Morgunblaðið - 22.08.1999, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Atökin f Kákasuslýðveldinu Dagestan
Ný óg-n við ein-
ingu rússneska
sambandsnldsins
Stjórnvöld í Moskvu eiga nú
enn á ný í stórvandræðum suð-
ur í Kákasusfjöllum þar sem
uppreisnarmenn aðskilnaðar-
sinnaðra múslíma standa í
vopnaðri baráttu gegn
rússneskum yfirráðum.
Auðunn Arnórsson lýsir hér
aðstæðum í Dagestan og veltir
fyrir sér þýðingu nýjustu
atburða á þessum afskekktu
slóðum, sem kastljós heims-
fjölmiðlanna beinist nú að.
ÁTÖK í DAGESTAN
Reuters
Tjetsjenski skæruliðaleiðtoginn Shamil Basayev kemur færandi
hendi til liðsmanna sinna í fjallaþorpi í Botlikh-héraði í Dagestan þar
sem þeim hefur undanfarnar tvær vikur tekizt að hrinda tilraunum
Rússa til að hrekja þá aftur yfir landamærin til Tsjetsjníu.
DAGESTAN - eða Fjallalandi
eins og nafn þessa Kákasushér-
aðs rússneska sambandsríkisins
þýðir - býr mikil þjóðernasúpa sem
ófriður og spenna sú, sem nú ríkir
þar um slóðir, gæti endað með að
leysa upp í ótal litlar einingar.
Afleiðingar þess fyrir lýðveldið
sjálft og fyrir Rússland gætu orðið
ekki síður alvarlegar en þær sem
hlutust af stríðinu í Tsjetsjníu sem
lauk árið 1996 með niðurlægjandi
ósigri Rússa.
Dagestan er eitt allra fátækasta
hérað rússneska sambandsríkisins,
atvinnuleysi gífurlegt og ofbeldis-
glæpir eru þar mjög tíðir, svo sem
mannrán - sem einnig er sérgrein
skæruliða Tsjestjena. Sem dæmi
má nefna var í vikunni tveimur
pólskum konum rænt nærri átaka-
svæðinu í vesturhluta Dagestan.
Aldagamlar hefðir, sem gert hafa
hinum ólíku þjóðemahópum, sem
landið byggja, kleift að lifa í sátt og
samlyndi í gegnum tíðina, og úthugs-
að kerfl valdajafnvægis milli þessara
hópa eru nú í upplausn. Mesta ógnin
við þetta jafnvægi er íslömsk bók-
stafstrú, sem ásamt útbreiddu at-
hæfi bófaflokka og hinu mikla at-
vinnuleysi myndar eldfima blöndu.
Vandamál nágrannalýðveldisins
Tsjetsjníu hafa á undanförnu ári í
auknum mæli smitazt yfir til Da-
gestans. Yfir 20 stjórnmálamenn
hafa verið myrtir og rússneskir
hermenn og lögi-egla hafa æ oftar
lent í átökum við vígreifa öfgamenn
múslíma, sem nú hafa undir for-
ystu tjetsjenkra skæruliðaforingja
einu sinni enn ráðizt á afskekkt
þorp í fjöllunum og lýst yfir sjálf-
stæðu múslímaríki í Dagestan.
Miklir hagsmunir í húfi
Við mikinn vanda er að etja fyrir
stjórnvöld í Moskvu. Rússlands-
stjóm á mikilla hagsmuna að gæta,
bæði pólitískt og efnahagslega, í því
að halda völdum yfir Dagestan -
ekki sízt eftir að Tsjetsjníu hefur
tekizt að losna í raun alveg undan
áhrifum Moskvuvaldsins og verða
sjálfstætt ríki við suðurlandamæri
Rússlands.
Miklir fjárhagslegir hagsmunir
eru í húfi, meðal annars vegna þess
að olía frá Kaspíahafinu og frá fyrr-
verandi Sovétlýðveldinu Azer-
baídsjan er flutt með leiðslum í
gegnum Dagestan norður eftir í
gegnum Rússland. Einnig má nefna
aðra auðlind Kaspíahafs, kavíarinn,
en meðal annars vegna rányrkju
skipulagðra veiðiþjófa er Kaspía-
hafsstyrjan í útrýmingarhættu. Og
Kremlverjar hafa áhyggjur af hugs-
anlegum dómínóáhrifum, sem gætu
endað með því að Rússar misstu yf-
irráðin úr hendi sér yfir öllu Norð-
ur-Kákasussvæðinu, þ.e. ekki að-
eins í Tsjetsjníu og Dagestan held-
ur einnig í Ingúshetíu og Norður-
Ossetíu þar sem róttækir múslímar
og vopnaðir bófaflokkar eru nú þeg-
ar umsvifamiklir.
íbúar Dagestan eni um 2,2 millj-
ónir, og skiptast þeir í 33 þjóðemis-
hópa. Kerfi valdajafnvægis milli
þeirra var komið á með stjómar-
skrá sem samþykkt var árið 1994,
en eftir því sem norska blaðið
Aftenposten hefur eftir þjóðema-
málaráðhemanum Magomed-Salikh
Gusjaev var þetta fyrirkomulag
kallað ,júgóslavísering“ Dagestan.
En Tsjetjseníu-stríðið reyndist
þessari stefnu mikO þolraun. Efna-
hagurinn er í rúst og spenna hefur
aukizt milli hinna ólíku þjóðerna-
hópa, ekki sízt eftir að íslamskir
bókstafstrúarmenn tóku að gerast
umsvifameiri.
Múslímamir á þessu landsvæði
em af trúflokki súnnía, og sá hópur
bókstafstrúarmanna, sem að undan-
fömu hafa einna mest látið að sér
kveða, em nefndir wahabíar. Wa-
habí-hreyfingin á upptök sín sem
hreintrúarstefna súnní-múslíma á
átjándu öld, en er nú höfð í öndvegi
í Sádi-Arabíu, svo dæmi sé nefnt
um áhrif hennar nú á dögum.
I hópi atkvæðamikilla wahabí-
múslíma á svæðinu er Emir Hatab,
sem uppranninn er í Jórdaníu en
var undir tökunafninu Khattab einn
af hernaðarleiðtogum uppreisnar-
manna í Tsjetsjníu. Hann er nánasti
samherji tsjetsjenska skæmliða-
leiðtogans Shamils Basayevs. Sá
síðamefndi fer fyrir uppreisnar-
mönnunum sem nú beijast við
Rússa í fjöllum Dagestans.
í forsæti stjórnarráðs Dagestans,
sem samkvæmt reglum stjórnar-
skrárinnar frá 1994 á að velja sér
forseta til skiptis úr röðum 14
stærstu þjóðernahópanna sem hér-
aðið byggja, hefur undanfarin þrjú
ár verið Magomed Magomedov.
Þrjú ár era eftir af skipunartímabili
hans, en það gæti orðið endasleppt
ef rússnesk stjómvöld gera ekki
veralegt átak í að bæta ástandið í
Dagestan, með því annars vegar að
vinna bug á uppreisnarmönnum en
enn frekar þó með því að grípa til
aðgerða sem draga kunna úr hinu
geigvænlega atvinnuleysi, sem mun
vera í kringum 40%.
Ótryggt ástand en málstaður
uppreisnarmanna ekki vinsæll
Dagestan hefur á liðnum áram
verið fjárhagslega mjög háð stuðn-
ingi frá Moskvu; fjárlög sjálf-
stjórnarlýðveldisins hafa stundum
verið fjármögnuð að 85 prósentu-
hlutum úr sjóðum alríkisstjómar-
innar. En hinir miklu fjárhagsörð-
ugleikar sem Rússlandsstjórn hef-
ur átt við að etja síðustu misseri
hafa komið hart niður á héruðum
eins og Dagestan, sem svo háð era
stuðningi.
Eitt lýsandi dæmi um hvernig
sviptingarnar í rússneskum stjórn-
málum hafa haft alvarlegar afleið-
ingar á afkomu fólks í Dagestan, er
að þetta hérað sem eitt sinn var
rómað fyrir vín- og koníaksfram-
leiðslu sína er nú að mestu vínviðar-
laust. Árið 1986 hóf Mikhaíl Gorbat-
sjov, þáverandi Sovétleiðtogi, her-
ferð gegn áfengi í Sovétríkjunum.
Sem liður í þessari herferð var
mestallur vínviðurinn í Dagestan -
tugþúsundir hektara - rifinn upp
með rótum, og nýjum plöntum ekki
sáð í staðinn. Utkoman: atvinnu-
leysi.
Þrátt fyrir þetta hefur almenn-
ingur í Dagestan fram að þessu ekki
séð hag sínum betur borgið með því
að snúast á sveif með aðskilnaðar-
1 Atlas oq alfræói í senn
heims
A JL S o I. %i ! \ :\ I \ G A H
„Heimsatlasinn er einstaklega
skýr, fræðandi og þægilegur í
notkun. Kortin í bókinni eru
unnin eftir gervihnattamyndum
með stafrænum aðferðum sem
gerir þau einstaklega lifandi.
Samanbrotin kort sýna stærri
landsvæði. Hérer komin
landabréfabók 21. aldarinnar."
Ari Trausti Guðmundsson
jarðfræðingur
n
Mál og menning
Laugavegi 18 • Sími 515 2500 • Síöumúla 7 • Sími 510 2500
sinnum. Mukhu Gumbatovitsj
Alíjev, forseti þings Dagestans,
sagði í Moskvu í vikunni að margar
skoðanakannanir hefðu leitt í Ijós að
yfir 90 af hundraði Dagestana vildu
að landið yrði áfram hluti af Rúss-
landi. Að sögn The New York
Times var hann mjög andsnúinn
hemaði Rússa í Tsjetsjníu, en segir
nú að innrásir skæraliða inn í Da-
gestan séu mjög illa séðar meðal
íbúanna.
Á vegum héraðsstjómarinnar í
Dagestan og rússneska innanríkis-
ráðuneytisins hefur vopnum verið
dreift til innfæddra í þorpunum
næst núverandi átakasvæði og víðar
í Dagestan. „Við erum að setja
þessar sjálfboðaliðasveitir á fót svo
að þær geti varið eigin heimahér-
uð,“ sagði Alíjev.
En skæraliðamir, undir forystu
Shamils Basayevs, era staðráðnir
uppreisnarmenn með skýrar hug-
myndir um hverju þeir vilja ná
fram. Þeirra framtíðarsýn er sú, að
allt Norður-Kákasussvæðið verði
sameinað í éitt múslímaríki, eins og
þar var við lýði á 19. öld, þegar
múslímaleiðtoginn Imam Shamil
réð þar ríkjum og hélt uppi virkri
mótspymu gegn tilraunum Rússa
til að ná yfirráðum á svæðinu.
Imam Shamil tókst að sameina hina
margvíslegu þjóðemishópa múslíma
í Dagestan og Tsjetsjníu í nafni ís-
lams undir sinni herstjóm, sem
veitti hersveitum Rússakeisara
virka mótspymu í meira en þrjá
áratugi.
Vantrú á getu hersins
Hinn nýi forsætisráðherra Rúss-
lands, Vladimír Pútín, hefur heitið
því að bundinn verði endi á upp-
reisnartilraunina í Dagestan á fá-
einum dögum. Nærri því enginn
trúir því þó að það gangi eftir,
bendir Washington Post á. Einkum
eftir ófarimar í Tsjetsjníu er van-
traust á hemum og öðram öryggis-
sveitum rússneska ríkisins útbreitt
meðal rússnesks almennings.
Washington Post hefur eftir
Dmitri Trenin, sérfræðingi í rúss-
neskum hermálum, að auk þess
vanda sem felist í því að mikið
skorti á nauðsynlegt samráð innan-
ríkisráðuneytisins og hersins þegar
stjórn aðgerða gegn skæraliðum
era annars vegar, þá sé tilefni til að
ætla að liðsmenn hersins og vopn-
aðra öryggissveita innam-íkisráðu-
neytisins skorti yfirleitt viljann til
að há skilvirka baráttu gegn skæra-
liðum. „Herinn kann ekki við að
eiga í átökum innan landamæra
Rússlands. Hins vegar ráða sveitir
innanríkisráðuneytisins, hverra
hlutverk það er að berjast í svona
tilvikum, ekki yfir sprengjuflugvél-
um,“ sagði Trenin. „Það er ekki
einu sinni ljóst hvort þeir [her-
mennimir] hafi yfirleitt einhvem
vilja til að eiga í átökum af þessu
tagi.“
I Rússlandi er áformað að þing-
kosningar fari fram í desember nk.,
og forsetakosninar um mitt næsta
ár. Dragist átök við skæraliða í Da-
gestan á langinn gæti ástandið þar,
að mati stjórnmálaskýrenda, haft
ófyrirsjáanleg áhrif á gang mála í
rússneskum stjómmálum. Átökin
hafa enn sem komið er ekki náð
slíkri stærðargráðu, að þau stefni
kosningaundirbúningi í hættu,
nema að því leytinu að ekki þykir
útilokað að Borís Jeltsín forseti
kunni að notfæra sér Dagestan-mál-
ið til að lýsa yfir neyðarástandi og
lengja þar með eigin valdatíma og
stjórna með tilskipunum. í bili að
minnsta kosti þykir þó ekki ýkja lík-
legt að svo fari, en þeim sem um-
hugað er um lýðræðisþróunina í
Rússlandi, nú þegar til stendur að
nýr lýðræðislega kjörinn forseti
taki við af þeim fyrsta sem landið
hlaut eftir fall Sovétríkjanna, þykir
þó ástæða til að hafa áhyggjur af
hverju því sem komið getur eðli-
legri framkvæmd kosninga í upp-
nám.
„Það hefði verið svo gott að halda
kosningar án þess að neitt truflandi
kæmi upp á,“ sagði stjórnmálaskýr-
andinn Andrei Piontkovsky í Wash-
ington Post. „En það lítur út fyrir
að Rússland geti hreinlega ekki ver-
ið án slíkra flækja."