Morgunblaðið - 28.08.1999, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ISLEIVSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.020. þáttur
ENGUM þarf að segja að Jón
Helgason skáld og prófessor
væri einn mesti lærdómsmaður
og orðsnillingur okkar tíma.
Hann kunni þá erfíðu list að
skrifa fræðirit svo vel, að maður
les þau ekki síður til skemmtun-
ar sér en fróðleiks. Hann var af-
skaplega skýr í framsetningu og
fágætur að orðauðgi og samsetn-
ingarlist (compositio). Hann var
afar harðsnúinn rannsakandi, og
þykir hart um höggva, ef hann
gekk frá máli óskýrðu. En jafn-
vel hann skrifaði þetta:
„Það er hætt við að seint fínn-
ist nein ótvíræð skýring á því
hversvegna íslendingar urðu
bókmenntaþjóð á 12tu öld og þó
enn fremur á 13du. Menn hafa
nefnt ýmsar ástæður, en þær
hrökkva skammt, bak við þær
allar verður eftir eitthvað
óskýrilegt og Ieyndardóms-
fullt.“ (Leturbr. hér.)
Tómas Ingi Olrich alþingis-
maður ræddi fyrir skömmu í út-
varp meðal annars um fornbók-
menntir okkar og sagði þá eitt-
hvað á þá leið, að því meir og
oftar sem hann læsi þær, þeim
mun meiri undrun og aðdáun
vektu þær hjá sér. Þær bæru
vott um mjög þroskaða menn-
ingu og einstaklega þjálfaðan
skýrleik í framsetningu. Ætti
það ekki síst við um lagatexta og
eddukvæði.
Umsjónarmaður hefur oft
hugsað svipað. En hann hefur
gefist upp við skýringar, því að á
bak við íslenskar fornbókmennt-
ir er „eitthvað óskýrilegt og
leyndardómsfullt".
Ungur var ek forðum,
fór ek einn saman,
þávarðekvillurvega.
Auðigur þóttumk
er ek annan fann.
Maður er manns gaman.
(Hávamál 47.)
★
Bréf Haralds Sigurðssonar.
n. kafli.
4. Tvítekning. Verslunin
Kjörval. Þarna eru tvær sagnir
sömu merkingar, kjósa og velja.
í útv. 29/5 1999: „... að flytja fólk
og farþega“. Er fólk ekki farþeg-
ar? í útv. (?) „... Menn brenndust
á Þingvelli af eldi“. Er öruggara
að taka fram að eldur hafí eitt-
hvað verið með í spilinu (brunan-
um)?
5. Hvimleið innskotsorð í
ræðu og riti. Sko - sem sagt -
altso - hérna - jammmm - eeeh
- oguuh - og þulirnir bæta við
og dæma fréttimar sem þeir
lásu: gott mál það - þá veit mað-
ur það - nú, það er bara svona -
að sjálfsögðu.
6. Ofnotkun orða og tískuorð.
Fólkið í landinu. Er nauðsynlegt
að taka það sífellt fram að það sé
í landinu. Er einhver slatti þjóð-
arinnar á pramma úti fyrir
ströndinni? Betra væri bara:
landsmenn, þjóðin, íslendingar,
fólk, o.s.frv. Óþarft væri að
tönnlast á Reykvíkingar í
Reykjavík eða Isfirðingar
vestra. Hvað ertu búinn að vera
að gera? veður nú hressilega
uppi. Svo virðist sem allt liðið sé
búið að vera. Kennim. eru gera
- gerði - gert. Styttra og eðli-
legra væri bara: Hvað hefurðu
gert í dag? eða hvað hefurðu
haft fyrir stafni í dag?
Karakter er mjög „flott“
tískuorð. Handboltaliðið sýndi
mikinn karakter. Óþarft er að
sletta þessu útlenda orði. Nægj-
anlegt væri t.d.: „... sýndi mikla
seiglu ... sýndi mikinn viljastyrk.
Arkitekt þykir líka skrautlegt
orð. í útv. 9/8 1994: „... einn
helsti arkitekt fiskveiðistefnunn-
ar“... væri ekki fj. nóg að segja:
... upphafsmaður, brautryðjandi
eða frumkvöðull. í sjónv. 8/7
1994 um Arafat: „... einn af
helstu arkitektum hi'yðjuverka í
heiminum“ (teiknaði hann ill-
virkin fyrstur manna?) I útv. 9/7
1994 (Þátturinn helgi í héraði)
„... kannski er hann bara arki-
tekt að þessari bók“. Þetta geng-
ur nú alltof langt. Auðvitað átti
að nota hér: Höfundur. Hvar er
nú málfarsráðunautur útv. og
sjónv.?
Að viðra skoðanir sínar þykir
víst gott mál. Dettur þér, les-
andi góður, ekki í hug blaktandi
þvottur á snúru? Nóg væri: að
tjá skoð. sínar eða láta í ljósi og
láta bara þvottinn eiga sig.
Tískuorð er líka: Þungavigtar-
menn (úr boxinu). En betra
væri bara ráðamenn, valda-
menn, forystumenn o.s.frv. og
sleppa bara öllu sambandi við
slagsmálin. Tíðni er enn einn
málfarsdraugurinn. í Mbl. 4/9
1988 stóð, um strætisvagna
Rvíkur: „... aukin tíðni ferða á
vetraráætlun". Hér væri bæði
styttra og eðlilegra: „... vetrar-
ferðum fjölgað“. Svo einfalt er
það nú. Læknar virðast líka
vera mjög hrifnir af tíðni
(frequency) sbr. margar yfírlits-
greinar þeirra (statistic).
7. Röng merking orða. Sjónv.
30. des. 1996: „... notkun flugelda
í hámæli“ ... Hér er að sjálfsögðu
átt við notkun í hámarki. Þegar
ferðamálafrömuðir tala um að
selja Island, er auðvitað meining
þeirra að selja Islandsferðir, eða
auglýsa Island.
Návígi er oft notað ranglega í
stað nálægð. Mbl. 29/6 1991
(Ferðabl.) I návígi við Mýrdals-
jökul. Ha? Fóru menn alvopnað-
ir á jökulinn? Hér er að sjálf-
sögðu verið að ræða um nálægð
við jökulinn.
Að eyða og eyðslusemi er víst
í hugum okkar flestra að: sóa að
óþörfu. Auglýsingin: „að eyða í
spamað“ er því vafasöm eða
jafnvel andstæð merkingu orð-
anna. Væri ekki skárra að:
„... leggja í sparnað - spara -
verja í sparnað" o.s.frv.
★
í Bibliunni, útg. 1908 og
nokkrum síðari prentunum,
stendur í Hebreabréfinu (10,39):
„En vér erum ekki undanskots-
menn til glötunar, heldur menn
trúarinnar til sáluhjálpar." Ég
hef verið spurður um orðið und-
anskotsmaður, en ekki orðið vel
ágengt að finna það. Væri því
þakklátur, ef einhver sendi mér
dæmi um það annars staðar frá.
Þess má geta að samsvarandi
texti er í Guðbrandsbiblíu: „En
vér erum ekki af þeim sem sig í
hlé draga og fyrirdæmdir verða,
heldur þeim sem trúa og sálunni
bjarga."
Bernharð Haraldsson skóla-
meistari kenndi mér nýtt orð:
svefnskalli. Það fyrirbæri mynd-
ast, ef menn liggja lengi á
hnakkann og hárið klýfst um
hvirfilinn, þannig að minnir á
raunverulegan skalla. Kannást
menn við þetta?
★
Vilfríður vestan kvað:
Sagði meykerling Kristín í Hól:
„Ég tók karlfugla ekki í mitt ból.
Hjörleifur greyið
lét þó hart að mér vegið
og hljómsveitin Síðan skein sól.“
Auk þess fær Björn Friðrik
Brynjólfsson stig fyrir að leið-
rétta snarlega í fréttalestri
„tvær vikur“ í hálfan mánuð.
Sjávarútvegur
og símenntun
TÍMINN stendur ekki
í stað. Þvert á móti
virðast hann æða
áfram og þrátt fyrir
eðlislæga íhaldsemi
fólks vaða yfir okkur
breytingar af öllu tagi.
Heimurinn breytist sí-
fellt hraðar og það þarf
að leggja meira og
meira á sig til þess að
fylgjast með þeim
breytingum sem skipta
máli og aðlaga sig
þeim. Fólk þarf með
skipulegri hætti en áð-
ur að endurhæfa sig til
þess að sinna störfum
sínum með fullnægj-
andi hætti og tækniframfarir geta
jafnvel leitt til þess að fólk þarf að
þjálfa sig til nýrra starfa hvort
heldur er hjá sama vinnuveitanda
eða öðrum.
Hugtökin símenntun og endur-
menntun ná formlega yfir aðlögun
að nýjum aðstæðum. Þar getur ver-
ið um að ræða stutt námskeið eða
lengra nám. Símenntun og endur-
menntun skipa eins og Ijóst má
vera af framansögðu æ mikilvæg-
ara hlutverki í samfélaginu. Ætla
má að sú þróun haldi áfram.
Fækkun starfa í sjávarútvegi
Islenskur sjávarútvegur er í
þeirri stöðu að vera í senn helsti
grundvöllur atvinnusköpunar víða
um land og máttarstoð þeirra
byggða sem hann starfar í. Helstu
sérfræðingar um þróun sjávarút-
vegs hafa bent á að starfsfólki í
greininni muni fækka umtalsvert á
næstu árum. Gera má ráð fyrir að
fleiri atvinnugreinar standi í sam-
bærilegum sporum. Tæknilegar
framfarir valda því að tól og tæki
leysa mannshöndina af hólmi með
þeim árangri að framleiðslukostn-
aður lækkar og afurðin stenst betur
samkeppni á mörkuðum. Oft eru
það einhæf störf, og að margra
mati leiðigjöm, sem þannig eru
tæknivædd og því minni eftirsjá í
þeim en ella. Tæknivæðing leiðir
því talsvert gott af sér. Á hinn bóg-
inn verða færri verkefni fyrir
starfsfólk í þeim framleiðsluferli,
sem tæknivæddur er, sem vita-
skuld skapar óvissu og vanda. Um
þetta gildir eins og oft að lausn eins
vandamáls kallar á annað.
Fækkun atvinnutækifæra í sjáv-
arútvegi er samfélagslegt vanda-
mál. Mikilvægi sjávarútvegsins
hvað varðar byggð og atvinnu er
þess eðlis að við þeirri þróun sem
rakin hefur verið þarf að bregðast.
Á hinn bóginn hefur sjávarútvegur-
inn ekki möguleika á að standa ut-
an við tækniframfarirnar. Ef ís-
lenskur sjávarútvegur nýtir ekki
tækifæri til framleiðniaukningar,
sem felast í tækniframförum, mun
hann ekki standa sig í alþjóðlegri
samkeppni. Afleiðingar af slíku
kæmu fram í lakari lífskjörum og
enn meira atvinnuleysi en ella. Eins
og oft áður felast möguleikarnir
fremur í að takast á við vandann en
að forðast hann.
Mannauðurinn
Það er oft sagt að ein af auðlind-
um íslands sé mannauðurinn eða sá
auður sem felst í vel
menntuðu og þjálfuðu
fólki. Það má deila um
hve vel við Islendingar
höfum hlúð að þessum
auði. Það er þó víst að
íslenskur sjávarútveg-
ur hefur í miklum
mæli reitt sig á
mannauðinn. Gífurleg-
ar framfarir og breyt-
ingar til batnaðar hafa
stöðugt orðið á sjósókn
og fiskvinnslu og sér-
staklega á síðustu ör-
fáum árum. Kröfur um
meiri afköst, meira
hreinlæti, meira vöru-
úrval, betri nýtingu
o.fl hafa lagt ómæld verkefni á
herðar allra sem innan greinarinn-
ar starfa og það próf hefur starfs;
fólk íslensks sjávarútvegs staðist. í
því fólki býr kraftur sem virkja má
til margra hluta.
Þegar spurt er hvernig eigi að
standa að því - og sú spurning
verður auðvitað afar mikilvæg þeg-
ar ljóst er að fólki í greininni muni
fækka - verður frekar fátt um svör.
Atvinnumál og glíman við atvinnu-
leysi er málaflokkur sem almennt
er erfiður viðureignar og atvinnu-
mál á landsbyggðinni, þar sem at-
Mennt
Símenntun og endur-
menntun, segir Pétur
Bjarnason, skipa æ
mikilvægara hlutverki
í samfélaginu.
vinna er einhæf fyrir, eru hugsan-
lega enn erfiðari að leysa. Það er þó
ljóst að þau verkefni sem koma í
stað glataðra starfa í sjávarútvegi
þurfa að vera þess eðlis að þau út-
heimti vel þjálfað starfsfólk, sem í
ljósi hæfni sinnar stenst alla sam-
keppni. Það er ekki vænlegt til ár-
angurs að ætla að vinna verk sem
auðveldlega verða unnin á lág-
launasvæðum jarðar. Alþjóðavæð-
ing efnahags- og atvinnulífs veldur
því að heimurinn er að verða eitt
samkeppnissvæði. Því verður að
hafa víðsýni til þess að horfa út fyr-
ir „túnið heima“ í þessu samhengi.
Simenntun nauðsynleg
Vel menntað og þjálfað starfsfólk
- mannauðurinn margnefndi - sem
skapar öðru fremur skilyrði til þess
að lífskjör á Islandi eru góð, er lyk-
illinn að þeirri lausn sem leita þarf
að. Símenntun og endurmenntun
eru lykilorð og samstarf atvinnulífs
og yfu-valda er nauðsynleg for-
senda þess að bregðast við þeim
vanda sem í augsýn er. Starf á
þessum vettvangi þarf að efla. Dag-
ur símenntunar 28. ágúst er ágætt
tilefni til þess að minna á það vax-
andi hlutverk sem símenntun og
endurmenntun hafa í nútímasamfé-
lagi, fyrir þá sem verja vilja kjör
sín og sinna.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Fiskifélags íslands.
Pétur
Bjarnason
Byggingaplatan WDD3©©®
sem allir hafa beðið eftir
VIROC®byggingaplatan er fyrir
veggi, loft og gólf
V!ROC®byggingaplatan er eldþolin,
vatnsþolin, höggþolin, frostþolin og
hljóðeinangrandi
VIROC®byggingaplötuna er hægt
að nota úti sem inni
VIROC® byggingaplatan
er umhverfisvæn
V!ROC®byggingaplatan er platan
sem verkfræðingurinn getur
fyrirskrifað blint.
PP
&CO
LeitiS frekari upplýsinga
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚLA 29 S: 5S3 8640 8 568 6100