Morgunblaðið - 07.08.1999, Blaðsíða 46
46 LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Vegna skrifa Aðal-
steins Ingólfssonar
ÉG HEF ekki lagt í
vana minn að svara
myndlistargagnrýni til
þessa, en skrif Aðal-
steins Ingólfsonar í
DV 30. júlí sl. geta
tæplega flokkast undir
gagnrýni á myndlist-
arverk sýningarinnar
Samstaða - 61 listmál-
ari í Listaskálanum í
Hveragerði. Það væri
frekar hægt að flokka
þessi skrif undir geð-
vonskulegt aurkast
manns, sem hefur tek-
ið að sér að verja stétt
manna er ráða nú ríkj-
um á flestum sviðum
Einar
Hákonarson
íslenskrar myndlistar, þar sem op-
inbert fé kemur við sögu.
Reyndar hefur Aðalsteinn verið
seinheppinn á ferli sínum sem list-
sagnfræðingur, þegar komið hefur
að stöðuveitingum innan hópsins,
'♦•en þar hefur slagurinn oft verið
harður þegar fræðingamir berjast
um bitana.
Það virðist hafa farið mjög í
taugamar á Aðalsteini sú mikla
samstaða listmálaranna, er stóðu
að sýningunni. Þetta hefur hvorki
hann né ég upplifað fyrr, enda er
honum mjög í mun að sundra þess-
ari samstöðu og notar til þess ýmis
meðöl, svo sem hrein ósannindi,
hann þrýtur rök og grípur þá til
uppnefninga, dregur inn látið fólk,
o.s.frv. En því er maðurinn svona
reiður, því fagnar hann ekki þess-
ari samstöðu og ekki er hann beint
ánægður með tilkomu Listaskál-
ans í Hveragerði, sem flest allir
sem þangað hafa komið lýsa yfir
að sé einstaklega vel heppnuð
bygging og til mikils sóma fyrir ís-
lenskt listalíf. Jú ástæðan er, virð-
ist í fyrstu vera nokkur formáls-
orð, sem ég skrifaði undir eigin
nafni í boðskort sýningarinnar, þar
sem ég set fram í fáum dráttum
ástæður þess að ég réðst í þá
framkvæmd að reisa Listaskálann
í Hveragerði. Formálinn fylgir hér
með ef blaðið vill birta hann
óstyttan.
- v Aðalsteini hefði verið í lófa lagið
að leita sér áreiðanlegri upplýsinga
um tilurð sýningarinnar, en sá
skáldskapur, er hann birtir í grein
sinni. Ef þetta eru vinnubrögð list-
sagnfræðinga yfírleitt í umfjöllun
sinni um íslenska
myndlist gef ég ekkert
fyrir hana. Eg man
ekki eftir því að hafa
nokkum tíma sett upp
sýningar með Aðal-
steini eða starfsbræðr-
um hans. Ég hef aftur
á móti sjaldan skorast
undan ef til mín hefur
verið leitað um aðstoð
og ráð sögulegs eða
tæknilegs eðlis við ein-
staka sýningar, síðast
við yfirlitssýningu á
grafík Braga Ásgeirs-
sonar í Listasafni ís-
lands, sem Aðalsteinn
hafði umsjón með.
Fyrir allmörgum árum skrifaði ég
greinar þar sem ég varaði eindreg-
ið við þeirri þróun að veita list-
sagnfræðingum algjört vald í mál-
efnum myndlistar á íslandi. ís-
lenskt þjóðfélag hefur verið því
marki brennt undanfarin ár að á
engum sé mark takandi nema að
viðkomandi hafi orðið fræðingur í
starfsheiti sínu. Er svo komið að
almenn umræða í þjóðfélaginu ein-
skorðast nær eingöngu við menn
með þetta starfsheiti, nánast á
hvaða sviði sem er. Enda eru þeir
iðnir við að telja fólki trú um að
enginn hafi vit né rétta skoðun til
að geta fjallað um, svo skipti máli.
Það er svo auðvelt að henda
vandamálum í fræðingana og nán-
ast panta fyrirfram gefna niður-
stöðu.
En víkjum aftur að listsagnfræð-
ingum, sem aldrei kalla sig annað
en listfræðinga til að villa um fyrir
fólki. Hvað er það sem gerir þá
hæfari til þess að fjalla um listir
líðandi stundar en aðra? Hvað er
það í þeirra menntun sem gerir þá
hæfari til að segja til um hvað sé
list og hvað ekki? Seinni spurning-
unni er fljótsvarað, ekkert, því ef
við gætum svarað því svo óhyggj-
andi sé væri engin list til. Sumir
fræðingar hafa meir að segja hróp-
að að málverkið sé dautt, hvílík
firra, þetta 30 þúsund ára fyrir-
bæri mannsins að tjá sig mun lifa
áfram svo lengi sem mannskepnan
dregur andann. Menntun listsagn-
fræðinga er fyrst og fremst evr-
ópsk myndlistarsaga, þeir læra í
skólum ekkert um íslenska mynd-
listarsögu. Fræg er sagan af Áðal-
á sunnudögum
kl. 14:00.
Nánari uþplýsingar
og bókanfr i fastar ferðir:
Upplýsingamiðstöð
Hafnarfjarðar
^r565 0661
Húni II - Hafnarfjörður
Sími 894-1388.
Einnig sérferðir fyrir hópa.
á sunnudögum
kl. 14:00.
alla aðra daga
kl. 10:00.
Nánari upplýsingar
og bókanir f fastar ferðir.
Upplýsingamíðstöð
Hafnarfjarðar
^565 0661
Húni II - Hafnarfjörður
Sími 894-1388.
Einnig sérferðir fyrir hópa.
Myndlistargagnrýni
Það virðist hafa faríð
mjög í taugarnar á
Aðalsteini, segir Einar
Hákonarson, sú mikla
samstaða listmálar-
anna, er stóðu að
sýningunni.
steini Ingólfssyni, þá nýkomnum
úr námi frá Englandi, að hann
hafði ekki hugmynd um hver
Snorri Arinbjamar var eða Þor-
valdur Skúlason. Aðalsteinn
býsnast heilmikið yfir því að ég
skyldi ekki leita tO fræðinga áður
en ég tók ákvörðun um að reisa
Listaskálann í Hveragerði. Svo
sannarlega gerði ég það, ég hafði
bæði samband við Listasafn ís-
lands og Kjarvalsstaði um aðsókn-
artölur og fékk þær uppgefnar.
Lánveitendur könnuðu þessar töl-
ur einnig, en þrátt fyrir að þær
væru helmingaðar í áætlunum fyr-
ir Listaskálann, reyndust þær kol-
rangar. Ég hef einnig heimildir
fyrir því að þegar þessar tölur um
aðsókn voru bornar á borð fyrir
ráðamenn, hafi verið lagt tO að
selja inn á báða staðina, það væri
góð búbót tO rekstrarins. í Ijós
komu þær staðreyndir að aðsókn-
artölurnar voru stórýktar af for-
stöðumönnunum til þess að koma
betur út í augum yfirboðara sinna
og almennings. Listasafn Islands,
Kjarvalsstaðir, Listasafn Kópa-
vogs, Hafnarborg, Nýlistasafnið,
Listasafn Amessýslu, Listasafn
Sigurjóns Ólafssonar og Listasafn
Akureyrar, allir þessir staðir em
reknir af opinbera fé og stjómað af
listsagnfræðingum eða hálflist-
sagníræðingum, sem vOja helst að
listamenn séu þægir verkamenn í
kálgarði þeirra. Svo langt hefur
þetta gengið að ungir listamenn
era famir að aðlaga sig sjónarmið-
um þeirra tO þess að eiga einhveija
von um að komast á framfæri. Is-
lensk listasaga skráist af innkaup-
um þessara aðila, enda hefur hún
verið vitlaust skráð nú um árabO.
Aðalsteini væri nær að stunda fag-
legri vinnubrögð en að sletta auri
að myndlistarmönnum, eins og
hann stundaði áram saman hér áð-
ur fyrr í DV og virðist vera tekinn
upp á aftur, þegar fokið er í flest
skjól um stöðuveitingu honum til
handa. Það er skelfileg tOhugsun
fyrir íslenska myndlist ef það reyn-
ist rétt, sem kom fram í viðtali við
einn fræðinginn á Listasafni Is-
lands, Ólaf Gíslason. Þar er hann
spurður um framtíð listasafna í út-
varpsþættinum Víðsjá í vetur.
Skoðun hans var sú að helsti vandi
listasafna í framtíðinni væri sá að
listaverk hætta að verða hlutir, en
yrðu í staðinn uppákomur ýmis-
konar sem kæmu og færa, eitt alls-
herjar leikhús. Myndlistin yrði
ekki tO í þeirri meiningu sem við
höfum haft um hana hingað tO. Það
var gegn þessum heimsendaskoð-
unum og ofríki listsagnfræðjnga
sem ég kostaði öllu tO við byggingu
Listaskálans í Hveragerði. Nú þeg-
ar syrtir í álinn með rekstur hans
þykir Aðalsteini Ingólfssyni við
hæfi að sparka í hræið og fagna, ég
vona að þau fagnaðarlæti endist
ekki og bæði sunnlensk yfirvöld og
ríki komi til svo Listaskálinn í
Hveragerði verði sú miðstöð lista
og menningarlífs sem að var stefnt
í upphafi.
Höfundur er listmálari.
ISLEIVSKT MAL
Gísli Konráðsson bað mig að
minnast enn á ranga notkun götu-
nafna hér á Akureyri, þeirra sem
enda á gerði. Orðið gerði er hvor-
ugkyns, og því búa menn í Akur-
gerðinu, Grundargerðinu o.s.frv.
Ég veit ekki tO þess að Reykvík-
ingar flaski á þessu, og verður að
ætlast tO þess af okkur Akureyr-
ingum að við kunnum rétt að fara
með götuheiti. Það era ósköp að
heyra menn segja „í Akurgerð-
inni“ og „í Grandargerðinni“ og er
sú „gerð“ þó tOtölulega saklaus
hjá þeirri stórbrotnu starfsemi
sem við sjáum fyrir okkur, þegar
við heyram sagt að einhver sé í
„Klettagerðinni". Kveðum nú nið-
ur þessa kynvOlu. Gerði er hvor-
ugkyns, það gerðið, og menn búa í
Klettagerðinu, ekki „Klettagerð-
inni“ eða í „Hraungerðinni".
Þá ræddum við nafnamir nokk-
uð um orðið banvænn, því að það
hefur, eða kannski fremur, hafði,
tvenns konar merkingu. Það gat
merkt dauðvona, en slíkt er nú í
Orðabók Menningarsjóðs talið
fyrnt mál. Dauðvona er raunar
bein „þýðing" á banvænn í þessari
merkingu, því að bani er sama og
dauði og vona í dauðvona náskylt
vænn og vænting. En það merkir
líka skaðvænlegur.
Báðar merkingar orðsins ban-
vænn era ævagamlar. Johan
Fritzner þýðir á dönsku: 1) som
ser ud for at være döden nær og
vitnar í Flateyjarbók, og 2) som
ser ud tO at skulle volde en död,
og vitnar í Sturlungu og Stokk-
hólms hómili'ubók. Eitur er ban-
vænt.
★
Og þá er hér bréf frá vOdarvini
þáttarins og móðurmálsins, og era
ekki ellimörkm á, þótt hann segist
verða orðinn slitinn:
„Kær heOsan, Gísli Jónsson.
Þökk fyrir allt gamalt og gott. Nú
ætla ég að pára þér nokkrar línur
í fyllstu merkingu orðsins; kann
ekki á tölvu og Erika mín (ritvél)
gömul og slitin eins og eigandinn.
Nú leiða menn flokka sína (jafn-
vel ófædda). Áður fyrr vora for-
menn flokka, oddvitar og foringj-
ar. Vinur minn í Landeyjum
sagði: „Foringi var Ólafur Thors.“
Betra en Ólafur leiði flokkinn!
Mér virðist vera tíska að tala
um að taka yfir, fara yfir í, þýða
yfir á íslensku o.s.frv. N.N. tók yf-
ir skuldirnar, fundur yfir í Sam-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1017. þáttur
komuhúsinu. [Innskot: Allt þetta
„yfirtal“ er harla óþarft og hvim-
leitt.]
Skip geta fengið „andlitslyft-
ingu“, var okkur tjáð í fjölmiðlum,
og slys geta farið vel því í morg-
unfrétt Rásar 1 var sagt frá slysi,
en „það slasaðist enginn í slys-
inu“. Betur að svo yrði sem oftast.
Nóg finnst mér um boltann í
fjölmiðlum þó fréttamenn kasti
honum ekki á milli sín („gef bolt-
ann á fréttastofuna")...
I Landeyjum sögðu menn áður
fyrr: „farðu ekki óétinn“, t.d. þeg-
ar menn fóra að heiman án þess
að hafa fengið sér bita. Þekkir
umsjónarmaður svona tal úr
Svarfaðardal? [Já, það finnst hon-
um.]
Ég var að lesa bók Ara Páls
Kristinssonar um málfar fjöl-
miðla. Þar segir: „Það verður að
gefa hlustendum færi á að tileinka
sér efnið með hóflegum hraða og í
hæfUegum skömmtum."
Orð í tíma töluð! [Já, þetta er
mikil afbragðsbók.]
Vertu kært kvaddur.
Haraldur Guðnason (úr Eyjum).
[Kærar þakkir.]
★
Til vora í latínu orðin porta =
(borgar)hlið og portus = höfn og
síðan það borgarsvæði sem mynd-
aðist við höfnina. Samkvæmt lög-
málinu var latneskt p að f í ger-
mönskum málum, og því er það,
að þetta samsvarar ensku forth =
áfram og fjarðarheitinu Forth.
Fjarðarheiti, sagði ég, enda er
þetta skylt fara og fjörður á ís-
lensku.
Nú fóra mörg orð framhjá lög-
málinu, svokölluð tökuorð, og
þannig fór um latnesku orðin sem
í upphafi vora nefnd. Þess vegna
eigum við orðið port sem t.d.
merkir hlið, húsagarður eða jafn-
vel kastali. En út frá karlkynsorð-
inu portus eignuðumst við töku-
orð, komið í gegnum ensku, port,
sem merkti borg eða kaupstaður.
Þetta er nú kallað gamalt mál eða
úrelt.
Lauslátar konur fóra gjarna á
þá staði sem Englendingar nefna
port, og fyrir vikið fengu þær
nafnið portcwen. Það varð auð-
veldlega portkona á íslensku og
merkir þá ekki endilega að konan
hafi verið í hliðum, heldur miklu
frekar í hafnarborgum, þar sem
von var þurfandi sjómanna. En
orðið portkona tók að merkja
sama og hóra eða vændiskona.
Frá því er að segja, að á ofan-
verðum dögum Halldórs Ki[jans
Laxness var portkona ekki tíðhaft
orð. I elli sinni dvaldist hann í
sæmd og æra á Reykjalundi, og
einn sunnudag vinnur honum
beina ung kona, í pilsum varla nið-
ur á þykkvalær og í opinskárri
blússu. Verður þá öldunginum að
orði: „Fyrirgefið þér fröken, erað
þér portkona?" Frammistöðu-
stúlkan rýkur fram í eldhús, rétt
eins og bitin væri af sel, og spyr
matseljuna, lífsreynda og ráð-
setta: „Hvað þýðir þetta orð port-
kona? Karlinn sem fékk Óskarinn,
sagði þetta við mig.“ Ráðskonan
skýrði orð Nóbelskáldsins vand-
lega fyrir hinni ófróðu stúlku.
★
Fundið í vasa síðan einhvern
tíma:
1) Alþjóðlegi gróðureyðingar-
dagurinn er í dag.
2) Okkur náðist að bjarga
næstu húsum.
3) Hundamir vora fæddir á öðr-
um hundum.
4) Upplýsingar vinsamlegast
beðnar að koma til lögreglunnar.
5) Ég er ekki undir handraða
hans.
6) Fjölmiðlar ætla að fjöl-
menna.
7) Án þess að rúa peningamark-
aðinn trausti.
Athugasemdir umsjónarmanns:
Mikill munur er á merkingu orð-
anna handraði og handarjaðar.
Menn geta verið undir handar-
jaðri einhvers, ef þeir era í skjóli
hans. Þótt umsjónarmanni þyki
sagnmyndin rúa leiðinleg, er hún
notuð í stað ryja í sumum lands-
hlutum. Nafntogaður kennari
sagði að á sínum tíma hefðu verið
fjölmennir öskuhaugar í Svíþjóð.
★
Hlymrekur handan kvað:
„Hailó, ég sýp allt og svelgi,
settu nýtt vín á gamla belgi, -
þú veist hver ég er?
eru vomur á þér? -
þetta er Verslunarmanna-Helgi.“
★
Auk þess fær DV stig fyrir orð-
ið afgreiðslutími á tveimur áber-
andi stöðum 26. júlí. En umsjón-
armaður setti skakkt númer á síð-
asta þátt. Átti að vera 1016. Safn-
arar era beðnir að lagfæra þetta
og virða á betri veg.