Morgunblaðið - 28.08.1999, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Bændur taki
þátt í skóg-
ræktarstarfi
FRETTIR
Heimspekisaga eftir Gunnar Skirbekk kemur út í íslenskri þýðingu
Skrifuð
„með nútím-
ann í huga44
Morgunblaðið/Jim Smart
Páll Skúlason, Gunnar Skirbekk og Jörundur Guðmundsson ræða
við fréttamenn.
SAGA vestrænnar heimspeki frá
tímum Forngrikkja til nútímans er
viðfangsefnið í Heimspekisögu eftir
Gunnar Skirbekk og Niels Gilje,
sem út er komin hjá Háskólaútgáf-
unni í íslenskri þýðingu Stefáns
Hjörleifssonar. Að mati Páls Skúla-
sonar, heimspekings og rektors Há-
skóla íslands, er þetta sérstæð
heimspekisaga að því leyti að hún
er samin með nútímann í huga.
Skirbekk sagði á fundi með
fréttamönnum að þótt um væri að
ræða hefðbundna heimspekisögu
mætti nefna sérstaklega að í henni
væri lögð áhersla á nauðsyn sam-
ræðu við samtímann. Reynt hefði
verið að skrifa bókina þannig að les-
endur gætu fundið samsvörun við
þau vandamál sem þeir ættu sjálfir
við að etja.
Einnig vildi hann taka fram að í
bókinni væru kaflar úr þeim frum-
textum sem fjallað væri um. „Við
töldum mikilvægt að gefa þeim
heimspekingum, sem fjallað væri
um, möguleika á að sýna eigin hugs-
anir og skrif. Þannig gæti orðið
samræða á milli okkar texta og
frumtexta þeirra.“
í bókinni sagði hann að væri fjall-
að um heimspeki í víðum skilningi.
„Við fjöllum meðal annars um
stjómspeki, til dæmis fasisma og
sósíalisma. En ég held að þetta sé
allt hluti af hinu menningarlega um-
hverfi.“ Einnig sé fjallað um sögu
vísinda og fræða. „Ekki einungis
náttúruvísindin, heldur einnig hug-
vísindi, sem eru, að ég held, oft
sniðgengin."
Skirbekk er prófessor í heim-
speki við Háskólann í Bergen. Sér-
svið hans eru vísindaheimspeki og
heimspekisaga. Bókin hefur verið
þýdd á dönsku og sænsku, auk
þýsku og ensku. Þýðingar á fleiri
tungumál munu vera í bígerð.
Markar tímamót í heimspeki
á Islandi
Jörundur Guðmundsson, deildar-
stjóri Háskólaútgáfunnar, sagði út-
komu bókarinnar marka tímamót
hér á landi þar eð ekkert heildstætt
rit um sögu heimspekinnar hefði
komið út á íslensku um áratuga
skeið, eða síðan Ágúst H. Bjamason
sendi frá sér Sögu mannsandans.
Páll kvaðst lengi hafa verið búinn
að leita eftir heimspekisögu sem
hægt væri að þýða á íslensku þegar
bók Skirbekks hefði rekið á fjörur
sínar.
„Það sem ég tók strax eftir og.
mér fannst athyglisvert var að bók-
in var samin með nútímann í huga.
Þar er að finna spumingar og
vandamál sem nútímafólk þarf að
hugsa um. Mér fannst eins og bókin
væri hugsuð þannig að hún gæti
hjálpað okkur til að skilja betur
veruleikann sem við værum að lifa.“
Þýðandinn, Stefán Hjörleifsson,
ólst upp í Noregi og er nú búsettur
þar. Hann lærði heimspeki hér á ís-
landi og að því loknu hóf hann lækn-
isfræðinám í Noregi. Meðfram því
vann hann að þýðingunni á Heim-
spekisögunni.
LANDSSAMTÖK skógareigenda
á Islandi halda aðalfund sinn að
Hótel Vin, Hrafnagili í Eyjafjarð-
arsveit, dagana 27.-29. ágúst. Sam-
tökin voru stofnuð árið 1997 og
héldu sinn fyrsta aðalfund á síð-
asta ári. Að sögn Sigrúnar Sigur-
jónsdóttur, skógræktarfulltrúa á
Akureyri, em mörg minni félög
aðilar að landssamtökunum og því
er landsfundurinn til þess fallinn
að stilla saman strengi og marka
stefnu í starfi skógræktar á ís-
landi.
Að sögn Eddu Björnsdóttur mun
aðalfundurinn að mestu snúast um
að halda áfram þeim störfum sem
nú em í burðarliðnum hjá samtök-
unum. „Eg bendi þar á það átak
sem er í fullum gangi og snýst um
að fá bændur inn í skógræktar-
starfíð. Það hefur sýnt sig á síðustu
árum, að viðhorfsbreytinga gætir
orðið í skógræktargeiranum. Fólk
sér, að með skógrækt fæst há-
marksnýting á landi sem kannski
áður var bara tún eða melar.“
Af öðrum dagskrárliðum fundar-
ins má nefna að í dag flytja Þórar-
inn Sólmundarson frá Þróunarsviði
Byggðastofnunar og Karl Gunn-
arsson frá Mógilsá erindi um skóg-
rækt og byggðaþróun. Að loknum
aðalfundarstörfum munu gestir
síðan fara í skógræktarferð í Leyn-
ingshóla og Grandarreit.
Alvarlegar upplýsingar komu fram á ráðstefnu Rauða kross fslands um börn og áföll
Mikilvægast er að
viðurkenna þetta
sem vandamál
Mikilvægt er að horfst sé í augu við að
líkamlegt ofbeldi gegn börnum er stað-
reynd á Islandi, að mati Gests Pálssonar
barnalæknis. Erla Skúladóttir sat fyrir-
------------------7-------
lestur Gests á ráðstefnu RKI um börn og
áföil í gær þar sem fram kom meðal ann-
ars að ástæða hefur þótt til að rannsaka
andlát barna hér á landi sem talið var að
rekja mætti til illrar meðferðar.
FRÁ árinu 1980 hafa 308 böm verið
rannsökuð á bamadeild Landspítal-
ans vegna grans um illa meðferð,
þar af 43 vegna líkamsmeiðinga. I
um það bil helmingi tilvika var hægt
að staðfesta áverkann sem bamið
var sent út af, að sögn Gests Páls-
sonar bamalæknis á Bamaspítala
Hringsins.
Líkamlegt ofbeldi gegn bömum er
ill meðferð á barni sem leiðir til lík-
amlegs áverka, svo sem beinbrots,
brana, mars, sárs eða áverka á innri
líffæram. Kynferðisleg ■ misbeiting
fellur ekki undir þessa skilgreiningu.
Samkvæmt almennri skilgreiningu
er ill meðferð á bömum „þegar böm
verða fyrir áverka af hendi foreldris
eða forráðamanns eða vegna van-
rækslu þeirra og framferði foreldris
eða forráðamanns stríðir gegn viður-
kenndri hegðun eða brýtur í bága við
lög um vemd baraa og ungmenna
nema um slys hafi verið að ræða“.
Réttindi barna vel tryggð
á Islandi
Vandi getur verið að skilgreina
hvað hér á undir. „Kona sem er að
ganga með bam niðri í bæ, heldur í
hendina á því. Bamið rífur sig laust,
hleypur út á götu og fyrir bíl og
stórslasast. Það er slys. Kona sem
er að labba niðri í bæ með barn og
hefur engan áhuga á að passa barn-
ið, er bara að skoða í gluggana, og
bamið stekkur fyrir bíl vegna þess
að það er ekki passað. Það er van-
ræksla,“ sagði Gestur.
Réttur barna er viðurkenndur
með ýmsum hætti, meðal annars
með yfirlýsingu Sameinuðu þjóð-
anna, lögum og reglugerðum sem
era í mjög góðum farvegi hér að
mati Gests. „Lögin era góð, það er
hins vegar kannski spuming um
það hvemig gengur að framfylgja
þeim,“ sagði Gestur. Hann lagði
áherslu á skylduna til að tilkynna
félagsmálayfirvöldum um slæma
meðferð á bami þótt aðeins liggi
fyrir grunur um hana en ekki vissa.
Tilkynningarskyldan er hafin yfir
ákvæði laga um þagnarskyldu.
Gestur rakti lauslega sögu illrar
meðferðar á börnum. Hann sagði
slæma meðferð á bömum alltaf hafa
þekkst og að hún muni alltaf verða
til staðar. „Fólk þarf að viðurkenna
staðreyndir," sagði Gestur.
Forðast að horfast í augu
við staðreyndir
Skammt er síðan slæm meðferð á
bömum var viðurkennd sem vanda-
mál. Félög til vemdar bömum vora
ekki stofnuð fyrr en seint á 19. öld.
„Dýravemdunarfélögum var komið
á fót áður en bamavemdarfélög
komust á. Fyrsta mál sem tekið var
fyrir í Bandaríkjunum sem varðaði
bam var hjá dýravemdunarfélagi,“
sagði Gestur. Hann segir það í
sjálfu sér eðlilegt því margt sé líkt
með dýram og bömum. Þau geti
ekki tjáð sig og séu algjörlega upp á
þá komin sem eiga að hugsa um
þau.
Gestur segir lækna hafa verið
lengi að taka við sér og sinna vanda-
málinu. Ekki sé lengra síðan en árið
1962 að grein eftir virtan bandarísk-
an bamalækni birtist í tímariti
bandarísku læknasamtakanna. „I
þessari grein stendur eiginlega allt
það sem aðrir vildu sagt hafa en
sögðu aldrei,“ sagði Gestur. Hann
segir að alla tíð hafi fólk forðast að
horfast í augu við illa meðferð á
bömum.
„Þegar ég var við nám í læknis-
fræði við Háskólann var ekkert
kennt um þetta og ég man að við
spurðum um þessa hluti og okkur
var sagt það að þetta gerðist ekki
hér í þessu landi,“ sagði Gestur.
Hann segir dæmin hins vegar
sanna að illa er farið með börn hér
eins og annars staðar í heiminum.
Tíðni þess verði þó alltaf óþekkt,
það sé eðli vandamálsins. Því meira
sem leitað er, því meiri verður tíðn-
in, að sögn Gests. Hann leggur
áherslu á að hann sé ekki að segja
að ofbeldi á bömum eigi sér stað í
öðra hveiju húsi, hann sé einungis
að benda á að þetta geti gerst og
gerist hér eins og annars staðar.
Dæmi um dauðsföll hér á landi
Ef tíðni ofbeldis á bömum er
áþekk því sem fullyrt hefur verið að
sé í Bretlandi jafngildir það 10 til 20
tilvikum vegna alvarlegra líkam-
legra áverka á ári, að sögn Gests.
Ef dánartíðni af völdum ofbeldis
vegna illrar meðferðar bama er
svipuð hér og á Bretlandi jafngildir
það einu til tveimur andlátum á ári
Gestur rakti í fyrirlestrinum
sjúkrasögu vegna andláts tveggja
íslenskra barna sem ástæða þótti til
að rannsaka. Börnin voru innan við
ársgömul.
Gestur sýndi einnig ógnvekjandi
myndir af íslenskum bömum sem
beitt höfðu verið grófu ofbeldi. Þau
höfðu meðal annars verið hýdd,
húðstrýkt og rifin upp á hárinu.
Sumum barnanna var misþyrmt á
heimili sínu en einnig er meðal ann-
ars þekkt tilvik þar sem barn sætti
grófu ofbeldi af hendi dagmóður.
„Maður lærir það með tímanum að
það geta allir hlutir gerst í þessum
bransa. Jafnvel á Islandi,“ sagði
Gestur.
Líkamlegt ofbeldi á bömum er
trúlega vangreint hér á landi, að
mati Gests. „Ef maður þekkir ekki
þessa hluti, ef maður er ekki alltaf
að fást við þá, missir maður af
þeim,“ sagði hann. Gestur segir
læknisfræðilega sérþekkingu og
reynslu hvað þessi mál varðar for-
sendu fyrn- réttri greiningu og
marktækum vottorðum sem nota
má fyrir dómi. Hann segist vilja að
þessum málum sé sinnt á einum
stað og þeir sem eru vanir greining-
unni sjái um hana. Gestur segir gott
samstarf við félagsmálayfirvöld afar
mikilvægt.
Koma í veg fyrir varanlegt tjón
Gestur lagði áherslu á mikilvægi
þess að greina ofbeldisáverka áður
en bam bíði varanlegt tjón og vísar
þar til andlegs jafnt sem líkamlegs
tjóns.
Þegar horft er á slasað bam er
mikilvægast að þvinga sig til að láta
sér koma möguleikann á ofbeldi í
hug, að sögn Gests. Hann segir að
alltaf þegar fengist er við böm þurfi
að fá skýringu á hlutunum. „Það er
þetta mikilvæga samræmi sem þarf
að vera á milli slyssins og áverkans.
Passar það sem sést á baminu við
það sem sagt er?“ Hann segir
ástæðu til gransemda þegar langt
er liðið frá slysi við komu til læknis.
Einnig þurfi að skoða vel ef áverki
er endurtekinn eða ef börn þrífast
illa. Við höfuðáverka hjá bömum
yngri en eins árs þurfi líka að at-
huga málið. Eða ef hegðun bam-
anna eða foreldra gefur í skyn að
um ofbeldisáverka geti verið að
ræða.
„Við greiningu á ofbeldisáverkum
skiptir miklu að geta lagt saman tvo
og tvo,“ sagði Gestur. „Maður lærir
að þekkja hvemig áverkarnir líta út
af reynslunni," sagði hann.
Algengasta einkenni ofbeldis
vegna slæmrar meðferðar er mar-
blettir. Þeir era oft annars konar og
á öðram stöðum en mar sem verður
við slys. Oft gefa marblettirnir ná-
kvæmlega til kynna hvers konar of-
beldi hefur verið beitt, að sögn
Gests. Ymsir aðrir áverkar era
dæmigerðir, svo sem ákveðin bein-
brot. Hann segir brana á börnum
algenga og dæmi um að brani hafi
verið tilkynntur til félagsmálayfir-
valda.
„Höfuðáverkar era alvarlegustu
áverkarnir," sagði Gestur. Þeir geta
valdið alvarlegum heilaskemmdum
og jafnvel dauða. „Af þeim deyja
bömin. Annaðhvort af þeim eða
áverka á kviðarholi," sagði Gestur.
Hann benti í fyrirlestrinum á að
hristingur getur valdið alvarlegum
áverkum á bömum.
Gestur lagði áherslu á mikilvægi
þess að læknar muni að börnin era
skjólstæðingar þeirra og eigi sér ef
til vill ekki aðra talsmenn.