Morgunblaðið - 07.08.1999, Qupperneq 44

44 LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐA
, Enn um ímyndanir
HINN 6. júlí sl. ritaði
ég bréf til Morgun-
blaðsins þar sem ég
benti Hrafnhildi Ýri
Víglundsdóttur ferða-
ráðgjafa á að hún
skyldi ekki hafa
áhyggjur af því að
Herðubreiðarlindum
og „stórum hluta há-
lendisins" yrði sökkt
undir vatn vegna virkj-
ana. En hún hafði lýst
*‘áhyggjum af því í bréfl
til blaðsins 22. júní sl. í
bréfí mínu kom fram að
þótt raforkuvinnsla á
Islandi yrði nær átt-
fijlduð frá því sem hún
var 1998 legði hún ekki hald á nema
innan við 4% af miðhálendinu sem
gæti með engu móti talist „stór
hluti“.
í grein í Morgunblaðinu 21. júlí
sl. sýnist mér Hrafnhildur Ýr enn
halda í hugmyndina um „stóran
hluta“ og nú sem stóran hluta af
grónu landi á miðhálendinu. Hún
spyr: „Hvað mörg prósent hálendis-
ins eru gróin svæði með fjölbreyttu
^dýralífi líkt og Eyjabakkasvæðið?
^Í5%? 20%? 25%? Eru 4% alls há-
lendis ekki 25-35% af því svæði?“
Síðustu spurningunni er því til að
svara að 4% af öllu miðhálendinu
eru 27% af 15%, 20% af 20% þess og
16% af 25% þess. 25-35% koma hér
ekkert við sögu. En allar þessar töl-
ur eru út í hött vegna þess að í
spumingunum er þegjandi gengið
út frá því að öll 4% hálendisins sem
fara undir virkjunarmannvirki séu
gróin svæði. Væri ekki gengið út frá
því væri samanburðurinn marklaus.
S»En einungis um 30% þess lands sem
mannvirkin leggja hald á er gróið
land. Sú tala er allvel þekkt sökum
þess að gróðurfar á virkjunarsvæð-
um hefur verið miklu betur rann-
sakað en á öðrum hlutum miðhá-
lendisins. Því miður er
þekking manna á
gróðri miðhálendisins í
heild mun lakari en á
gróðri virkjunarsvæð-
anna og mun lakari en
nauðsyn ber til að hún
sé. Ég hef orð mildls-
metins sérfræðings,
sem mikið hefur rann-
sakað miðhálendið, fyr-
ir því að milli 5 og 10%
þess muni vera gróið
land. Nákvæmar
treystist hann ekki tO
að tiltaka þetta hlutfall
við núverandi þekk-
ingu. Uns annað reyn-
ist sannara skulum við
því ganga út frá 7,5% sem besta fá-
anlega mati á því hve stór hluti mið-
hálendisins er gróinn. Þá er gróið
land sem fer undir virkjunarmann-
Orkunýting
Skoðanaskipti um
bestu nýtingu íslenskra
orkulinda, segir Jakob
Björnsson, verða að
byggjast á bestu
tiltækum upplýsingum,
________en ekki_________
fjarstæðukenndum
hugarórum.
virki í hlutfalli við allt gróið land á
miðhálendinu.
4x30/7,5=16%
Ég nenni ekki að þrátta við
Hrafnhildi Ýri eða aðra um það,
hvort 16% eru „stór hluti“ eða ekki.
Ég eftirlæt lesandanum að meta
það sjálfur. Aðeins vil ég benda á að
seint myndi viðhorf sem skoðana-
kannanir sýndu að 16% þjóðarinnar
aðhylltust, vera talið stutt af „stór-
um hluta“ landsmanna.
í stuttu máli: Nær áttföldun raf-
orkuvinnslu á íslandi frá 1998 legg-
ur hald á innan við 4% af miðhá-
lendinu í heild og samkvæmt því
sem nú er best vitað á innan við
16% af þeim hluta þess sem gróinn
er. Það er svo matsatriði hvort
skipth' meira máli: Hlutfallið af
heildinni eða hlutfallið af grónu
landi. Því margir telja hinar rómuðu
dásemdir miðhálendisins ekki síður
vera fólgnar í auðninni en gróðrin-
um.
Hrafnhildur Ýr er síður en svo
ein um að trúa því statt og stöðugt
að stór hluti hálendisins fari undir
virkjanir. Það sýna ljóslega eftirfar-
andi tilvitnanir úr umræðum um
þessi mál á undanfömum árum:
„Pað er miðhálendi Islands sem
stendur undir hinni sívaxandi ferða-
mennsku. Það er einsýnt að það
gerði það ekki, ef menn þurfa að
stikla á hæðardrögum á milli jökul-
lóna Landsvirkjunar. “
„Þessu landi má ekki breyta í eitt
stórt uppistöðulón. “
„Er stóriðjan okkur virkilega svo
nauðsynleg að við þurfum að eyði-
leggja það sem eftir er af öræfum
landsins til að gera hana að veru-
leika?“
Ég hef ekkert við það að athuga
að Hrafnhildur Ýr sé á öðru máli en
ég um nýtingu íslensku orkulind-
anna. Það er ekkert óeðlilegt að um
það mál séu skiptar skoðanir. En
geta menn ekki orðið sammála um
að byggja þau skoðanaskipti á bestu
tiltækum upplýsingum en ekki fjar-
stæðukenndum hugarórum af því
tagi sem tilvitnanimar hér að ofan
bera vott um?
Höfundur er verkfræðingur og fyrr-
verandi orkumálastjóri.
Jakob
Björnsson
Markaðsöfl og
móðurmál
. > NÚ ER mikil tækni-
þróun og ör og við Is-
lendingar megum alls
ekki fljóta sofandi að
feigðarósi þegar kemur
að tungutækni í tölvun-
um sem við notum. Ég
efast ekki um að innan
fárra ára munu verða
algengar hér á landi
tölvur sem hægt verður
að tala við. Svo getur
jafnvel farið að smám
saman taki hið talaða
orð við af ritmálinu. Þá
væri komin upp skelfi-
leg staða ef við gætum
ekki unnið á móðurmál-
_ inu okkar á þessi tæki.
Pað væri álíka fáránlegt og að við
gætum bara talað saman á ensku ef
við þyrftum að nota símann!
í grein eftir Heiðar Jón Hannes-
Jóhann Guðni
Reynisson
son, og annarri eftir
Rögnvald Ólafsson og
Eirík Rögnvaldsson,
sem birtust í 3. tbl.
Tölvumála, tímariti
Skýrslutæknifélags ís-
lands, kemur vel fram
hversu gífurlegt hags-
munamál er hér um að
ræða fyrir íslenska
tölvunotendur og að ís-
lensk tunga er lent í
stórkostlegri vá. Heið-
ar Jón segir t.d. að
markaðshæfar lausnir
séu að líta dagsins Ijós
og þar er einnig bent á
að ýmiss konar heimil-
istæki munu verða
undir sömu sökina seld.
Eiríkur og Rögnvaldur telja höf-
uðatriði að strax við framleiðslu
búnaðar verði að taka sérstakt tillit
til íslenskrar tungu. Já, það er höf-
uðatriði og réttilega er bent á að
slíkt kosti peninga en það sem verra
er: „Sem stendur er markaður fyrir
tungutækni á íslandi ekki nægilega
stór til þess að hann geti staðið und-
ir þeirri þróunarvinnu sem þarf til
þess að tryggja stöðu íslenskrar
tungu í upplýsingasamfélaginu.“
Greinarhöfundar binda vonir við að
íslendingar muni vilja greiða fyrir
íslenskuna í tölvunum hærra verð en
aðrar fjölmennari þjóðir greiða fyrir
varðveislu sinnar tungu, hér eftir
sem hingað til. Ég tek undir slíkar
væntingar en óttast þó mjög að önn-
ur gæti orðið raunin ef við missum
af fyrstu lest.
Og við eigum alls ekki að hugsa
um neina höfðatölu í þessu sam-
hengi. Hér skulu grundvallaratriðin
Tungutækni
Við eigum og verðum,
segir Jóhann Guðni
Reynisson, að standa
vörð um þessa
verðmestu eign okkar
íslendinga.
gilda: Við erum framsækin, nýj-
ungagjöm og vel menntuð þjóð sem
aldrei má láta í minni pokann fyrir
peningalegum hagsmunum þegar
kemur að varðveislu íslenskrar
tungu sem homsteins að virku sjálf-
stæði íslenskrar þjóðar. Við eigum
og verðum að standa vörð um þessa
verðmestu eign okkar íslendinga.
Því á íslenska tungu verður aldrei
settur kvóti; hún er ekki og má
aldrei verða framseljanleg söluvara
örfárra einstaklínga í skiptum fyrir
tækniþróun í heimsveldisstíl. Hún
verður ekki metin til fjár.
Því ber að fagna að íslensk stjórn-
völd hafa beitt sér fyrir þýðingu
helstu forrita Mierosoft en betur má
ef duga skal. Þar er að vísu kominn
grunnur til þess að byggja á nýja
stórsókn í varðveislu íslenskunnar
og við verðum að tryggja það með
öllum ráðum að í tölvum framtíðar-
innar standi íslenskan jafnfætis öðr-
um tungumálum. Við verðum að
berjast gegn því að markaðsöflin
taki af okkur ráðin þegar móðurmál-
ið okkar er annars vegar.
Höfundur er B.A. f fslensku og fjöl-
miðlafræði
Ky nsj úkdómar,
alnæmi og ótíma-
bærar þunganir
Hrefna H. Lydia
Grímsdóttir Ellertsdóttir
NÚ MEÐ haustinu
fara læknanemar af
stað með forvarnar-
verkefni meðal fram-
haldsskólanema í
Reykjavík sem snýr
að kynsjúkdómum, al-
næmi og ótímabærum
þungunum. Á hverju
ári greinast um 930
einstaklingar á aldr-
inum 15-24 ára með
klamidyu, algengasta
kynsjúkdóminn.
Fjöldi ótímabærra
þungana hérlendis er
einnig mun meiri en í
nágrannalöndum okk-
ar.
Markhópurinn eru framhalds-
skólanemar á fyrsta eða öðru ári.
Þetta er sá hópur sem líklegastur
er til að smitast af kynsjúkdómum
og/eða lenda í ótímabærum þung-
unum. Stefnt er að því að lækna-
nemar, fulltrúar beggja kynja fari
saman í bekki (heimsæki hvern
hóp tvisvar til þrisvar sinnum) og
komi með jákvæða nálgun á jafn-
ingjagrundvelli. Þannig verður
notað hópefli, hlutverkaleikir, um-
ræður og raunhæfar upplýsingar
til að upplýsa unglingana og gera
þeim grein fyrir hvemig megi
forðast bæði kynsjúkdóma sem og
ótímabærar þunganir. Rannsóknir
hafa sýnt að fræðsla ein og sér er
haldlítil í að breyta hegðun fólks.
Vænlegra hefur þótt að reyna að
hafa áhrif á samskipti og reyna að
styrkja unglinga í að tjá sannfær-
ingu sína, ekki síst ef þeir verða
fyrir þrýstingi frá félögum og vin-
um. Virðing, frelsi og val einstak-
lingsins er undirtónn fræðslunnar.
Fræðsluefni og nálgun verður
sniðin að þörfum hvers hóps fyrir
sig með áherslu á að tengja hana
við fleiri þætti í lífi unglingsins.
Sérstaklega misnotkun á áfengi og
vímuefnum enda fylgir henni oft
óábyrgt kynlíf.
Þetta forvarnarstarf læknanema
er unnið eftir norskri fyrirmynd
þar sem 25 ára reynsla hefur feng-
ist af forvörnum á sömu nótum og
hér er stefnt að. Starfíð hefur skil-
að ótvíræðum árangri og anna þeir
læknanemar sem þar taka þátt í
starfinu ekki eftirspurn eftir að
heimsækja skólana. Þjálfun
læknanemanna fer fram með vel
skipulögðu þverfaglegu undirbún-
ingsnámskeiði. Framkvæmd og
skipulagning forvarnarstarfsins er
að öllu leyti í höndum læknanema
en allur undirbúningur er unninn í
miklu samstarfi við læknadeild og
er þar með unnið að því að þjálfun
okkar verði sem faglegust. Þátt-
taka í starfinu er áhugaverkefni,
ekki er skylda að taka þátt og unn-
ið er í sjálfboðavinnu.
Hingað til hefur þátttaka ís-
lenskra læknanema innan Al-
þjóðasamtaka læknanema
(IFMSA, International Feder-
ation of Medical Students’ Associ-
ations) einskorðast við stúdenta-
skipti í gegnum IMSIC (Icelandic
Medical Students’ International
Committee). IMSIC er starfandi
nefnd innan Félags læknanema.
Með tilkomu internetsins og þar
af leiðandi aukinna samskipta
milli landa eru íslenskir lækna-
nemar farnir að taka meiri þátt í
því mikla og mikilvæga starfi sem
Alþjóðasamtökin standa að. Ekki
síst eftir að Björg Þorsteinsdóttir
var forseti samtakanna
1998-1999. Forvarnarstarfið er
fyrsta stóra verkefnið sem ís-
lenskir læknanemar taka sér fyrir
hendur innan IFMSA.
Einnig eru íslenskir læknanem-
ar þátttakendur í Grænlandsverk-
efni sem norrænu læknanemasam-
tökin standa nú fyrir og mun beita
sér fyrir sams konar forvörnum á
Grænlandi sumarið 2000. Islenskir
læknanemar tóku þátt í undirbún-
ingi þessa starfs á Norðurlanda-
fundi alþjóðanefnda læknanema í
apríl síðastliðnum. Næsti Norður-
landafundur verður haldinn hér á
íslandi í apríl á næsta ári og er
forseti samtakanna í ár Brynja
Forvarnir
Með því að nota ungt
fólk til að koma
skilaboðum til
unglinga, segja Hrefna
Grímsdóttir og H.
Lydia Eliertsddttir,
fæst nálgun á öðrum
grundvelli og þar með
______aukin vídd í
forvarnirnar.
Ragnarsdóttir 5. árs læknanemi.
Þáttur í að fylgja forvarnar-
starfinu eftir er að setja upp
heimasíðu, gera plakat, bækling,
póstkort og greinaskrif í skóla-
blöðin. Einnig eru uppi hugmyndir
um samstarf við Fræðslusamtök
um kynlíf og barneignir. Mögu-
leikar á samstarfi eru með sem
flestum aðOum, til dæmis Ungliða-
hreyfingu Rauða krossins, Jafn-
ingjafræðslunni, Hinu húsinu,
skólahjúkrunarfræðingum o.s.frv.
Allar hugmyndir og athugasemdir
eru vel þegnar og sendist á póst-
fang okkar, forvarnirEhot-
maO.com.
Með því að nota ungt fólk til að
koma skilaboðum til unglinga fæst
nálgun á öðrum grundvelli og þar
með aukin vídd í forvamimar.
Læknanemar era fjölmennur,
áhugasamur hópur sem er mikið
til ónýttur til slíkra starfa eins og
er. Fyrir læknanema á þátttaka í
slíku forvarnarstarfi eftir að gera
þá að betra starfsfólki heilbrigðis-
geirans: Það mótar stefnuna til
forvarna á jákvæðan hátt, þjálfar
þá í samskiptum og færir hugann
að því að lækningar snúast um
andlegt, líkamlegt og félagslegt
heilbrigði en ekki bara sjúklinga
með alvarleg veikindi. Það em
einkum þrír hópar sem sjá um um
að fræða unglinga: Foreldrar,
kennarar og svo samfélagið.
Læknanemar hafa sterka samfé-
lagsskyldu til að taka þátt í
fræðslu og forvörnum, þeir hafa
áhugann, þeir hafa þekkinguna,
þeir era tilbúnir.
Hrefna Grfmsdóttir er verkefnis-
stjóri forvarnarstarfsins og
H. Lydia Ellertsdóttir er gjaldkeri
þess. Báðar eru nemendur við
læknadeild Háskóla fslands.