Morgunblaðið - 22.08.1999, Qupperneq 36

36 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
* ^^HAGO er þriggja tonna
I rannsóknarkafbátur, smíð-
I aður 1989 af hjónunum
0 I Jiirgen Schauer og Karen
Hissmann. Karen er dýra-
fræðingur en Jiirgen verkfræðing-
ur. Báturinn tekur tvær manneskj-
ur í áhöfn og kemst niður á 400
metra dýpi. Á bátnum er armur
sem hægt er að stjóma innan úr
bátnum og láta framkvæma sýna-
töku af ýmsu tagi. Hægt er að horfa
í gegnum tvær kúpur úr akrýlplasti
sem eru 50-80 mm þykkar. Mynd-
bandsupptökuvél er í bátnum sem
og utanáliggjandi myndavél með
gleiðhomslinsu sem getur tekið
myndir í 1 cm fjarlægð frá viðfangs-
efninu. JAGO er fluttur á milli staða
í gámi og hægt er setja hann út-
byrðis og innbyrða hann í flesta
stærri báta með nógu öflugum
kranabúnaði. Pegar bátnum er lyft
með áhöfnina innanborðs verður
kraninn að geta lyft tvöfaldri þyngd
bátsins öryggisins vegna. Þess
vegna verður skip að hafa krana
sem lyftir sex tonnum til að notast
við JÁGO. Þegar í sjó er komið er
JAGO án áþreifanlegra tengsla við
móðurfleyið. Samband er haft í
gegnum neðansjávarsíma en á yfir-
♦ borðinu er notuð talstöð. Einnig er í
kafbátnum radar og GPS staðsetn-
ingartæki, missi móðurskipið sjónar
á honum. Hann kafar 10 m á mínútu
og því tekur um 40 mínútur að kafa
niður á tæplega 400 m dýpi eins og
þurfti að gera við Grímsey. Súrefn-
isbirgðir kafbátsins duga í 96 tíma
ef fyrir kæmi að hann kæmist ekki
upp á yfirborðið. Björgunarmenn
hefðu því um fjóra sólarhringa til að
bjarga bátnum ef til kæmi.
Hafa fundið íjölda
nýrra tegunda
Júrgen og Karen era tveir
þriggja meðlima í Fricke-rannsókn-
arhópnum sem starfar við Max-
Planck stofnunina í Stamberg í
grennd við Munchen. Þriðji meðlim-
urinn er Hans Fricke, prófessor í
dýrafræði. Meginrannsóknir hóps-
ins beinast að líf- og vistfræði sjáv-
arlífvera sem lifa á „rökkurbelti"
sjávarins, þ.e. á 100-400 m dýpi, þar
sem Ijós stigdofnar og deyr loks út
pg ljóstillífun á sér ekki lengur stað.
I öllum köfunarferðum kafbátsins,
sem famar hafa verið til að rann-
saka lífríkið á þessu dýpi, hafa fund-
ist óþekktar tegundir og samfélög
sjávardýra eða tegundir sem ekki
'hefur enn verið lýst.
Aðspurð um það, hvort þriðji
maðurinn í rannsóknarhópnum,
Hans Fricke, kæmi að stjóm JAGO
til jafns við þau, svaraði Karen því
til, að í aðalverkefnum bátsins, eins
og t.d. rannsóknunum við ísland,
væri áhöfn hans þau hjónin. „Þegar
við vinnum að okkar eigin rann-
sóknarverkefnum og samstarfs-
verkefnum eins og þessu sem er að-
allega jarðfræðilegs eðlis, vinnum
við saman sem par; hann stjómar
bátnum og ég sé um samskipti og
aðgerðir á yfirborðinu. Hans Fricke
er prófessor í dýrafræði og stjómar
okkar eigin rannsóknarverkefnum."
Jurgen bendir á að smáir rannsókn-
' arhópar eins og þeirra nái meiri ár-
angri en stærri hópar, smæðin geri
þá skilvirkari.
Sigla um öil heimsins höf
Hjónakomin hafa ferðast með
JAGO og forvera hans GEO víða um
heim, t.d. fannst nýsjálensk vefsíða
þar sem greint var frá jarðfræðileg-
um rannsóknum sem JAGO tók þátt
í á síðasta ári við Nýja Sjáland, þar
sem könnuð vora háhitasvæði á hafs-
botni lík þeim sem finnast við Island.
Einnig köfuðu þau í Taupovatn á
'Norðureyju, Nýja Sjálandi, til að
rannsaka háhitasvæði á vatnsbotnin-
um. „íslenskir vísindamenn eru
einnig áhugasamir um ferskvatns-
rannsóknir," segir Jurgen. „T.a.m.
era hverir á botni Þingvallavatns og
við gætum fengið tækifæri til að kafa
þar einhvem tíma en það er fyrir-
hugað að kanna hvar heita hveri er
’að finna í vatninu.“
rannsóknarkafbátsins JAGO, sem gerir vísindamönnum kleift
að gera rannsóknir á allt að 400 metra dýpi.
áia / Sargassohafi eða „Panghaf-
inu“, og leit að lifandi steingervingi.
Getið þið sagt mér af því?
„Þetta er mjög gömul fisktegund
þróunarlega séð. Hún kallast
coelacanth, latimeria chalumnae,"
segir Karen. „Þetta er risaeðla sjáv-
arins,“ segir Jiirgen. „Það er eins
og maður væri að ganga um í skógi
og fyndi allt í einu útdautt dýr.
Þessi fiskur fannst 1938 en þá héldu
menn að hann væri útdauður ásamt
risaeðlunum. Fiskurinn var fram að
þessu aðeins þekktur sem stein-
gervingur og menn héldu að hann
hefði dáið út fyrir 60 milijónum ára
því það höfðu ekki fundist nein
merki um hann frá þeim tíma. Síðan
finna þeir allt í einu eintak, lifandi
„steingerving,“ fyrir tilviljun undan
ströndum S-Afríku. Þaðan í frá hef-
ur vísindamenn langað að vita
meira um þennan fisk og við
komumst að því að hann lifir í hóp-
um við Comore- og Anjouan-eyjar í
vestanverðu Indlandshafi."
- Þið höfðuð sem sagt upp á hon-
um?
„Já. Fiskurinn lifir á 200 metra
dýpi, sem er of djúpt fyrir kafara,
og síðan 1987 höfum við farið
nokkram sinnum og rannsakað
hegðun og vistfræði tegundarinn-
ar.“ Karen og Júrgen tókst fyrstum
manna að skoða coelacanth í nátt-
úralegu umhverfi sínu 1987 og síðan
þá hafa þau reynt að rannsaka
hvers vegna þessari forsögulegu
fisktegund tókst að lifa af óbreyttri.
Rannsóknir á stofnstærð hafa leitt í
ljós að stofninn telji færri en 500
fiska og því er mjög mikilvægt að
gripið sé til vemdunaraðgerða.
Hjónin kvikmynda leiðangrana
sem þau fara í. Karen varð fyrir
svöram þegar blaðamaður spurði
hvort þau fullgerðu síðan heimildar-
myndir úr þeim upptökum. „Já,
stundum, það fer eftir ýmsu. Það
var gerð heimildarmynd úr upptök-
unum úr leiðangrinum 1988, um ís-
land og neðansjávarhverina."
Frá Islandi til Noregs
- Héðan farið þið og JAGO með
Poseidon til Noregs. Hvaða verk-
efni bíðurykkar þar?
„Við munum rannsaka djúpsjáv-
arkóralrif, mynduð úr kóraltegund
sem finnst um allt norðurhvel jarð-
ar. Hún finnst við Noreg, í norsku
fjörðunum, Irlandshafi og við
Kanaríeyjar. Kórallinn myndar
gríðarstór rif, allt að 20-30 metra
há á 200-350 metra dýpi við Noi’eg.
Vistkerfi þeirra er mjög sérstakt,
vaxtarhraði þeirra er geysilega
mikill og það er einstakt fyrir djúp-
sjávarkóral en kalt vatnið er afar
næringarríkt þannig að það gerir
honum kleift að vaxa hratt. Rifin
era mjög falleg, með ýmsum dýra-
tegundum, alls kyns fiskar lifa við
rifin sem og önnur dýr.“
Þar með fannst blaðamanni tími
til kominn að binda endahnútinn á
viðtalið þar sem hjónin vildu ná að
kveðja alla áhöfn Poseidon áður en
hún færi heim til Þýskalands. Ný
áhöfn var síðan væntanleg fyrir
Noregsferðina þar sem JAGO
myndi voka yfir fjölskrúðugu lífríki
kóralrifjanna í djúpri kyrrð Atlants-
hafsins.
- Þið hafið komið víða. Má segja
að þið hafið siglt um öll heimsins
höfíJAGO?
„Já, vissulega,“ svarar Karen.
„Við höfum unnið mikið í Rauðahaf-
inu, Indlandshafi, Karíbahafinu,
Norðursjó, Atlantshafi, svo eitthvað
sé nefnt.“ Jtirgen tekur við og bend-
ir á, að mjög auðvelt sé að flytja
kafbátinn. „Þar sem JAGO er
þannig gerður að hann kemst í gám
og gáma er hægt að flytja um víða
veröld, þá er afar auðvelt að flytja
hann hvert á land sem er.“
Hafíð kringum ísland
kalt en ríkt af Iífi
- Þið hafið kafað víða. Er hafið í
kringum Island á einhvern hátt sér-
stakt eða frábrugðið því sem þið
hafið kynnst annars staðar?
„Mjög kalt,“ segir Karen og
Jtirgen tekur undir það. „Hitastigið
var aðeins ein og hálf gráða á 400
metram, sem er ansi mikill kuldi og
maður verður að klæða sig vel. En
það borgar sig til að sjá hverasvæð-
in á hafsbotninum sem spúa 250
gráðu heitu vatni. Það orkar nokkuð
hlýlega á mann en sjórinn er ansi
kaldur. Þar fyrir utan er það sér-
stakt að á þessu dýpi er sjórinn
mjög ríkur af lífi, það er raunar
meira líf en í hitabeltinu á þessu
dýpi, en ekki þar sem grynnra er.“
Fundu lifandi „steingerving"
-Auk þess að vinna fyrir aðra
vinnið þið að eigin rannsóknum, t.d.
að rannsóknum á hrygningarsvæði
Á SLÓÐUM HITAKÆRRA ÖRVERA
OG SYNDANDI STEINGERVINGA

jlg,.
_ ' L ■
-
'
kafbátnum
Þýska rannsóknarskipið Poseidon kom í höfn í Reykjavík að
morgni 22. júlí síðastliðins að lokinni rannsóknarferð við Grímsey
þar sem rannsökuð voru jarðhitasvæði á hafsbotni og hitakærum
örverum safnað. Jón Asgeir Sigurvinsson talaði við hjónin
Jiirgen Schauer og Karen Hissmann og grennslaðist fyrir um
lífíð undir yfírborði sjávar en þau eru eigendur og áhöfn
RANNSÓKNARKAFBÁTURINN
JAGO ásamt eigendum og
stjórnendum hans, Jurgen
Schauer og Karen Hissmann. Á
grindinni framan á bátnum má
sjá kastara og leifturljós og
hægra megin við neðri kúpulinn
sést armurinn sem er notaður til
sýnatöku. Ef grannt er skoðað
sjást tveir litiir „kassar“ á grind-
inni, hvor sínum megin við
miðjukastarann. Þetta eru mæli-
tæki sem nota leysigeisla sem
viðmið. Nákvæmlega 50 cm eru
á milli geisianna og það er sama
hversu langt þeim er varpað,
iengdin á milli þeirra er alltaf sú
sama. Með því að nota geislana
sem viðmið má nokkurn veginn
sjá hver stærð fiska og annarra
fyrirbæra er.