Morgunblaðið - 29.07.1999, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
ALBONSK kona frá Kosovo grætur við útför ættingja sinna 5. júlí sl. sem serbneskir her-
menn myrtu í Bela Crkva. AIls voru 64 karlar, konur og börn borin til grafar þennan dag.
Enn eru alþjóðlegir sérfræðingar að fínna fjöldagrafír sem bera ódæðisverkunum sem
framin hafa verið í héraðinu glöggt vitni.
KOSOVO-ALBANI gengur um götur Djakovica 18. júní sl. og virðir fyrir sér rústir hús-
anna þar. íbúar Djakovic segja að um eitt þúsund manns sé enn saknað eftir að serbnesk
lögregla handtók þá.
LANGÞRÁÐUR draumur hefur ræst, - albanskt par frá Kosovo fellur í faðma og fagnar
því að vera loks komið aftur heim til Kosovo 17. júm' sl.
þættist vera að fara. Dauðskelkuð og hljóðandi
hljóp hún inn í húsið okkar aftur. Skömmu síð-
ar tilkynnti lögreglan mér að við hefðum fímm
mínútur til að yfírgefa heimili okkar.
Við gerðum eins og okkur var sagt og fórum,
ásamt nágrönnum okkar, í röð sem þá hafði
myndast í bænum. Við máttum ekki taka neitt
með okkur og þeim sem áttu verðmæta bfla var
bannað að fara á þeim því hermennirnir hirtu
þá sjálfír. Þrír eða fjórir voru skotnir til bana
þennan morgun.
Þrír til viðbótar vora teknir úr röðinni og
viku síðar fréttum við að þeir hefðu verið skotn-
ir til bana. Þessir menn vora í stjórn Kosovo og
einn þeirra var meðlimur Lýðræðisflokksins.
Það er mjög erfitt að lýsa því andrúmslofti
sem ríkti í Klína þennan örlagaríka morgun; í
þessu lendir maður aðeins einu sinni á ævinni.
Sumir þoi-psbúanna vora veikir og þarna var
mikið af gömlu fólki sem átti erfítt með að kom-
ast leiðar sinnar. Nágrannarnir reyndu að að-
stoða það við að ganga... það var erfítt að
horfa upp á þetta allt saman.
Sumir settu gamalt og veikt fólk í ábreiður
sem þeir bára sín á milli en aðrir bára það í
fangi sér. Ég heyrði gamalt fólk biðja börnin
sín um að skilja sig eftir þar sem það var orðið
veikburða."
Um átta þúsund manns höfðu safnast saman í
röð á götum bæjarins og skipuðu serbneskir
hermenn þeim að fara til Albaníu. Ibúamir
vildu ekki yfirgefa Kosovo og gengu því upp
fjallshlíð við Klína í átt að þorpi sem hafði verið
mannlaust eftir að það var brennt til kaldra
kola íyrir rúmu ári. Þar héldu þeir til í um það
bil viku en þar sem þorpið lá hærra yfír sjávar-
máli en Klína gat fólkið séð yfír heimabæ sinn
er fengið hafði sömu útreið og draugabærinn
sem það leitaði skjóls í.
I þessu þorpi voru fáein hús sem hægt var að
hírast í við þröngan kost og bar oftsinnis við að
um tvö hundrað manns byggju saman í einu
húsi, líkt og Gasi og kona hans fengu að reyna.
Þó sagði Gasi að ræktarland þeirra, sem búið
höfðu í þorpinu áður, hefði fært þeim björg í bú
meðan á dvölinni stóð. „Þarna hefur töluverð
ræktun verið meðal Albana og því var nægilegt
af komi til baksturs. Konurnar sáu um að baka
ofan í fólkið sem bjó þarna saman.“ Gasi vissi
ekki hvað orðið hafði um fólkið sem búið hafði í
þorpinu áður.
Á flótta með frelsishernum
íbúar Klína höfðu haft í hyggju að halda til í
„draugaþorpinu" í von um að geta snúið aftur
til Klína er átökunum linnti. Það kom hins veg-
ar að því að hermennirnir fundu aðsetur þeirra
og umkringdu þorpið. Gasi beið ekki boðanna
er hann sá þá nálgast og tók til fótanna í átt til
fjalla. Stöðu sína mat Gasi þannig að hann væri
í meiri hættu en eiginkona hans, þar sem óvin-
irnir vora á höttunum eftir menntamönnum.
Eiginkona hans varð því eftir með hinum AI-
bönunum.
„Er þeii’ vora búnir að umkringja þorpið
skipuðu hermennimir þeim að raða sér upp og
völdu tvö hundrað manns sem þeir skildu frá
hópnum og tóku með sér á brott. Hinum skip-
uðu þeir að halda beinustu leið til Albaníu."
Gasi segist ekki vita hvað hafí orðið um þessi
tvö hundrað en er hann heyrði í fréttum fyrir
skömmu að fjöldagröf með jafnmörgum líkum
hefði fundist skammt frá Klína, sagðist hann
telja víst að þar væri um sama fólkið að ræða.
Gasi var í u.þ.b. þrjár vikur á flótta, undir
vemd Frelsishers Kosovo, um fjalllendi héraðs-
ins á leið til Svartfjallalands. „Ég gekk með
Frelsishernum um grýttan jarðveg í rúmlega
2.500 metra hæð yfir sjávarmáli. Það snjóaði.
Við drógum þá sem vora verst haldnir á plast-
dúkum yfír fonnina.
Á þeim tíma varð ég vitni að því er fjöldi fólks
var drepinn. I eitt skiptið er við voram á flótta
undan Serbunum hæfðu þeir fimm manns sem
hlupu fyrir aftan mig. Einn þeima særðist en
fjórir létust."
Gasi komst yffr til Svartfjallalands 24. aprfl.
Þar hringdi hann til barna sinna á íslandi til að
láta vita af sér en þá hafði hann ekkert frétt af
konu sinni. Börn hans gátu upplýst hann um að
hún væri á sjúkrahúsi í Kukes í Albaníu og því
lá leið hans rakleitt þangað. Kona hans hafði
legið á sjúkrahúsinu frá því hún kom yfír til Al-
baníu, eftir að hafa verið samfleýtt í fimm daga
og fimm nætur á gangi eftir að hún og aðrir
þorpsbúar Klína vora reknir frá heimaslóðum
sínum. Gasi sagði hana enn kenna sér meins í
fótunum eftir flóttann.
„Frá Albaníu fóram við til Vínarborgar 3.
maí og komum til íslands 4. maí, með hjálp
bama minna,“ sagði Gasi. Flestir ættingjar
Gasis flúðu til Albaníu meðan á átökunum stóð
en nú hafa margir þeirra snúið aftur til Kosovo.
NATO hefur sýnt fyrir hvað það stendur
Gasi segist að mörgu leyti hafa fundið til létt-
is er loftárásir Atlantshafsbandalagsins á Jú-
góslavíu hófust. „Við höfðum verið að bíða eftir
hjálp Vesturlanda og heimsins alls því við gerð-
um okkur grein fyrir því að við hefðum aldrei
getað komið okkur úr þessu ástandi á eigin
spýtur. Við eram þakklátir NATO fyrir það
sem það hefur gert, þrátt fyrir að hjálpin hafí
borist nokkuð seint, því þetta var okkar eina von
og eina lausnin sem við sáum á vandanum.
Sem verjandi mannréttinda hefur NATO sýnt
fyrir hvað það stendur. Hefði bandalagið ekki
hafið íhlutun til bjargar Kosovo-AIbönum úr
þessum hörmungum myndi það sjálft ekki vita
fyrir hvað það stæði. NATO myndi ekki hafa
þýðingu í dag hefði það ekki reynt að stöðva
þjóðernishreinsanir Milosevic í héraðinu."
Þrátt fyrir óöldina og hörmungarnar sem
Gasi hefur þurft að þola og horfa upp á er hann
bjartsýnn á framtíðina. „Meðal okkar Kosovo-
Albana ríkir mikill vilji til að byggja upp nýja
framtíð og við eram bjartsýnir á það uppbygg-
ingarstarf sem nú er að hefjast í Kosovo. Evr-
ópulöndin hafa nú gert sér grein fyrir því að án
lýðræðis á Balkanskaganum mun lýðræði ekki
ná að dafna í Evrópu.
Kosovo hefur fulla burði til að vera sjálfstætt,
landið er ríkt frá náttúrannar hendi og fólkið er
duglegt,“ sagði Gasi. Hvað uppbyggingu í
Kosovo varðar hefur Gasi sínar hugmyndir.
„Fyrst og fremst verður að virkja og fjárfesta í
þeim fyrirtækjum sem nú þegar era fyrir hendi
í Kosovo. Til þess að þetta verði hægt þarf fjár-
magn að koma frá ríkjum Vestur-Evrópu. Hvað
andlegu og félagslegu hliðina snertir er ekki síð-
ur mikið starf framundan. Það verður mjög
erfitt fyrir fólk að ná sér andlega eftir þessar
hörmungar. Það er búið að sjá og reyna mikið,
einnig lítil böm, og það mun taka langan tíma að
yfirvinna þá eyðileggingu.
Það verður ekki síður erfitt að taka á þessum
málum við svo slæmt efnahagsástand sem nú er
í Kosovo. Að mörgu leyti mun það þó líklega
reynast auðveldara fyrir þá sem fullorðnir era
að sigrast á þessum andlegu erfíðleikum því á
endanum fengu þeir það sem þeir óskuðu eftir;
sjálfstæði."
Á fund dómsmálaráðherra íslands
Fyrir skömmu hitti Gasi Sólveigu Pétursdótt-
ur dómsmálaráðherra að máli. Sagði hann við-
ræður þeirra hafa verið „mjög uppbyggilegar“,
ekki síst þar sem Sólveig hefði látið í ljós vilja
íslendinga til að aðstoða við uppbyggingu dóms-
kerfisins í Kosovo. „Það er margt sem íslend-
ingar geta gert til að hjálpa okkur. Til að mynda
tel ég upplýsingastreymið innan dómskerfisins
á íslandi vera til fyrirmyndar. Það hversu óháð
dómskerfið er ríkinu þykir mér mjög áhugavert
og hlutverkaskipting milli saksóknara og lög-
reglustjóra er ekki síst hlutur sem ég tel okkur
geta tekið til fyrirmyndai' þar sem störf þessara
embættismanna skarast oft í Kosovo.
Þrátt fyrir smæð íslands er margt í íslenska
dómskerfinu sem ætti að verða öðrurn löndum
til eftirbreytni. Glæpatíðni er lág á Islandi í
samanburði við þau lönd sem ég hef kynnt mér
og meðhöndlun yfirvalda á ungu fólki sem brýt-
ur af sér er til fyrirmyndar.“
Gasi sagðist afar þakklátur Birni Friðfinns-
syni, starfsmannastjóra dómsmálaráðuneytis-
ins, og Boga Nilssyni saksóknara íyrir einkar
gott viðmót og hjálpsemi sem þeir hefðu sýnt
honum.
Gasi segii' íslensku þjóðina og ríkisstjórnina
eiga þakkfr skildar fyrir að hafa tekið beinan
þátt í að lina þjáningar Kosovo-Albana og láta
sig hörmungar þeirra varða. Móttökm’ þær er
flóttafólkið fékk á íslandi segir Gasi hafa verið
miklu betri en í öðram löndum. Annars staðar
hafi flóttafólki oft verið troðið saman í eitt hús,
en á Islandi búi það innan um Islendinga og eigi
þannig auðveldara með að aðlagast.
Gasi segist þakklátur Rauða krossi Islands,
Sameinuðu þjóðunum, NATO og öllum þjóðum
Evrópu fyrir þá hjálp sem veitt hafi verið til að
minnka þjáningar Kosovo-Albana og gera þeim
kleift að snúa aftur til síns heima.
ímynda mér að allt sem ég
átti sé þar ekki lengur
Gasi segist hlakka til að fara aftur til Kosovo
en þó fylgi heimkomunni nokkur kvíði. „Eins og
er ber ég blendnar tilfinningar til Kosovo. Ég
get ekki beðið eftir að sjá hvað bíður mín heima
en jafnframt veit ég vel hvað hefur gerst. Ég vil
sjá uppbyggingarstarfið hefjast og Kosovo lifna
við en mér finnst erfitt að eiga eftir að þurfa að
horfast í augu við eyðilegginguna. Það sem bíð-
ur mín verður brennd hús, fjöldagrafir og annað
sem ber ódæðisverkunum glöggt vitni.
En ég vil fara til baka þótt það verði erfitt að
hitta vini og ættingja sem misst hafa börn sín,
maka eða aðra ástvini. Kannski get ég einhvern
tímann sagt þeim að þetta hafi allt verið í þágu
frelsis í Kosovo; að ef til vill hafi þetta allt á ein-
hvern hátt verið þess virði. Ég er mjög jákvæð-
ur og finnst framtíðin björt. Það þýðir þó ekki
að ég sé að byggja mér skýjaborgir hvað fram-
tíðina varðar því ég er raunsær maður.
Reynsla mín af átökunum hefur kennt mér að
reyna að skilja annað fólk sem lent hefur í svip-
uðu ástandi, að vera ekki með fordóma. Ég óska
þess að barnabömin mín frá Islandi læri af
þeim atburðum sem átt hafa sér stað í Kosovo,
að þau lesi um þá og kynni sér söguna. Einnig
vona ég að þau komi til með að ferðast til
Kosovo og leggja sitt af mörkum til menningar-
innar þar.“
Flestir rekja þá atburði, sem Gasi talar um,
til Serba. Hvaða tilfinningar skyldi hann bera til
serbnesku þjóðarinnar í ljósi átakanna?
„Ég hef, og að ég tel meirihluti Albana, ekk-
ert á móti Serbum sem þjóð þrátt fyrir hörm-
ungarnar í Kosovo. Heil þjóð getur ekki gert
slíka hluti, heldur eru það leiðtogar sem fá
meirihluta hennar til að framkvæma þá. Þó get
ég sagt þér eitt; við getum aldrei búið saman
framar.
Á endanum mun serbneska þjóðin gera sér
grein fyrir því að hún er fámennari en kín-
verska þjóðin! Serbar era um sjö milljónir tals-
ins, jafnmargir og Albanar sem búsettir era í
Kosovo, Albaníu, Svartfjallalandi og Makedón-
íu. Þrátt fyrir að serbneska þjóðin sé ekki
stærri hafa samskipti hennar við öll nágranna-
ríkin verið vandkvæðum bundin því hún hefur
ráðist nánast á þau öll. Ég óska þess að
serbneska þjóðin læri af sögunni og láti slíkar
hörmungar ekki endurtaka sig.“
Gasi segist vonast til að komast sem fyrst aft-
ur til Kosovo og býst við að Klína verði hans
fyrsti áfangastaður. Hefur hann sett sér fyrir
sjónir hvað bíður hans við heimkomuna?
„Ég ímynda mér að ég sjái að allt sem ég átti
sé ekki lengur til. Það eina sem þeir gátu ekki
tekið frá okkur var jörðin og hún er þarna enn-
þá. Ég óska engum svo ills að þurfa að ganga í
gegnum það sem ég hef þurft að gera. Hörm-
ungarnar era nokkuð sem maður vill ekki að
gerist og aðrir þröngva upp á mann, nokkuð
sem maður fær ekki breytt. Þetta er eins og að
vera á báti sem fer með straumnum óháð vilja
manns.
Ég er stoltur af því að vera Albani og tilheyra
þjóð sem getur státað af fólki eins og arkitektin-
um sem byggði Taj Mahal á Indlandi, Clement
Sinton páfa, Móðir Theresu og Skender Beu,
sem stýrði andspyrnubaráttu gegn Ottoman-
veldinu, er varði í um hundrað ár.
Það sem ég hef unnið að hörðum höndum hef-
ur orðið að veruleika. Kosovo er frjálst. Ég gat
ekki komið í veg fyrir hörmungarnar en ég hef
unnið að því að fá frelsi til handa Kosovo-búum
og nú hefur það gerst. Þangað sæki ég allan
minn kraft.“