Morgunblaðið - 22.08.1999, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UM 300.000 BÖRN ÞJÓNA NAUÐUG STRÍÐSHERRUM VÍÐS VEGAR UM HEIMINN
bJU Ul dLJdl I dld, CIU liu Idlll I
berjast í blóðugum ótökum
víðs vegar um heim. í Úganda
og víðar eru börn numin á
brott frá fjölskyldum sínum
og þurfa oft að horfa á heimili
sitt í Ijósum logum, foreldra
sína og systkini illa útleikin
eftir uppreisnarmenn, eða
jafnvel látin. Þessi mynd var
tekin árið 1996 af börnum í
hernaði í Líberíu.
Mannréttindi 300.000 barna í heiminum
eru brotin er þau eru nauðug látin berjast í
_________stríði sem þau ekki skilja._______
Hrund Gunnsteinsdóttir fjallar um barn-
unga hermenn í Uganda sem gegna hlut-
verki hlífðarskjalda og kynlífsþræla
stríðsherra í blóðugri styrjöld sem
fæstir sjá fyrir endann á.
EINN strákur reyndi að flýja
[frá uppreisnarmönnunum],
en þeir náðu honum. . .
Þeir bundu á honum hend-
umar og létu svo okkur hin, nýju
fangana, berja hann með kylfum. Mér
varð óglatt. Ég þekkti strákinn því
við vorum frá sama þorpi. Ég neitaði
að drepa hann en þeir sögðust munu
skjóta mig ef ég hlýddi ekki. Þeir
miðuðu byssu á mig og neyddu mig til
þess. Strákurinn spurði mig: „Hvers
vegna ertu að gera þetta?“ Eg sagðist
ekki eiga annarra kosta völ.
Eftir að við vorum búin að drepa
hann létu þeir okkur ata handleggi
okkar með blóði hans. . . Þeir sögðu
að við yrðum að gera þetta svo að við
myndum ekki hræðast dauðann og
reyna að flýja. . . Mig dreymir enn
þann dag í dag um drenginn frá þorp-
inu mínu sem ég drap. Hann birtist
mér í draumum þar sem hann segir
að ég hafi drepið hann til einskis og
ég græt.“
Susan var 16 ára gömul er hún rifj-
aði upp reynslu sína sem bamaher-
maður hjá Byltingarher drottins
(LRA) í Úganda sem berst gegn rík-
isstjórn Yoweri Musevenis, forseta
landsins. Mannréttindasamtökin
Human Rights Watch hafa, ásamt
Amnesty Intemational, Sameinuðu
þjóðunum, Rauða krossinum og öðr-
um mannréttindasamtökum, barist
fyrir bættum réttindum barna um
heim allan sem numin hafa verið á
brott frá heimilum sínum og látin
berjast í stríði sem þau oft ekki skilja.
Sumum þeirra hefur tekist að flýja
og Susan er ein af þeim. Þau sem náð
hafa að flýja herbúðir LRÁ búa við
stöðugan ótta við að uppreisnarmenn-
irnir nái þeim aftur og því hefur nöfn-
um þeirra barna sem hér er vitnað í
úr skýrslu Human Rights Watch, The
Scars of Death frá árinu 1997, verið
breytt til að vernda öryggi þeirra.
Göfugum markmiðum
náð með ofbeldi
Orsök átakanna milli LRA, sem
koma úr norðri, og stjórnarhersins
eiga rætur í flóknum trúarhefðum
Acholi-fólksins er byggir norðurhluta
Úganda og því vantrausti sem ríkir
milli Acholi og annarra þjóðernishópa
í suðurhluta landsins. Hér verður sú
saga ekki rakin en í grófum dráttum
komst á skipting milli þessara
tveggja hópa á tímum breskrar ný-
lendustjómar.
Ibúar norðursins, aðallega Acholi,
voru að mestu látnir gegna herskyldu
á þeim tíma en íbúar suðursins feng-
ust aðallega við borgaralega þjón-
ustu. I gegnum árin hafa átök brotist
út milli landshlutanna og hafa Acholi
verið sakaðir um grimmdarverk á
samlöndum sínum. Að mati flestra
sagnfræðinga hafa þeir bæði verið
þolendur og gerendur ódæðisverka
eftir að landið fékk sjálfstæði.
Acholi-menn halda því fram að enn
í dag sé þessari skiptingu frá ný-
lendutímanum viðhaldið og saka Mu-
seveni og ríkisstjórn hans um að van-
rækja norðurhlutann og eyða lang-
mestu fjármagni í að byggja upp suð-
urhlutann.
Leiðtogar hafa sprottið upp meðal
Acholi-fólksins og lofað því bjartari
framtíð. Upp úr 1987 fékk Joseph
Kony „köllun" frá Heilögum anda um
að leiða Acholi-fólkið burt úr þeim
hörmungum sem það hafði mátt þola.
Kony hét því að steypa ríkisstjóminni
af stóli og hreinsa Acholi-fólkið af
fyrri gjörðum. - Báðum þessum
markmiðum átti að ná með ofbeldi.
Acholi-fólkið sá vonarglætu í boð-
skap Konys en er ljóst var að menn
hans ætluðu að ná markmiðum sínum
með því að herja á eigið fólk snerust
flestir gegn honum. I dag er hann
fyrirlitinn af flestum og telja margir
boðskap hans yfirskyn valdagræðgi.
Hernaðarlegur stuðningur frá yf-
irvöldum í Súdan
I dag er talið að meirihluti her-
manna í LRA sé börn, eða fullorðnir
sem teknir voru frá fjölskyldum sín-
um á barnsaldri. Sum bamanna hafa
upprunalega leitað skjóls meðal upp-
reisnarmannanna, en flest em þau
nauðug látin berjast við hlið upp-
reisnarmannanna. Margir liðsmanna
Konys fylgja boðskap hans og trúa að
ofbeldið muni skila sér í betri tíð fyrir
Acholi-fólkið.
Árið 1995 efldist uppreisn LRA
gegn ríkisstjórn Úganda verulega.
Yfirvöldi Súdan hafa ítrekað sakað
yfirvöld í Úganda um að styðja upp-
reisnarmenn í Frelsisher alþýðunnar
í Súdan (SPLA) í baráttu þeirra gegn
yfirvöldum þar í landi.
Fyrir u.þ.b. fjórum ámm hóf ríkis-
stjórnin í Súdan að veita LRA sama
stuðning, en LRA hefur aðsetur í
Súdan. Þá er einnig talið að yfn-völd í
Súdan reiði sig á aðstoð LRA við að
berjast gegn SPLA. Afleiðingar
stuðnings súdanski-a yfirvalda við
LRA em þær að nú eru uppreisnar-
mennirnir vel vopnum búnir og hafa
yfir jarðsprengjum og vélbyssum að
ráða í stað riffla og sveðja.
Nútíma vopnabúnaður þar sem
léttari og einfaldari vopn eru auð-
fengin gerir að verkum að aldrei hafa
fleiri börn verið notuð í hernaði, ekki
síst í fremstu víglínu, til að skýla
þeim sem eldri em og reyndari.
Bólgnir fætur leiða
börn í dauðann
Er uppreisnarmennirnir ráðast inn
í þorp og bæi í norðurhluta Úganda
láta þeir greipar sópa um híbýli fólks,
læknamiðstöðvar og markaði og
skilja heimili oft eftir í ljósum logum.
Börn em numin á brott til að þjóna í
her LRA Þau þurfa yfirleitt að horfa
upp á foreldra sína og aðra fjöl-
skyldumeðlimi í sámm og illa út
leikna, eða jafnvel látna, af völdum
uppreisnarmannanna.
Ér börnunum hefur verið safnað
saman eru þau bundin hvert við ann-
að og látin bera stolinn varning, mat
og vopn hermannanna yfir til herbúða
uppreisnarmannanna í Súdan. Flest
bömin og sérstaklega þau yngstu
eiga erfitt með að ganga um skóg-
lendið og sýking kemst í fætur
margra þeirra og þeir bólgna upp við
áreynsluna. Gangan yfir til herbúð-
anna tekur oft á tíðum samfleytt viku
og þar sem matur er af skomum
skammti örmagnast mörg bamanna á
leiðinni og deyja úr hungri í skógin-
um.
Þau börn sem reyna að flýja eru
drepin og við það „tilefni" em hinir
nýliðarnir látnir taka þátt í að stytta
þeim aldur sem segja má að sé hluti
af vígslu þeirra inn í samfélag LRA-
hermanna. Börnin þurfa að þola bar-
smíðar af minnsta tilefni og kvarti
þau undan verkjum í fótum eða
þorsta, gefa uppreisnarmennimir
þeim fáa valkosti.
William var tíu ára er hann sagði
skjálfandi frá reynslu sinni af LRA.
„Við gengum langan veg og ég var
bólginn á fótunum. Ef við sögðumst
finna til sögðu hermennirnir: „Ætti
ég að leyfa þessum unga dreng að
hvíla sig?“ En með „hvfld“ áttu þeir
við að viðkomandi yrði drepinn. Við
urðum því að segja að við þyrftum
ekki að hvíla okkur til að halda lífi.
Ég var hræddur og saknaði mömmu
minnar.“
Flest börnin, ef ekki öll, hafa orðið
vitni að eða tekið þátt í að fremja
hræðileg grimmdarverk. Christine
sagði frá því er hún var sautján ára
gömul hvað hefði orðið um þá sem
tekist hefði að flýja en hermennirnir
fundu aftur.
„í hvert skipti sem þeir myrtu ein-
hvem létu þeir okkur hin horfa á. Ég
sá þá drepa ellefu manns. Einn ►