Morgunblaðið - 22.08.1999, Síða 16

16 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Les Amants, 1928, eftir René Magritte.
Ljósmynd/Charly Herscovici
„Heimurinn er
leyndardómur“
Hugmyndasmiðurinn Magritte er efni
sýningar á Louisiana. Sigrún Davíðs-
dóttir sá sýninguna og gaumgæfði
ævi listamannsins.
AUÐVITAÐ er þetta ekki
pípa. Það sér hver maður
að mynd af pípu er ekki
pípa,“ segir hann með
glettnisglampa í augum, maðurinn
sem málaði nákvæma mynd af pípu
og skrifaði undir að þetta væri ekki
pípa. Síðan hafa skoðendur þeirrar
myndar vart þreyst á að virða
þessa fullyrðingu fyrir sér - og þau
í allt um þúsund málverk sem
René-Francois-Ghislain Magritte
málaði á þeim um fjörtíu árum er
hann stóð við trönumar upp á
hvem einn og einasta daga, að
ógleymdum teikningum og öðram
myndverkum. Á sýningu á Louisi-
ana getur nú að Mta skemmtilega
sýningu á verkum hans sem opin
verður til 28. nóvember.
Magritte leit fremur á sig sem
hugsuð en málara og hann hefur
einmitt orðið mikilvægur frum-
kvöðull á sviði hugtakalistar og
popplistar, löngu áður en slik list
hvarflaði að mönnum. Það er
einmitt þessi hhð Magritte, sem
hugmyndasmiður og forgöngu-
maður, sem sýningin á Louisiana
snýst um.
Magritte hefur löngum verið
mikill uppáhaldslistamaður ann-
arra listamann, þótt orðstír hans
hafi almennt breiðst hægt út, en
stórar sýningar víða um heim und-
anfarna tvo áratugi hafa aukið á
hróður hans. Bandarískir lista-
menn eins og Roy Lichtenstein,
Andy Warhol, Robert Rauschen-
berg og Jasper Johns hafa allir átt
myndir eftir Magritte.
Hvunndagsmaður í
heimi listarinnar
René Magritte fæddist í Belgíu
1898 og lést 1967. Hann teiknaði
sem bam og fékk teiknikennslu en
heimihslífið var markað sálrænum
vandamálum móðurinnar. Eina
nóttina, þegar Magritte var 13 ára,
hvarf hún að heiman og skildi eftir
sig bréf. Hennar var leitað ákaft
en það var ekki fyrr en eftir tvær
vikur að hún fannst rekin upp á ár-
bakka í nágrenninu. Líkið var nak-
ið en náttkjóll, sem hún hafði verið
í, hafði vafist um höfuð hennar.
Magritte var með þegar móðir
hans fannst en talaði aldrei um
það. Þegar Steingrim Laursen,
framkvæmdastjóri Louisiana,
fylgdi sýningunni úr hlaði sagði
hann móðurmissinn hafa fylgt Ma-
gritte alla ævi og í hverri einustu
mynd hans mætti sjá merki þess.
Og víst er um að höfuð sveipuð
klæði era gegnumgangandi mótíf í
myndum Magritte, eins og til
dæmis í „Les Amants“, Elskend-
unum, frá 1928, þó margt fleira
megi lesa úr því mótífi.
Sá sem rakst á Magritte á götu
á sínum tíma hefði vart gert sér í
hugarlund annað en að þarna færi
hvundagslegur skrifstofumaður.
Hann gekk alltaf óaðfinnanlega
klæddur í dökk jakkaföt með kúlu-
hatt, oft með hundinn sinn í bandi
og með konu sína Georgette sér
við hlið. Þau leiddust ekki. SMkt
flangs tíðkaðist ekki á þeim tím-
um. Fastheldnin var svo mikil að
eftir á að hyggja nálgast hún frem-
ur sviðsetningu en raunverulegt
Mf. HeimiMð bar sama smáborgara-
lega yfirbragðið með klukku á ar-
inhillunni, rétt eins og sést í mörg-
um mynda hans.
Georgette hitti hann í fyrsta
skipti 1914, þegar hún var þrettán
ára og hann sextán. Næst lágu
leiðir þeirra saman 1920, þar sem
hún vann í búð sem seldi Mti og
aðrar Mstamannavörar. Tveimur
áram síðar giftust þau og Geor-
gette varð ekki aðeins Mfsfóra-
nautur hans, heldur músan hans.
Hún var eina fyrirsætan sem hann
málaði, utan hvað hann leigði einu
sinni fyrirsætu sem að sögn kunn-
ingja málarans var ófríð og á túr.
Það er því andHt Georgette sem
blasir við skoðandanum á mynd-
um. Frítt andlit hennar, órætt og
án sýnilegra tilfinningabrigða.
í kompaníi við fútúrista
og súrrealista
Magritte stefndi á myndHstina
frá unga aldri og fór í listaakadem-
íuna í Brassel. Framan af gætti í
verkum hans áhrifa frá kúbisma
og fútúrisma en þegar hann sá
ljósmynd af verki ítalska málarans
Giorgio de Chirico (1888-1978),
„Söngnum um ástina" frá 1914
varð hann fyrir áhrifum sem opn-
i vmmngs
Græna kortsins 1998!
RÍKISSTJÓRN BANDARÍKJANNA BÝÐUR
55.000 GRÆN KORT TIL VIÐBÓTAR í ÁR
ERUM AÐ TAKA VIÐ UMSOKNUM NUNA
Umsóknarfrestur er að renna út!
Til að fá ÓKEYPIS
nðnari upplýsingar
sendið nafn,
heimiiisfang, aldur
og starf tíl:
US Lottery Registration
1015 Gayley Avenue Dept. MGD
Official Appiication 0ffice-DV2001
Los Angeles, California 90024
Fax 001 [818] 894-6501 sólarhr.
Email info@USLR.com
www. USLotteryRegistration. com
In Memoriam Mac Sennett, 1936. Verk René Magritte.
uðu nýjar víddir í myndum hans.
Sýningin á Louisiana er einmitt
miðuð við það upphaf þar sem
hann sprettur fram sem hug-
myndasmiður upp úr því.
Um líkt leyti hófu Magritte og
L.T. Mesens, félagi hans úr aka-
demíunni, að gefa út tímaritið
„Oesophage“. Tvímenningarnir og
fleiri félagar náðu fljótlega sam-
bandi við franska súrreahsta og til
Parísar flutti Magritte 1927. Verk
hans höfðu reyndar þegar vakið
athygH heima fyrir en enga hrifn-
ingu, heldur stöðuga gagnrýni.
Á þessum íyrstu árum listafer-
ilsins vann hann sem grafískur
hönnuður, hannaði veggfóður og
auglýsingabæklinga sem vora
meira í ætt við nútíma hönnun en
það sem þá gerðist í þessum geira.
Hann hefur því sett sín spor í aug-
lýsingagerð, auk þess sem sér-
kennileg sýn hans á heiminn hefur
iðulega orðið auglýsingahönnuðum
hugmyndauppspretta, eða tilefni
til tilvitnana eða jafnvel hreins
hugmyndaþjófnaðar.
I París komst hann í sambönd
við gallerí víða um Evrópu og í
Bandaríkjunum og upp frá því
sýndi hann jafnt og þétt. Þarna
umgekkst hann einnig franska
listamenn eins og rithöfundana
André Breton (1896-1966) og Paul
Éluard (1895- 1952). Það slettist
þó upp á vinskap hans og Bretons,
að sögn vegna þess að Breton var í
nöp við Georgette og hið nána
samband sem var á milli hjónanna.
Magritte sneri aftur heim til Bras-
sel 1930, varð miðpunktur
belgískrar framúrstefnu og bjó
þar æ síðan.
Að baki myndanna: Veggurinn
Almennt einkennh- það myndir
Magrittes að sömu efnin ganga í
gegn aftur og aftur. Auk hinna
sveipuðu andlita bregður þar fyrir
Mkamshlutum og básúnu. Tvískipt-
ar kúlur koma þar oft fyrir en
þetta era bjöllur sem í æsku hans
vora á hestum mjólkurpóstsins.
Himinn, annaðhvort blár himinn
með skýjabólstrum eða himinninn
við sólsetur meðan enn er birta á
himninum en rökkrið sigið yfir
jörðina, er annar fastur Uður. Og
svo má ekki gleyma himninum þar
sem litlum kúluhattskörlum rignir
niður.
Margar mynda hans eru til í
nokkram svipuðum útgáfum þar
sem listamaðurinn reynir formið
fyrir sér í ýmsum stærðum en með
sama titil. „Það er ekkert að baki
mynda minna ... nema veggur-
inn,“ hefur Magritte sagt um
myndir sínar. Hann þvertók alltaf
fyrir allar túlkanir; hann málaði
það sem hann sæi. I fataskápnum
sér hann kjól sem hangir eins og
Hkami, samanber myndina „In
memoriam Mark Sennett", Til
minningar um Mark Sennett, frá
1936.
Þótt myndefnið, einstakir hlutir
í myndum hans, sé venjulegt, gild-
ir ekki það sama um samsetningu
þeirra. Epli sem fylHr út í heilt
herbergi, steinvala sem fyllir út í
herbergi og rós sem fyllir út í heilt
herbergi eru þrjár efnislega
tengdar myndir, málaðar 1952,
1959 og 1960. Átta árin milH tilurð-
ar fyrstu og síðustu myndarinnar
sýna einbeitta hugsun Magritte.
Myndirnar hanga nú saman en
hafa ekki verið sýndar saman áð-
ur.
Myndbreytingar, hvernig hlutir
breytast úr einum í annan, voru
annað fyrirbæri sem Magritte var
hugfanginn af. Á Louisiana hangir
mynd af fyrirbæri sem byrjar sem
vindill í vinstri endann en hefur
þróast í fisk í hægri endann. Stein-
gervingamyndir, myndir af upp-
stillingum, eins og borði og ávöxt-
um sem orðið er að steini, eru önn-
ur birtingarmynd þessarar hugs-
unar.
Auk pípumyndarinnar frægu
notar hann oft orð í myndum sín-
um. I ramma, sem hann málar á
vegg, stendur skrifað: „Femme
triste", Döpur kona, en myndin
heitir „Le sens propre IV“, Hin
raunveralega merking, og er úr
myndröð með þessu heiti. Hann
málaði alla tíð í raunsæisstíl, sem
oft einkennist af grafísku útliti, ut-
an hvað hann þreifaði fyrir sér
með impressjónískan stíl í byrjun
fimmta áratugarins.
í viðtali, sem tekið var við Mag-
ritte á efri áram, er hann spurður
að því hvort hann og myndir hans
séu ekki leyndardómur. Það þver-
tekur hann fyrir af mestu einurð.
„Heimurinn er leyndardómur,"
bætir hann við. „Sérhvert okkar er
leyndardómur.“ Það er kannski
þessi sýn - að sjá leyndardóminn
alls staðar - sem gerir myndir Ma-
gritte ótæmandi skoðunarefni enn
þann dag í dag.