát yrði að ræða, en það kom ekki í
veg fyrfr innilega undrun litla bams-
ins þegar því var tjáð á einum veit-
ingastað Subway að vinningurinn
væri, jú: hálfur kafbátur. Hálfur bát-
ur! - Víkveija finnst sem ofantalin
dæmi tvö séu til marks um einhverja
þá púkalegustu vinninga í happ-
drætti í langan tíma. Raunar man
hann aðeins eftir einu dæmi um jafn
púkalegt happdrætti. Það var á veg-
um Vífilfells í fyrra þegar tappahapp-
drættið í sumarflöskunum var fyrst
kynnt til sögunnar. Þá fóru ýmsir
smávinningar mjög lyrir bijóstið á
fólki og á endanum var afgreiðslufólk
á bensínstöðvum tekið að afhenda
ríflegri vinninga en því bar að gera,
svona rétt eins og til að halda sam-
viskunni í meðallagi á eftir.
xxx
SKOÐUN Víkverja er sú að happ-
drætti sem þetta - og skunkalegir
vinningamir - séu ekki til þess fallnir
að gleðja vinningshafana. Miklu
skynsamlegra sé að fækka vinning-
unun, gera þá ríflegri og þá geta þeir
máski sómt sér sem verðlaun í hefð-
bundinni skilgreiningu þess orðs.
Annars eru þetta ekki annað en
hrein og klár skammarverðlaun og
til þess heldur Víkverji að leikurinn
hafi ekki verið gerður í upphafi.