Morgunblaðið - 17.08.1999, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 17. ÁGÚST 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ

>
KRISTINN
REYR
+ Kristinn Reyr,
rithöfundur,
skáld, tónskáld og
listmálari í Reykja-
vík, fæddist í Gr-
indavík 30. desem-
ber 1914 og ólst þar
upp og í Keflavík.
Hann lést 9. ágúst
síðastliðinn.
Foreldrar Krist-
ins: Pétur Jónsson,
f. 4.9.1889, d. 12.10.
1930, sjómaður í
Grindavík og síðar í
Keflavík, _ og k.h.
Ágústa Árnadóttir,
f. 12.8. 1891, d. 28.8. 1969, hús-
móðir og síðast saumakona í
Reykjavík. Pétur var sonur
Jóns Guðmundssonar, formanns
og útgerðarmanns á Hópi í Gr-
indavík, og Guðrúnar Guð-
brandsdóttur húsmóður. For-
eldrar Ágústu voru Vilborg
Guðmundsdóttir úr Landeyjum
og Árni Jónsson frá Sperðli í
Landeyjum, bóndi í Krísuvík og
síðar útgerðarmaður í Staðar-
hverfi.
Kristinn kvæntist 16.11. 1940
Margréti Jústu Jónsdóttur, þá
saumakonu, f. 24. júlí 1917, d.
13. febrúar 1969, dóttur Jóns
Jónatanssonar, verkamanns í
Reykjavík, og Magðalenu Guð-
mundsdóttur. Kristinn og Mar-
grét slitu samvistir 1954. Börn
Kristins og Margrétar eru
Edda Kristinsdóttir, f. 1945,
leikskólaleiðbeinandi, gift
Hilmari fvarssyni verzlunar-
manni og eiga þau fjögur börn,
og Pétur Kristinsson, f. 1948,
forstjóri, var kvæntur Guðrúnu
Alfreðsdóttur og eignuðust þau
einn son, en kona Péturs er
Sonja Þórarinsdóttir, tann-
tæknir og eiga þau tvær dætur.
Kristinn stundaði
nám við kvöldskóla
KFUM í Reykjavík
og lauk prófí frá
Verzlunarskóla ís-
lands 1935. Hann
stundaði verslunar-
störf í Reykjavík
1929-37, var starfs-
maður Ferðafélags
Islands á öræfum
sumrin 1938 og 1939,
var verzlunar- og
skrifstofumaður í
Keflavík 1940-42,
forstöðumaður
Sjúkrasamlags
Keflavíkur 1943, kennari við
Iðnskólann í Keflavík 1945-46,
stofnaði Bókabúð Keflavíkur
1942 og starfrækti hana til árs-
loka 1964 og stofnaði Keflavík-
urútgáfuna 1962, var starfsmað-
ur Rithöfundasambands íslands
1967 en vann að ritstörfum í
Reykjavík frá 1965.
Kristinn var formaður skóla-
nefndar Keflavíkur og bygging-
arnefndar Barnaskóla Keflavík-
ur 1946-50, formaður Málfunda-
félagsins Faxa 1951-52 og
1964-65, í stjórn Útgerðarfé-
lagsins Rastar 1945-51, forseti
Rotaryklúbbs Keflavíkur
1953-54, í stjórn Tónlistarfélags
Keflavíkur 1957-65, Ungmenna-
félags Keflavíkur, Sósíalistafé-
lags Keflavíkur og Byggðasafns
Keflavíkur 1944-65, formaður
Félags íslenzkra dægurlagahöf-
unda 1967-69, formaður Stað-
hverfingafélagsins 1962-63 og í
stjórn Félags íslenzkra bóka-
verzlana 1951-65, í stjórn Rit-
höfundafélags íslands 1966-69
og formaður 1970-71, í stjórn
Rithöfundasambands íslands
1956-66 og 1975-81, Tón-
menntasjóðs kirkjunnar
1975-77, Rithöfundasjóðs ís-
lands 1977-80 og formaður
hans I978-79_ og í stjórn Leik-
skájdafélags fslands 1986-89.
títgefin leikrit Kristins: Ást
og vörufölsun, 1935; Vetur og
Vorbjört, 1947; Vopnahlé,
1967, Að hugsa sér, J968; Deilt
með tveim, 1971; Ó, trúboðs-
dagur dýr, 1974; Æsa Brá,
1976; Tilburðir, 1978, og
Auðnuspil, 1987.
Ljóðabækur Kristins: Suður
með sjó, 1942; Sólgull í skýjum,
1950; Turnar við torg, 1954;
Teningum kastað, 1958; Minni
og menn, 1961; Mislitar fanir,
1963; Hverfist æ hvað, 1971;
Hjalað við strengi, 1974, Veg-
ferð til vors, 1979; Vogs-
ósaglettur, 1981; Gneistar til
grips, 1985, og Glaðbeittar Iín-
ur, 1991. Ritsafn hans, Leikrit
og ljóð, kom út 1969 og tír-
valsljóð ein 1996.
Nótnahefti eftir Kristin: Sjö
einsöngslög, 1967; Nítján
sönglög, 1972; Átján söngvar,
1975; Grindvísk rapsódía,
1979; Fimmtán sönglög, 1984;
Fimm valsar, 1986, og Sextán
söngvar, 1988. Auk þess Suður-
nesjaljóð og lög, úrval á spólu
1983, og Sautján ljóðalög á
geislaplötu 1993.
Kristinn sat í ritstjórn og var
ritstjóri ýmissa blaða og tíma-
rita og hélt fjölda málverka-
sýninga hér heima og í Noregi.
Kristinn hlaut viðurkenn-
ingu Rithöfundasjóðs RUV
1974, frá Rithöfundasjóði fs-
lands 1976 og 1983, frá Fjölís-
sjóði 1992, þáði listamannalaun
frá 1976, var heiðursfélagi
Málfundafélagsins Faxa frá
1965 og Rotaryklúbbs Kefla-
víkur 1965-68 og frá 1979,
heiðursfélagi St. Georgsskáta
frá 1984, UMFK frá 1985, Stað-
hverfingafélagsins frá 1985 og
Paul Harris-félagi frá 1989.
Kristinn verður jarðsunginn
frá Fossvogskirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
*
V
>
Til allrar hamingju steypti guð
okkur ekki öll í sama mótið. Mann-
flóran er litrík og það gerir lífið allt
svo miklu skemmtilegra auk þess
sem hún er ein aðal uppspretta
skáldskaparins. Kristinn, tengdafað-
ir minn, var eitt blómið meðal mann-
fólksins, svo yndjslega sérlundaður
að unun var að. Ég kynntist honum
fyrir 22 árum og frá fyrstu stundu
hafði hann djúp áhrif á mig. Hvert
orð sem af vörum hans féll olli mér
heilabrotum og djúpri hugsun. Það
var eins og hann færði mér ný lífs-
viðhorf, kornungri tengdadóttur
sinni, sem var alsendis óvön því að
umgangast virðulegt skáld. Hann
var sífellt að koma mér á óvart og
það gerði hann reyndar allt til síð-
asta dags. Þegar Sigga, eldri dóttir
okkar Péturs, fæddist, kom hann í
heimsókn með fallega mynd af blómi
og aftan á hana var ritað: „Yngsta
biómið hans afa.“ Það voru svona
litlir, fallegir hlutir sem hann átti til
að gefa okkur mæðgum, persónuleg-
ir hlutir, sem eru svo verðmætir
þegar frá líður. Jústa, yngri dóttir
okkar, fékk líka fallega gjöf frá
Kristni afa, ljóð sem samið var út
frá undrun hennar á gamlárskvöld
þegar hún lét þau orð falla í flug-
eldahríð að verið væri að brjóta loft-
ið. í framhaldinu settist Kristinn afi
niður og orti ljóðið Kringum tréð, en
fyrstu línur þess eru: „Það er verið
að brjóta loftið - sagði barnið á
gamlárskvöld."
Heimili Kristins afa bar vott um
mikla snyrtimennsku og skipulag.
Hver hlutur átti sinn sérstaka stað
og enginn skyldi hreyfa við honum.
Þeir sem heimsóttu hann höfðu í
heiðri þessa óskrifuðu reglu og báru
virðingu fyrir henni. Allir virtu sér-
visku Kristins afa. „Bamið átti ekki
að snerta - aðeins að skoða.“ Sigga
og Jústa áttu þó vísan aðgang að
skúffunni með brjóstsykrinum en
aldrei brást að þar væri góðgæti að
finna.
Við mæðgurnar erum ríkar í
hjörtum okkur eftir samleiðina með
Kristni afa. Hann fyllti okkur von-
gleði og lífssýn sem við munum
ávallt búa að. Er hægt að hugsa sér
betri tengdaföður og afa? Við erum
þakklátar. Megi Kristinn afi hvíla í
friði.
Sonja, Sigríður og Jústa
(blómin hans þijú).
Þá hefur minn elskulegi tengda-
faðir kvatt þennan jarðneska heim.
Við vorum mjög ung þegar við hóf-
um okkar búskap, og ekki stóð á
honum að rétta okkur hjálparhönd.
I upphafi okkar kynna fannst mér
hann nokkuð sérvitur, en eftir því
sem ég kynntist honum betur sá ég
að sérviskan var hans persónuleiki
bæði fáguð og lýsti mikilli vand-
virkni.
Kristinn minn, ég kveð þig með
hlýhug og þakklæti fyrir alla þá góð-
vild og elskulegheit sem þú sýndir
mér og mínu fólki alla tíð.
Þinn tengdasonur,
Hilmar.
Síðast þegar ég sá Kristin afa lá
hann í rúmi sínu í Landakoti. Hann
var hljóður og augnlokin vildu niður.
Ég virti hann afa minn fyrir mér
sem aldrei fyir og allt í einu fannst
mér sem ég hefði aldrei tekið eftir
því áður hversu fallegar hendur hans
væru. Og ég tók um þá höndina sem
nær mér var og fór mínum kubbs-
legu fingrum um hans, granna, langa
og fagurskapaða. Og ég spyr hann í
barnslegri einlægni: Afi, hvaðan hef-
urðu þessa fallegu fingur? Þá er eins
og hann vakni. Hann brosir, kímir á
sinn alveg sérstaka, geislandi hátt,
og svarar: Ég veit það ekki, Kristinn
minn. Oft hafa svörin hans alá verið
gjöfulli en þarna, en brosið var ekta.
Kristinn afi var sérlega fallegur
maður, það sé ég núna þegar ég
skoða hann frá öðrum sjónarhóli en
þeim sem ég hef séð hann sem afa.
Áður en við kvöddumst mannaði ég
mig upp í að segja hvað mér bjó í
brjósti: Þú veist að mér þykir óskap-
lega vænt um þig, sagði ég við hann
afa minn. Það er svo skrýtið hvað
manni getur reynst erfitt að tjá þeim
ást sína og væntumþykju sem hún
beinist að.
Síðastliðin fjörutíu ár, eða svo,
hefur hann afi búið á efstu hæð við
Bergstaðastræti með ægifagurt út-
sýni og „inspírerandi"; sér yfir
Tjörnina í suður til Keilis, pýramída
Suðurnesja, eins og afi kallaði hann.
Þarna hefur hann setið við skriftir,
málað á léreft og samið tónlist á pí-
anóið sitt, enda listamaður eigi ein-
hamur. Hann hefur verið bókhneigð-
ur mjög frá barnsaldri, las þá og
geymdi vel þær bækur sem hann
komst yfir. Sagði hann mér eitt sinn
frá því þegar hann ungur maður
samdi við bóksala í Bankastrætinu
um að fá keyptar nýendurútgefnar
ljóðabækur Éinars Benediktssonar
með afborgunum. Sendilslaunin úr
matvöruversluninni Vísi ofar í göt-
unni dugðu þá ekki betur. En ljóðin
varð hann að lesa. Og hann nam þau
svo vel að ósjaldan botnaði hann sitt
fagra og skemmtilega mál með vísu-
parti eða lengri tilvitnunum í sín eft-
irlætis skáld.
I heimsókn hjá afa sátum við tíð-
um í eldhúskróknum, við borðið litla
sem á sér enga jafna hlið og hann afi
hafði látið smíða eftir eigin teikning-
um, eins og reyndar allt eldhúsið.
Þar er hver skápur og skúffa löguð
að þörfum manns sem vissi nákvæm-
lega hvað hann vildi. En það var
minna af matargerðarlist sem þar
var iðkuð og meira af samræðulist,
því honum þótti sem fleirum eldhús-
ið tilvalið til að spjalla. Og þarna sát-
um við í eldhúsinu sérsaumaða,
drukkum melroses eða neskaffi og ...
viltu ekki aðeins heitara útí, fáðu þér
meira kex ... eða pönnukökur sem
hún Helga hans elskuleg hafði bakað
handa okkur.
Afi bar sig fallega og í raun hefð-
armannslega, fínlega agaður í hreyf-
ingum. Hann var og afskaplega
vandvirkur og natinn og oft hrein
unun að fylgjast með tilfæringum
hans við hversdagslega hluti, eins og
þegar hann settist niður til að skrifa
á umslag eða inn í bók - þetta hér,
hitt þarna - jafnvel hvernig hann
mataðist. Allt var þetta honum sem
einhvers konar ritúal sem hann
framkvæmdi af sínu einstaka list-
fengi. Hann var heldur enginn
venjulegur maður, heldur sérvisku-
stykki af skemmtilegra taginu. Ég
hef alltaf verið stoltur af því að heita
í höfuðið á honum afa og lengi haft
hann að fýrirmynd.
Kristni afa var mjög í mun að við
barnabörnin hans gengjum mennta-
veginn og skoðuðum okkur um í
heiminum. En honum dugði ekki að
hvetja okkur, heldur veitti okkur
ríkulega náms- og fararstyrki. Þá
hringdi hann í afastrák eða afastelpu
og sagði umslag eitt bíða viðtakanda
síns. Mikið á maður gott að eiga slík-
an afa sem bæði getur og vill hjálpa
sínum.
Nú, þegar ég loka augunum að
kanna hvaða afamynd rennur mér
helst fyrir hugskotssjónum þá er það
sú margendurtekna kveðjustund þar
sem hann stendur uppi á stigapallin-
um sínum og hallar sér ögn vinstra
megin að veggnum, en ég á næsta
palli fyrir neðan og öll árin í þrepun-
um þarna á milli okkar, á útleið með
„peking“ eða góða sögu í vasanum.
Og þai-na gátum við staðið góða
stund og rabbað saman sem jafningj-
ar og ég fór hvergi. Samt verður
maður nú að lokum að kveðjast og ...
takk fyrir mig afi minn, við tölum
saman ... og ég læt aftur útidyra-
hurðina og geng mína leið niður stig-
ana og virði fyrir mér málverkin
hans afa sem þar hanga á hverjum
palli. Hann veifar mér brosandi, upp-
litsdjarfur, biður mig vel að lifa elsku
Kristinn og skila góðum kveðjum
heim. Nú kveðjum við Hildur þig og
þitt ófædda afabamabarn sem fær
þín ekki að njóta. Vertu sæll elsku
afi minn, vinur og velunnari; það hef-
ur verið svo ósköp gott að eiga þig
að. Hvfl í friði.
Þinn afastrákur,
Kristinn Pétursson.
Þegar Kristinn Reyr sendi frá sér
fyrstu ljóðabók sína, „Suður með
sjó“ (1942), þótti mörgum sem þar
hljómaði nýr strengur, ásláttur
bjartra tóna, frjálslegt viðhorf til
forms sem inntaks, jafnvel djarfar
tilraunir sem vitnuðu um viðhorf
nýrra tíma í listum. En sá hlaut að
lesa þau ljóð í nokkrum fljótheitum
sem ekki fann, að þar var jafnframt
byggt á biturri reynslu kreppuára,
kynnum af skæðum sjúkdómi þeirra
ára, berklunum, og á ívið þröngum
sjónarhring þorpsdrengsins, enda
þótt sjálft veraldarúthafið gnauðaði
við bæjarþilið.
Næstsíðasta ljóð bókarinnar er
þannig:
Tónmynd haustsins
Komið er haust,
kveður með raust,
Kári við naust.
Kotin í kafi,
klaki í moldu,
feigð yfir foldu,
fárviðri á hafi.
Fannirnar skefur,
og fjúkinu vefur
um fiskiþorpið.
Hrafnarnir flögra,
hundunum ögra
og sækja í sorpið.
Karlar sjást kjaga
með klaka í skeggi
í hríðanna hreggi
um haustmyrka daga.
Þeir stefna til sjávar,
stanza og spá þar
ogstappaíjörðu.
Brotsjóir stranda
á brimsorfnum granda.
Hart mætir hörðu.
Og karlarnir efa,
og karlarnir þrefa,
og karlamir stara,
mórauðu spýta
og mislitu snýta,
freðnir til fara.
Stafskipin standa
gegn stormviðri haustsins
í næðingi naustsins.
Það næst ekki branda.
En hvað er um kotin?
Húsfreyjan lotin
að hlóðunum skarar.
Talar við drottin,
telur í pottinn
og sparar og sparar.
Krakkamir hlæja,
kveina og æja.
Konurnar tala
og kaffílögg sötra,
klæddar í tötra.
Kettirnir mala.
Og Kári við naust
kveður með raust:
Komið er haust.
Hér er ekki beinlínis um baráttu-
ljóð að ræða, og því síður um beina
árás á heimsauðvaldið. Samt gefur
það nokkuð glögga mynd af lífínu í
sjávarþorpum þeirra tíma. Þetta var
áður en þau urðu sum hver að upp-
sprettu atómljóða og skondinna
sagna.
Sjálfur var Kristinn þannig gerð-
ur, að honum voru átokin við lista-
gyðjuna einatt sem leikur; gaman og
alvara í senn; og það voru ekki allir
sem áttuðu sig á þessu. Hann hafði
yndi af því að gera tilraunir með
form, og á löngum ferli urðu yi'kis-
efnin bæði mörg og sundurleit, og
rangt væri að segja, að hann hafi
grafið pund sitt í jörðu: útgefnar
bækur hans og sönglög skipta tug-
um, og síðustu misserin sem hann
lifði mun hann hafa náð því að verða
Nestor íslenzkra ljóðskálda.
Kristinn Reyr var maður félags-
lyndur. Og svo samstarfsfús og við-
mótshlýr sem hann var, þá komst
hann ekki undan því að verða framá-
maður í þeim félögum sem hann kom
nálægt, og sóttist þó aldrei eftir
neinum frama. Um langt árabil rak
hann bókaverzlun í Keflavík, og það
hafa sagt mér kunnugir menn að sú
verzlun hafi verið sannkölluð menn-
ingarmiðstöð bæjarlífsins þar sem
safnazt var saman til að ræða hvað-
eina sem efst var á baugi, allt frá
innansveitarvafstri til sjálfra heims-
málanna.
Þegar bókabúðartímabilinu var
lokið í ævi Kristins og hann settist
að í enn einni víkinni, Reykjavík, fór
ekki hjá því að á hann hlæðust trún-
aðarstörf í samtökum rithöfunda, og
formaður Rithöfundafélags Islands
var hann um tveggja ára skeið. Þá
átti hann sinn drjúga þátt í því, að
tókst að stofna Rithöfundasamband
íslands, en það heillaríka átak var til
sigurs leitt einmitt af mönnum eins
og honum, mönnum sem létu ógert
að rísa upp á fundum til þess eins að
pexa, heldur unnu af heilindum og
með skírskotun til velvilja og heil-
brigðrar skynsemi. Og ekki sakaði
það, hve gott hann átti með að benda
á skoplegar hliðar ... Ef saga þessa
tímabils skyldi einhverntíma verða
skráð, ættu menn eins og hann sízt
að gleymast, jafnvel þótt þeirra sé
ekki getið í fundargerðabókum að
staðaldri.
Sólin til fjalla fljótt
fer um sjóndeildar hring,
tekur að nálgast nótt...
orti Hallgrímur Pétursson forðum.
Þessar línur gátu flogið manni í hug,
ef maður var staddur í íbúð Kristins
sem hann kom sér upp, eftir að hann
fluttist alkominn til Reykjavíkur og
atvikin höfðu gert hann að einsetu-
manni. Hann bar gæfu til að geta
keypt fallega íbúð í rólegu hverfi,
Þingholtunum, á efstu hæð í fjölbýl-
ishúsi þar sem hann sat sem í hlið-
skjálf og gat horft of heima alla. Þar
blasti jökullinn við í vestri, en til suð-
urs gaf að líta gullið rafljósaband
vaxandi þéttbýlis á Reykjanesskaga,
sem mörgum var þó þyrnir í augum
og báru blendinn hug til. En í þessu
virki sínu undi Kristinn sér vel og
naut lengst af góðrar heilsu og
krafta. Hann helgaði sig félagsmál-
um, sendi frá sér margar ljóðabækur
og leikrit, að ógleymdum sautján
laga geisladiski sem út kom fyrir
nokkrum árum með úrvali helztu
sönglaga hans við eigin texta og ann-
arra. Hann hafði nefnilega einna
fyrstur þá sérstöðu meðal íslenzkra
skálda að geta samið lög við sín eigin
ljóð og hlotið vinsældir án þess endi-
lega að gerast trúbador. Og mátti
ekki minna vera en að maður öfund-
aði hann dálítið fyrir vikið. Það var
því engin þörf á því fyrir Kristin að
bíða þess að einhver önnur tónskáld
„uppgötvuðu" hann. Fyrir hann var
svo margt ljúíur leikur, sem öðrum
gat reynzt óviðráðanlegt bardús.