Morgunblaðið - 07.08.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1999 33
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SIGURÐUR Árni Sigurðsson og sonur hans, Jökull.
Þyngdaraflið
hlær
ÞYNGDARAFLIÐ virðist hlæja í
verkum Sigurðar Árna Sigurðs-
sonar. Kannski að sjálfu sér eða
okkur sem höldum að ekki sé
hægt að leysa heiminn úr læðingi
með þessum hætti, að ekki sé
hægt að ýta honum af sporinu
þangað til tré og hlutir svífa
hjálparlaust og varpa torkenni-
legum skuggum. Skuggum sem
varpað er stundum í margar áttir
eða aðrar áttir en þeir hlutir sem
fínna má í nágrenninu varpa.
Er hugsanlegt að sérviska
skugganna (eða er stríðni betra
orð?) í verkum Sigurðar Árna,
starfi af sjónblekkingu tímans?
Að skugginn sé óbreyttur, sá sem
hádegissólin bjó til, en tréð og
allt umhverfið standi nú undir
síðdegissólinni? Kannski er kom-
inn nýr dagur, ný öld? Eða er
verið minna okkur á að þegar
grannt er skoðað erum við aðeins
samsafn ljósdepla og getum ekki
gert kröfu um að svo óþétt til-
vera varpi nákvæmlega eins
skugga og eitthvað það annað
sem birtan brotnar á, hvort sem
það er hugsanlega efnismeira eða
efnisminna. Kannski er Sigurður
Árni að minna okkur á með
lúmskum hætti að taka ekki
skugganum sem sjálfsögðum,
skugganum sem kölski rændi af
Sæmundi við þröskuld Svarta-
skóla.
_ Og því ekki það: „Sigurður
Árni hefur breytt svæðinu á milli
bakgrunns og framhliðar í meg-
inviðfangsefni tilrauna sinna í
glúnunni við bakhliðina. Það er
svæði ótal vidda í huga hans,
hvort sem litið er á það frá sögu-
legum sjónarhóli eða sjónarhóli
formsins,“ segir Auður Ólafsdótt-
ir listfræðingur í sýningarskrá
tvíæringsins um verk Sigurðar
Árna og hefur eftir Iistamannin-
um að þar geti allt gerst, þar á
meðal hlutir sem eru okkur huld-
ir. Hann býður gestum t.d. til
gönguferðar um manngerðan
garð, þar sem er ljóst að öflug
„klippikrumla" hefur sniðið til
trén og útilokað náttúruna eins
og við þekkjum hana nánast al-
farið. Hann leikur sér að sjón-
blekkingum með form, víddir og
skugga og opnar gægjugöt inn í
strigann þangað til augað veit
vart lengur hvað stendur í for-
grunni og hvað í bakgrunni,
hvaðan birtan kemur og hvert
hún fer. Hringlaga form breytast
í tré og tré breytast í hringlaga
form. Og stemmningin er sömu-
leiðis óræð. Maður væntir þess að
járnbrautarlestir spretti fram úr
hornunum eða mýs gægist fram
úr holunum, verkin virðast kyrr-
lát við fyrstu sýn en maður
skynjar brátt að þau eru full af
óróleika. Öguðum óróleika.
Hræsni ríkir
gagnvart
þýðingum
telji náttúruna svo ófullkomna í
sjálfri sér að leggja þurfi hönd
mannsins á hana?
„Til að skilja náttúruna í náttúr-
unni þarf maður kannski að með-
höndla hana aðeins. Það er svo oft
þannig að maðurinn skilur ekki
hlutinn sjálfan heldur aðeins út-
skýringuna eða myndina af hon-
um. Auðvitað sýna myndirnar mín-
ar náttúru og ég geri mér grein
fyrir því að þær endurspegla vissa
áráttu til að leita að jafnvægi eða
fullkomnun í náttúrunni sem er
ekki fyrir hendi að þessu marki. Ef
náttúran fengi að vera óáreitt væri
hún sjálfsagt mjög fullkomin og
myndi sjá um að öðlast visst jafn-
vægi í sjálfri sér - en hún fær það
ekki því að við erum hérna og
truflum hana. Fyrir vikið eru þess-
ir jafnvægisþættir dottnir úr henni
að stórum hluta.“
Sigurður Árni segir að einhvers
staðar séu til teikningar eftir hann
sem sýna landakort af tilbúnum
stöðum, stöðum sem hann vildi
heimsækja. Maðurinn sýni til-
hneigingu til hins sama með því að
búa t.d. til almenningsgarða og-
klæðskerasauma þjóðgarða eftir
eigin höfði.
Ertu búinn að mála þig út í horn
í garðinum?
„Eftir sýninguna á Kjarvalsstöð-
um 1994 málaði ég myndröð af
golfvöllum sem ég hef aldrei sýnt
hérlendis. Þar er náttúran orðin
svo abstrakt að ég gat leikið mér
að því að búa til einhvers konar
hugmyndir um náttúru án þess að
fara út í einhverja vitleysu. Meðan
ég hélt mig við hugmyndina um
golívelli var ég innan náttúrunnar
en samt ekki. Síðan komu myndir
af ökrum sem ég sýndi í Galleríi
Ingólfsstræti 8. I þessu ferli gætir
örugglega japanskra áhrifa, enda
óskaplega skemmtilegt að kynna
sér hvernig Japanir horfa á náttúr-
una og þéttbýlisskipulagið. Þeir
eru komnir svo langt í hugsuninni
um að manngera náttúruna og hún
er byggð á ævagamalli hefð. Þeir
fara ekki einu sinni alltaf út í það
sem við köllum manngerða nátt-
úru, heldur er stór hluti af náttúr-
unni sem þeir leika sér með þannig
ásýndum að við Vesturlandabúar
myndum halda að mannleg hönd
hefði ekki komið nærri henni. Ég
málaði ýmis tilbrigði við tré, að
miklu leyti vegna þess að tréð er
svo ríkt af merkingu. Tré eru stór-
kostleg tákn í öllum trúarbrögðum.
í trénu sem hefur rótina ofan í
jörðinni og teygir anga sína til him-
ins felst mögnuð myndlíking...“
En flest trén á málverkunum,
t.d. hér í Feneyjum, svífa.
„Það er einfaldlega vegna þess
að á því augnabliki sem ég málaði
þau tengdist ég meira hinu guð-
lega, föðurnum, heldur en móður-
inni, jörðinni.“
Að skilja eftir sig fingraför
Sigurður Árni kveðst ætla að
halda áfram að reyna að teygja og
toga hugmyndir sínir í ýmsar áttir.
„Vonandi þróa ég þær fram á við, ef
hægt er að tala um fram eða aftur,
en enginn veit nákvæmlega hvað
gerist,“ segir hann.
Sigurður Ami viðurkennir þó að
alllanga hríð hafi þvælst fyrir hon-
um hugmynd að sýningu sem'snýst
um aðra hluti en hann hefur fengist
við undanfarin ár, og er þannig t.d.
miklu fígúratívari. Hann er búinn
að mála nokkur verk inn í þá sýn-
ingu en þarf fleiri áður en hún verð-
ur tilbúin. „Mig er farið að langa til
að mála málverksins vegna,“ segir
hann. „Mér finnst eins og það vanti
einhver fingraför í verldn mín og
það getur verið að vinnan með álið
hafi kveikt þá tilfinningu. Myndirn-
ar af ökrunum og golfvöllunum
voru orðnar gríðarlega „strúkt-
úreraðar" og strangar og síðan
komu áltrén. Ég hef lengi viljað
standa utan við verkið, þ.e. viljað
forðast að skilja tilfinningar mínar
eftir í verkinu. Ég hef fengist við
hugmyndir. En mjmdlistin er orðin
gríðarlega tæknileg, eins og sjá má
í ljósmyndunum og vídeóverkunum
og skúlptúrunum, sem langtflestir
eru unnir í vélum. Þetta eru orðnar
tæknilegar afurðir og þegar maður
gengur í gegnum sýningarsali
finnst mér þær orðnar of fullkomn-
ar, svo fullkomnar að maður hættir
að geta nálgast verkin. Maður
stendur algjörlega utan við þau.
Mig langar til að sjá verk sem
skilja eftir sig fleiri fingrafor, að
maður sjái fleiri feila í verkunum.
Ég veit ekki hvort ég er að fara út í
rómantík en mig langar að minnsta
kosti að nálgast meira hjartað og
kannski kynfærin."
Þannig að þú ert að horfa til eró-
tískari nálgunar?
„Nei, ég er ekki viss um það. í
upphafi var farið af stað með sýn á
hið mannlega í kringum okkur en
útkoman er þannig að þegar horft
er á hana tengist áhorfandinn
myndefninu ekki á nokkurn hátt,
jafnvel þó að viðfangsefnið sé
mannlegt. Eitthvað stendur á milli
sem myndar vegg; tæknin. Það
vantar klúðrið einhvers staðar, vill-
una sem býr til möguleikann fyrir
okkur að nálgast hlutina."
BÆKUR
T f m a r i t
JÓN Á BÆGISÁ
Tímarit þýðenda, 4/1, 1999, ritnefnd:
Franz Gíslason, Guðrún Dís
Jónatansdóttir, Sigurður A. Magnús-
son, útgefandi: Ormstunga, Seltjarn-
arnes, 1999, 87 bls.
„ÁKVEDIN hræsni ríkir
gagnvart þýðingum" er haft eftir
fræðimanninum Jacques Derrida í
einni grein í Jóni á Bægisá, tímariti
þýðenda, en fjórða tölublað þess er
nýkomið út. Hvaða hræsni er
þetta? Hverju sætir hún? Það má
láta sér detta ýmislegt í hug, ekki
síst óvissuna um hver sé staða þýð-
andans gagnvart frumtextanum,
hvert sé höfundargildi hans, þáttur
hans í sköpuninni. Óvissan er ekki
aðeins þýðandans sjálfs heldur í
tengslum við viðtökur og gagnrýni;
gagnrýnendur fjalla um þýðingar
einsog frumtexta - en mér er
spurn: hvað annað? Skiptir máli
fyrir lesendur blaðagagnrýni eftir
hvaða leiðum góður texti kemur?
Þá heyrist stundum sú krafa að
blaðagagnrýnendur skuli samlesa
þýðingu rækilega við frumtexta
sem hefur verið gert stöku sinnum í
löngum greinum í fræðiritum og út-
heimtir mikla vinnu. Spyrja má
hvort gagnrýnendur ættu yfirleitt
nokkuð að fjalla um þýðanda og
þýðingu fyrst þeir skoða ekki frum-
textann niður í kjölinn hvort sem
er. í raun kemur yfirleitt fram í
greiningu þeirra á textanum hvort
þýðingin hefur heppnast vel eða
ekki: ef íslenski textinn er góður er
þýðingin að líkindum góð. Umræð-
an um þýðingar hefur, að mér
finnst, snúist of mikið um völd og
virðingu þýðandans og skortinn á
því sama, hvað sé vanmetið 'og hvað
ofmetið, hvað mæti skilningsleysi
og fáfræði. Varnarstaða er ekki
vænleg til árangurs. Væri ekki nær
að blása til sóknar?
Því aðstæður þýðenda eru ekki
góðar. Fram kemur í viðtali við
Guðna Kolbeinsson, þýðanda, að
þýðendur kvikmyndahúsanna fá
ekki að sjá myndirnar sem þeir eru
að þýða og skýrir þetta ýmsar vill-
ur sem erfitt er að komast hjá, fyrir
utan að lýsa ótrúlegri ósvífni kvik-
myndahúsanna. Guðni ræðir
knappan stfl sjónvarpsþýðinga þar
sem textinn þarf að komast í tvær
línur á myndskeið, þrjátíu slög
hvora. Þýðingar á barnamyndum
og -bókmenntum eru sérstaklega
til umræðu og nefnist viðtalið
„Bestu þýðendurnir eiga að þýða
fyrir börn“. Jón á Bægisá er enda
tileinkaður barnabókmenntum að
þessu sinni og fjallar mest af efninu
um þýðingar á þeim. Einkunnarorð
heftisins eru „Ámeríka er ekki til“
sem er einnig titill á smásögu eftir
svissneska rithöfundinn Peter
Bichsel; hér birtast tvær smásögur
eftir Bichsel sem Frans Gíslason
þýðir, sú síðari, „Borð er borð“,
fjallar beinlínis um þýðingar - eða
orð og hluti og samband þeirra.
Frans þýðir einnig stuttan texta
eftir Bertold Brecht. Allir þessir
textar geta sem best verið fyrir
börn.
Guðrún Dís Jónatansdóttir stýrir
hringborðsumræðum um þýðingar
á barna- og unglingabókum sem í
taka þátt Árni Árnason, Hildur
Hermóðsdóttir, Iðunn Steinsdóttir
og Olga Guðrún Árnadóttir. Margt
athyglisvert kemur fram. Tveir
punktar standa einkum uppúr: þýð-
ingar fyrir börn eru of mikið frá
sömu löndunum, Vesturlöndum, og
síður frá framandi menningarsvæð-
um; og barnabókum er haldið of
mikið á sama básnum í stað þess að
blanda þær öðru efni. Guðrún
Helgadóttir, rithöfundur, segist í
viðtali ekki hafa verið neitt voða-
lega hrædd við að lauma í bókum
sínum ýmsu að sem einungis eldri
lesendur skilja. Viðtalið nefnist
„Berbrjósta tröll“. Guðrún spjallar
einkum um þýðingar á bókum sín-
um og að lokum er sama málsgrein
úr Astarsögu úr fjöllunum birt á
fjórum tungumálum, auk íslensku.
Jóhanna Þráinsdóttir og Veturliði
Guðnason eiga kröftuga grein um
þýðingar fyrir sjónvarp. Greinin
nefnist „Skal vandað til vörunnar?"
og í henni er birt atriði úr framtíð-
arleikriti í þýðingu sem kallast mun
íslensk ef fer fram sem horfir. Rætt
er um aðstæður sjónvarpsþýðenda
sem búa við það að fagið er ekki til,
gjaldskráin engin, stöður engar og
góðir textar ósýnilegir. Er athyglis-
vert að ríkissjónvarpið stendur sig
illa og fer versnandi.
I grein Soffíu Auðar Birgisdóttur,
„Textatengsl, tvítyngi og tvíbura-
textar", er fjallað um nokkur hug-
tök í bókmenntafræðum og ómark-
vissri notkun á hugtakinu „texta-
tengsl" andæft. Textatengsl merkir
ekki það sama og rittengsl eða
áhrif, enda væri þá til lítils að skipta
út gömlum hugtökum fyrir ný. Soff-
ía Auður veltir vöngum yfir „tví-
buratextum", þýðingum tvítyngdra
höfunda á eigin verkum, þar sem
hugtakið „frumtexti“ verður snúið.
Spurt er um tengsl tungumáls og
sjálfsvitundar, félagsvitundar og
þjóðarvitundar. Grein Soffíu er sú
fræðilegasta í tímaritinu og hefði
alveg mátt vera lengri og ítarlegri.
Af öðru efni má nefna að Guðlaug
Gísladóttir ritar pistil um fyrstu
þýddu barnabókina á íslensku,
„Sumargjöf handa börnum“, sem
kom út 1795 í þýðingu séra Guð-
mundar Jónssonar með formála
eftir Magnús Stephensen. Sigurður
A. Magnússon minnist tveggja
genginna þýðenda, Óskars Ingi-
marssonar og Hannesar Sigfússon-
ar. Inga S. Þórarinsdóttir ritar um
þýðingu og myndskreytingu (sem
þýðingu) á barnabók Vestur-ís-
lendingsins William D. Valgarðs-
sonar. Baldur Óskarsson þýðir
tvær sögur, aðra úr handriti Na-
húa-þjóðar í Mexíkó á 16. öld, hina
frá Guatemala, framandlegar og
sérstakar sögur báðar. En bita-
stæðasta greinin í Jóni á Bægisá er
Þýðingafræði og þýðingarlist eftir
Kristján Amason, skáld og þýð-
anda. Greinin fjallar um það sem í
orðunum felst. Kristján er málsvari
þýðingarlistar fremur en þýðinga-
fræða. Og rökunum er vart hægt að
andmæla: þýðingafræðin skapar
hvorki betri né verri þýðendur.
Menn verða góðir þýðendur af öðru
en fræðunum, til dæmis ástundun;
reyndar gengur Kristján svo langt
að segja að menn verði ekki þýð-
endur heldur fæðist slíkir, sem er
útlegging á því sem Hóras sagði um
skáld. Enda er grein Kristjáns
málsvörn skáldlegra þýðinga frem-
ur en nákvæmra og fræðflegra.
Jón á Bægisá er nauðsynlegt fag-
tímarit fyrir fag sem er í sjálfu sér
ekki til, á sér ekkert stéttarfélag og
samanstendur af ólíku fólki sem
innir af hendi vinnu sem er ósýnileg
þegar best tekst upp. I tímaritinu
fer fram holl og góð umræða. Á for-
síðu er afbragðs mynd eftir Elínu
Sigríði Maríu Ólafsdóttur.
Hermann Stefánsson