Morgunblaðið - 28.08.1999, Síða 36

36 LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Sápuópera
sann-
leikans
KVIKMYIVPIR
Kcgnboginn
HAPPINESS irk'k
Leikstjóri og handrit: Todd Solondz. Aðalhlut-
verk: Jane Adams, Dylan Baker, Philip Seymo-
ur Hoffman, Rufus Read, Lara Flynn Boyle, Ben
Gazzara, Jared Harris, Louise Lasser, Jon
Lovitz, Camryn Manheim, Marla Maples, Eliza-
beth Ashley og Cynthia Stevenson. Good
Machine 1998.
„HAMINGJA, hvar ertu?“ syngur Joy og
spilar á gítarinn sinn. Já, við getum víst öll
tekið undir þann söng í eilífri leit okkar að
hamingjunni í lífinu, hamingjunni handan við
hornið, hvort sem maður væntir hennar í
nýrri brauðrist eða bættu kynlífi.
I Happiness segir frá þremur systrum,
nokkrum nágrönnum þeirra og vinum, sem
eru venjulegt fólk en frekar ýkt í gjörðum sín-
um þegar kemur að því uppfylla hamingju-
drauma sína, sem allir tengjast ást og/eða
kynlífi. Trish er elst, gift sálfræðingi (sem hún
veit ekki að er barnaníðingur), á þrjú börn,
rekur hið fullkomna heimili, og nýtur sín í að
vorkenna Joy sem enn er að leita sér að manni
og starfsframa. Helen er tískuskáld sem á
bágt með að þola hvað allir eru óðir í hana, og
finnst það kynferðislega æsandi ef einhver
segir að hún sé ömurleg.
I fyrstu mynd Solondz, Welcome to the
Dollhouse, kom strax í ljós sérstök persónu-
sköpun hans, þar sem hallærisleg aðalpersón-
an þurfti að ganga í gegnum hræðilegar nið-
urlægingar unglingsáranna. En hún var samt
svo yndisleg að maður hafði fullkomna með-
aumkvun með henni. I Happiness leikur hann
sama leikinn en gengur skrefi lengra, og per-
sónusköpunin er einfaldlega röð af óþolandi
mannfýlum og handritið frásögn af því hversu
ömurlegar smásálir þær eru. 011 höfum við jú
okkar (mis)slæmu hliðar og það á fullkominn
rétt á sér, og getur reyndar verið mjög áhuga-
vert, að sýna þær meira en gert er í kvik-
myndum almennt. En þessar persónur, eða
einhver annar í umhverfi þeirra, hljóta að
hafa eitthvað gott eða áhugavert við sig. Nei,
ekki hjá Todd Solondz. Allir eru ömurlegir.
Það er erfitt en stundum tekst manni að
kreista fram smá samúð með einhverri skjóð-
unni og vonast til að eitthvað gott hendi hana,
eins og feitu konuna sem er ástfangin af óálit-
lega einstæðingnum sem er alltaf að fróa sér.
En þá kemur undantekningarlaust eitthvað
LISTIR
leiðinlegt og niðurlægjandi fyrir hana, og sam-
úðin gufar upp. Fullkomin samviskulaus kald-
hæðni út í gegn. Mér fannst gaman að sjá
myndina þannig fyrir mér að Solondz væri að
gera spegilmynd bandarísku sápuóperunnar;
ef Leiðarljós væri um alvöru fólk, þar sem
áhorfendur sápuóperunnar verða sjálfir per-
sónur í henni. Sjáið hvað gerist þá!
Óháðir kvikmyndaleikstjórar í Bandaríkjun-
um eru voða mikið í því um þessar mundir að
vilja ganga fram af fólki, og þá kemur niður-
læging mjög sterk inn. Þessi mynd býður upp
á fleira en að framan er talið; m.a. nauðgun,
misnotkun barna, dónasímtöl og framhjáhald.
En það gengur frekar fram af mér hversu
þungt í vöfum þetta allt er og groddalegt.
Myndin á þó nokkra fínlegri spretti þar sem
Solondz tekst fullkomlega að ná þessum „vega
salt“ áhrifum milli fullkominnar hæðni og við-
bjóðs sem mér finnst miklu meira ögrandi og
hann ætti frekar að sækjast eftir, heldur en að
vera alltaf að fara meðvitað yfir strikið. Má
þar nefna áhrifaríkustu atriði myndarinnar;
kynfræðslu föðurins fyrir ellefu ára son sinn.
Og svo ekki síður, þegar hann útskýrir fyrir
honum að hann hafi nauðgað tveimur vinum
hans. Mér brá svolítið þegar Helen segist ekki
þola sjálfa sig og tilgerðina í skáldskapnum
sínum; „Hvers vegna ætti ég að yrkja um kyn-
ferðislega misnotkun á börnum
ef ég varð aldrei fyrir henni
sjálf?“ Hvers vegna ætti Todd
Solondz að fjalla um hana ef...?
Málið gæti horft öðruvísi við.
Leikararnir í myndinni eru flestir stórfínir.
Kannski helst að Lara Flynn Boyle sé of til-
gerðarleg til að vera trúverðug. Dylan Baker
fær eitt allra erfiðasta hlutverkið; Dr. Bill sem
er pabbi, sálfræðingur og barnaníðingur. Og
hann er fullkomlega sannfærandi. Jane Adams
er fín í hlutverki Joy, sem er nú frekar þung-
lynd, greyið. Hún er viðkunnanlegust allra í
myndinni, og þá er dæmigert að öllum finnst
hún misheppnuð. Philip Seymour Hoffman er
dásamlegur í hlutverki narðarins Allens sem
er með kynlíf á heilanum.
Það er ekki laust við að Happiness sé heil-
mikil persónustúdía og margt skemmtilegt
sem leynist í henni. Myndin er full kaldhæðni;
oft bráðfyndin en sorgleg og jafnvel hryllileg í
senn. Margar beittar sneiðar í garð banda-
ríska úthverfisplebbans, sem sjálfsagt eiga
rétt á sér, þótt ég þekki ekki þar til. En það
vantar allar jákvæðar tilfinningar og mér
finnst það langstærsti galli myndarinnar. En
hún snart mig á mjög sterkan ónotalegan
máta og blendinn. Thomas Vinterberg fjallaði
um kynferðislega misnotkun á börnum í Fest-
en, og fannst mér það gert á mun smekklegri
hátt. Margir af stærstu bandarísku kvik-
myndaleikstjórum samtímans eru iðnir við að
láta í ljós vanþóknun sína á meðalmennsku
bandarísku þjóðarsálarinnar, og komast mun
skemmtilegar frá því. Kona sagði mér að Todd
Solondz fyndist tilgangi myndarinnar
Happiness náð, ef áhorfendur kæmu út af
henni með æluna í kokinu og viðbjóð fyrir
manneskjunni. í mínu tilfelli tókst hor.um það,
og því vil ég taka undir með aðalhetjum mynd-
sig við skáldaleyfi leikstjórans og gott betur.
The Shining er ein fáira úrvalsmynda sem
maður nýtur helst einu sinni á ári. Hún er ein-
faldlega ein magnaðasta hryllingsmynd kvik-
myndasögunnar og hefur það fram yfir margar
aðrar að hún eldist ekki.
Sæbjörn Valdimarsson
Undir yfírborðinu
Kc|riibugi nn
NEÐANJARÐAR - UNDERGROUND ★*★
Leikstjdri Emir Kusturica.
Joy semur Iög um hamingjuna sem vant-
ar í líf hennar. Ur myndinni Hamingja.
arinnar í lokaatriðinu; „Skál fyi'ir hamingj-
unni!“
Hildur Loftsdóttir
MARGSLUNGIN ádeila á stríðsbrölt mann-
skepnunnar, hvar sem er í heiminum þótt hún
gerist í fyrrum Júgóslavíu. Hið margklofna föð-
m’land leikstjórans og pólitískar væringar trú-
arhópa og þjóðarbrota er kveikjan að þessari
kaldhæðnislegu satíru. Fylgst er með vináttu
tveggja Belgradbúa frá tímum síðari heims-
styijaldar fram á tíunda áratuginn. Kusturica
beinir spjótum sínum bæði að Sovétkrumlunni,
valdaskeiði kommúnista á eftirstríðsárunum og
þeim blóðugu átökum sem fylgdu í kjölfar sjálf-
stæðisins. Þar sem engin lausn virðist í sjón-
máli og framkoma allra aðila er til smánar.
Þrátt fyrir allt skyggir líkingasagan
ekki á dramatíkina né satíruna,
gálgahúmorinn er hömlulaus í
þeirri neðanjarðarveröld sem
stendur fyrir föðurlandið og kraft-
mikil og seiðandi tónlistin dunar dátt þó allt sé í
uppnámi. Meistaraverk.
Sæbjörn Valdimarsson
Ógn og einangrun Klukkuverk Kubricks
Bfóborgin
THE SHINING ★★%
Leikstjóri Stanley Kubrick.
SÖGUSVIÐIÐ er afskekkt fjallahótel í
Colorado hvar mislukkaður, drykkfelldur rit-
höfundur (Jack Nicholson), ræður sig til gæslu-
starfa yfir vetrarmánuðina, ásamt konu og ung-
um syni. Snjóalög loka samgönguleiðum svo
fjölskyldan verður brátt einangruð á hinu
gamla lúxushóteli ásamt óhugnanlegri sögu
þess og svipum sem smám saman ná tökum á
skáldinu, og drengurinn skyggn. Hér leiða
saman hesta sína meistari Kubrick og Stephen
King, meistari nútíma draugasagna. Leikstjór-
inn notar eigin hugmyndir við að virkja dulúð
og draugagang bókarinnar og hið magnaða
skyggnisamband drengsins og kokksins, sem
verður eina samband mæðginanna við umheim-
inn. Vönduð og æsileg skemmtun sem býr yfir
óhugnanlegum atriðum sem jafnast á við það
besta sem leikstjórinn hefur gert.
Lengi vel lét ég það fara fyrir brjóstið á mér
hversu ákveðnum tökum Kubrick tekur bestu
draugasögu Kings og skemmir, breytir og
sleppir nokkrum afburðahugmyndum skálds-
ins. Með tímanum hefur manni tekist að sætta
Bíóborgin
VÉLGENGT GLÓALDIN „A CLOCKWORK
ORANGE“
Leikstjóri Stanley Kubrick.
ÞAÐ ER sérstaklega vel við hæfi á Kvik-
myndahátíð í Reykjavík að sýna nokkur meist-
araverk Stanley Kubricks, sem er nýlátinn. Fá-
ir kvikmyndahöfundar hafa átt ríkari þátt í
þróun kvikmyndanna á undanfornum áratug-
um. Kubrickmyndir eiga best heima á stóra
tjaldinu og ekki síst háðsádeilan „A Clockwork
Orange" frá 1971. Hún er úttekt hans á ofbeld-
issamfélaginu sem hann lýsir í kaldranalegri
framtíðarsýn þar sem hópar ofbeldisseggja
vaða um stræti og torg. Einn af seggjunum er
Malcolm McDowell sem kemst undir manna
hendur og er gerður fullkomlega ófær um að
níðast á samborgurum sínum með hjálp vísind-
anna og þar með er hann ófær um að veija sig
þegar hann er settur aftur út í ofbeldissamfé-
lagið. Kubrick sleppti að skýra út nafnið á sög-
unni, sem er eftir Ánthony Burgess, en myndin
hans, eins og aðrar Kubrickmyndir, var langt á
undan sínum tíma, hefur reynst sannspá og á
alltaf erindi til okkar.
Arnaldur Indriðason
Prófað fyrir
Raddir Evrópu
NÚ stendur fyrir dyrum að velja 10
fulltrúa íslands í kórinn Raddir Evr-
ópu sem er eitt viðamesta sameigin-
lega verkefnið sem menningarborgir
Evrópu árið 2000 standa fyrir á
næsta ári, en verkefnið er undir
stjórn Reykjavíkur. Söngpróf fara
fram í Hallgrímskirkju 10. og 11.
september næstkomandi. Óskað er
eftir ungu fólki sem hefur reynslu af
kórstarfi og góða, almenna þekkingu
á tónlist. Þeirra, sem valdir verða,
bíður kórstarf í heilt ár og tækifæri
til að kynnast menningu annarra
landa og starfa með jafnöldrum af
HUGBÚNAÐUR
FYRIRWINDOWS
Yfir 1.400 notendur
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
ólíkum uppruna, segir í fréttatil-
kynningu.
Söngfólkið í Röddum Evrópu er á
aldrinum 16-23 ára og koma 10 ung-
menni frá hverri af borgunum níu
sem bera menningarborgartitilinn á
næsta ári. Þær eru, auk Reykjavík-
ur, Bergen og Helsinki, Brussel,
Prag og Kraká, Bologna, Avignon og
Santiago de Compostela.
Skráning í söngprófið fer fram hjá
Menningarborginni dagana 31. ágúst
og 1. september frá kl. 14-16.
Verndari Radda Evrópu er frú
Vigdís Finnbogadóttir.
Skárren
ekkert semur
balletttónlist
HLJÓMSVEITIN Skárren ekkert
semur tónlist við nýtt verk Katrínar'
Hall sem íslenski dansflokkurinn
frumflytur í október.
Skárren ekkert vann síðast með
Islenska dansflokknum veturinn
1997 þegar þeir sömdu tónlist við
verkið Ein eftir Jochen Ulrich.
Tónlistin kemur út á geislaplötu í
byrjun október.
ERLEMDAR
BÆKUR
Spennusaga
MORÐIN Á TITANIC „THE
TITANIC MURDERS"
eftir Max Allan Collins. Berkley
Prime Crime Mistery 1999. 258 síður.
HIÐ ógurlega Titanic-slys hefur
getið af sér ófáar bækur og myndir
svosem kunnugt er og er skemmst
að minnast ofsagróðamyndar James
Camerons sem lýsti betur en áður
hefur verið gert hvernig slysið bar
að höndum og skipið sökk. Menn
hafa reynt að nýta sér vinsældir
myndarinnar með ýmsu móti og
áhuga fólks almennt á Titanic-slys-
inu. Einn af þeim er bandaríski
spennusagnahöfundurinn Max Allan
Collins. Hann hefur sent frá sér
spennusöguna Morðin á Titanic eða
„The Titanic Murders" sem kom ný-
lega út í vasabroti hjá Berkley-út-
gáfunni. I henni setur hann á svið
morðrannsókn um borð í Titanic þar
sem er í aðahlutverki kunnur banda-
rískur spennusagnahöfundur frá því
við upphaf aldarinnar, Jacques
Futrelle.
Spennusagnahöfundur um borð
Max Allan Collins hefur fengist
við að ski’ifa sögulegar spennusögur
eins og „True Detective" og „Stolen
Away“ en kunnari er hann fyrir að
vinna spennandi sögur upp úr þekkt-
Morð
um borð
um kvikmyndahandritum og hefur
gert það við „In the Line of Fire“,
„Air Force One“ og „Saving Private
Ryan“. Ekki þykja það merkilegar
bókmenntir enda um einskonar end-
urvinnslu að ræða.
Collins segir að aðalpersónan í
Morðunum á Titanic, Jacques
Futrelle, hafi verið kunnur á sínum
tíma fyrir spennusögur um spæjara
sem hlaut viðurnefnið „Hugsanavél-
in“ vegna þess hversu skarpur hann
var að leysa úr dularfullum ráðgát-
um. Ef marka má Collins var
Futrelle ásamt eiginkonu sinni um
borð í Titanic í hinni örlagariku ferð
á leið frá Evrópu til Ameríku en
Collins segir að af þeirri staðreynd
sé sprottin hugmyndin að bókinni.
Hann kemur því svo fyi’ir að rithöf-
undurinn frægi er fenginn til þess að
rannsaka morð á heldur ógeðfelldum
manni sem virðist hafa beitt ríka
fólkið fjárkúgun.
Sagan er dæmigerð morðsaga í
anda Agöthu Christie og fremur
ómerkileg sem slík. Hún gerist að
sjálfsögðu á fyrsta farrými og Coll-
ins er iðinn við að blanda inn í hana
öllum frægustu farþegunum um
borð í Titanic eins og milljónamær-
ingunum John Jakob Ástor og
Benjamin Guggenheim, hinni
ósökkvanlegu Molly Brown, skip-
stjóranum Smith, hönnuðinum
Andrew og forstjóra skipafélagsins,
Ismay, svo aðeins nokkrir séu nefnd-
ir.
Kúgari myrtur
Collins er ómögulegt að mynda
nokkra spennu í kringum morð á
skipi sem á eftir að sökkva með
þeim afleiðingum að um fimmtán
hundruð manns farast í ísköldum
sjónum. Hann býr til ráðgátu um
mann sem finnst látinn í einni káet-
unni en hafði áður farið á milli
flestra stórmennanna á fyrsta far-
rými og reynt að kúga út úr þeim fé
með því að segjast búa yfir óþægi-
legum upplýsingum um þá. Svo virð-
ist sem hann hafi verið kæfður og
morðinginn haft aðgang að káetunni
því hún er læst að utan þegar komið
er að líkinu. Málið er sérstaklega
viðkvæmt þyí ekki má spyrjast út að
framið hafi verið morð um borð í
skemmtiferðaskipinu. Futrelle er
beðinn um að stjórna rannsókninni
og halda henni jafnframt leyndri.
Bókin gerir í raun sáralítið fyrir
þá sem áhuga hafa á Titanic-sögunni
og jafnvel enn minna fyrir þá sem
vilja sökkva sér niður í skemmtilega
sakamálasögu. Fyrrnefnda hópnum
má benda á bókina „A Night to
Rembember" eftir Walter Lord,
sem er frábær úttekt á því sem
gerðist um borð í Titanic fyrir og
eftir slysið. Síðarnefnda hópnum má
benda á hvaða sögu Agöthu Christie
sem er.
Arnaldur Indriðason