Morgunblaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1999
VERIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
Mengun innandyra
FLESTIR líta á heimili sitt sem
skjól og þar verja þeir drýgstum
hluta ævi sinnar. Þeir hafa líka
staðið í þeirri trú að þar þurfí þeir
síst að hafa áhyggjur af mengun.
En þar virðast menn hafa farið vill-
ur vega því samkvæmt því sem seg-
ir í grein tveggja vísindamanna við
Háskólann í Texas getur mengun
innandyra orðið töluverð og stund-
uih jafnvel meiri en utanhúss. Grein
vísindamannanna, Cynthia Howard-
Reed og Richard L. Corsi, birtist nú
í sumar í tímaritinu Environmental
Science and Technology. Þar segja
þeir að efni og efnasambönd sem
gufa upp frá menguðu kranavatni
geti ekki síður og jafnvel frekar
valdið heilsutjóni en það að drekka
vatnið.
Rannsóknin umrædda beindist að
því að rannsaka uppgufun meng-
andi efna úr uppþvottavélum en
rannsakendumir töldu að þetta
þarfaþing nútíma heimilishalds
hefði orðið útundan í öðrum rann-
sóknum á menguðu kranavatni.
Rannsóknin var gerð með þeim
hætti að nokkrum efnum með mis-
munandi eðlisefnafræðilega eigin-
leika var blandað saman við kalt
kranavatn og vatnið síðan notað til
að „þvo“ leirtau í uppþvottavél.
Niðurstöðumar vora síðan born-
ar saman við sambærilegar rann-
sóknir á vatnsgufu frá sturtu, bað-
keri, þvottavél og eldhúsvaski. Upp-
gufun mengandi efna reyndist vera
töluverð en þó fara eftir því hvert
hitastig vatnsins var og eftir yfír-
borðsflatarmáli þannig að hún varð
meiri með hækkandi hitastigi og
vaxandi flatarmáli. Mest er hún frá
uppþvottavélum. þá steypibaði, síð-
an þvottavélum og minnst úr eld-
húsvaskinum.
En þar með er sagan ekki öll
sögð. Ef reikna á út þá mengun
sem meðalmaður verður fyrir á sól-
arhring vegna mengaðs vatns verð-
ur að gera ráð fyrir heildarvatns-
.notkun hans í 24 stundir. Þá kemur
í ljós að hann andar að sér mun
meiru af menguðum lofttegundum
frá sturtunni heldur en frá upp-
þvottavélinni.
Loftræstikerfín
ekki þrifín sem skyldi
Islenskt vatn er alla jafna ómeng-
að og hreint. Þvottaefni sem notað
pr í uppþvottavélar innihalda aftur
á móti þvottaefna mest af varasöm-
um efnum, sem sum hver era ert-
andi og jafnvel ætandi. Að sögn
Elínar Gunnhildar Guðmundsdótt-
ur, efnafræðings hjá Hollustuvernd
ríkisins, era mestar líkur á að mað-
ur verði fyrir mengun frá upp-
þvottavél þegar hann opnar vélina í
miðjum þvotti. Ef vélin fær að vinna
sitt verk í næði og þurrka leirtauið í
ofan á lag er líklegast að rokgjöm
efni hafí skolast úr vélinni um nið-
urfallið. Þaðan geta þau hins vegar
valdið lífrfldnu tjóni en það er önnur
saga.
íslendingar búa við betra loft
heima fyrir en margar aðrar þjóðir.
Upphitun húsa er tiltölulega vist-
væn og ódýr og hér er til siðs að
lofta vel út. „Tóbaksreykur hefur
líklega verið stærsti mengunarvald-
urinn hingað til en hann er nú á
undanhaldi," segir Haukur Þór
Haraldsson hjá Heilbrigðiseftirliti
Reykjavíkur.
Loftræstikerfi eiga eins og nafnið
bendir til að sjá til þess að innan-
húsloft sé hreint og ómengað. Þar
segir Haukur Þór að pottur sé víða
brotinn og að mörgum kerfum sé
ekki haldið við sem skyldi og þau
séu ekki þrifin reglulega.
En það er fleira sem mengar og
veldur fólki óþægindum en and-
rúmsloft, segir Haukur Þór. Ef
hita- og rakastig loftsins er utan
kjörsviðs getur fólki liðið illa auk
þess sem í ljós hefur komið að
vinnuafköst fólks verða lakari. Litir
og hönnun húsnæðis sem og birta
og hljóð hafa áhrif á fólk og geta
verið svo illa úr garði gerð eða
óþægilega að mengun má kalla.
Segir Haukur Þór að atvinnurek-
endur sem og aðrir veiti þessum
málum sífellt meiri athygli og að
kröfur fólks um þessa hluti aukist
dag frá degi. Hann segir enn frem-
ur að nýjum efnum og efnasam-
böndum fjölgi svo hratt að vísinda-
mönnum endist ekki tími til að
rannsaka hugsanleg áhrif þeirra.
Ódýrar ráðstafanir
Bjarni Snæbjömsson, eftirlits-
maður hjá Vinnueftirliti ríkisins,
starfar m.a. við það að gefa ráð til
fyrirtækja um hvemig skuli halda
innilofti ómenguðu. „Fyrsta vís-
bending um að inniloft sé of þurrt
er þegar fólk getur ekki notað
linsur,“ segir hann.
„Oft á tíðum era ráðstafanir til að
halda innilofti ómenguðu ekki dýr-
ar. Best er að fólk hagi sér eins og
heima hjá sér, lofti vel út og hugi að
hreinlæti," segir hann einnig og
bætir við að við viljum t.d. ekki hafa
ryk á innanstokksmunum heima hjá
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
okkur en að þannig séu þeir víða á
vinnustöðum.
Það hitastig sem flest kyrrsetu-
fólk getur sætt sig við, að sögn
Bjarna, er 21°C og ef loftskiptin við
það hitastig era nógu ör verður
rakastigið sjálfkrafa það sem þægi-
legast er. Hann segir að besta ráðið
til að halda innilofti fersku sé að
hafa glugga opna og hafa loftskiptin
eins ör og framast er kostur. Gott
ráð sé að byrja á því að morgni að
lofta vel út og stilla síðan upplok
gluggans eftir veðri en láta þá sem
era kulsæknastir ekki stjóma hita-
stiginu. Þeir hafa þann kost að
klæða sig betur,“ segir Bjami og
kímir.
En þótt hitastig í herbergi sé 21°C
og rakastig um 30% segir það ekki
tfl um gæði ioftsins þar inni - það
getur verið súrefnissnautt ef fólk
hefur ekki haft hug á því að „henda
notaða loftinu út og fá nýtt inn í stað-
inn“, eins og hann orðar það.
Ýmsir þættir hafa áhrif á inniloft-
ið, svo sem tölvubúnaður, leiser-
prentarar og ljósritunarvélar. Að
sögn Bjama er mikflvægt að skipt
sé um ryksíur og ósonsíur í þessum
búnaði eins og framleiðandi mælir
fyrir um og að Ijósritunarvélar og
prentarar séu ekki í innan við 2
metra fjarlægð frá skrifborði eða
vinnustöð vegna hita og hávaða sem
frá þeim stafa. Besti kosturinn er að
hafa öll þessi tæki miðsvæðis í sér-
loftræstu sérrými. Tilgangurinn er
sá að fjarlægja mengun frá upptök-
um áður en hún dreifist um húsa-
kynnin.
Erfitt getur reynst að hafa stjóm
á hita frá sól og lýsingu. „Þá hefur
verið gripið til þess ráðs að setja
sólarfilmur eða sólargluggatjöld í
glugga þar sem sólin skín oft. Síðan
er hægt er minnka hita með því að
draga úr almennri loftlýsingu en
nota skrifborðslampa í staðinn,"
segir hann og minnir á að eftir því
sem hitastig eykst fram yfir 23-24°C
minnkar einbeitingarhæfileiki fólks
og meiri hætta verður á að það geri
mistök.
Nýtt
Grænt te
í dufti
NÚ ER hægt að kaupa grænt te á
duftformi í Apótekinu á Smáratorgi
í Kópavogi, við Suðurströnd á Sel-
tjamamesi, í Hafnarfirði og Iðufelli
í Reykjavík. Hver pakkning inni-
heldur 40 skammtabréf með vatns-
leysanlegu dufti, tilbúið til notkunar
hvar sem er, hvenær sem er.
]
Beinar sigiingar
Innflutningur - útflutningur
Mv. Florinda siglir milli íslands, Noregs,
Spánar og Portúgals á þriggja vikna fresti.
Útgerðin áskilur
sér rétt til breytinga
á áætlun.
rystivara, kælivara, stykkjavara, pallar, gámar.
tGunnar Guðjðnsson sf.,
..Ív, cL'ínomirklim Sími 562 9200 • Fax 562 3116
alvl|lallll(IIUII Netfang B8ship@vortex.is
Aætlaöir lestunardagar:
Ferð nr. : 14 15
Þorlákshöfn 7/9 27/9
Álasund 13/9 1/10
Vigo 18/9 7/10
Aveiro 20/9 8/10
l Portline Lisbon
Seiðavísitala þorsks frá 1970
Seiðavísitala þorsks aldrei hærri
Efniviður í mjög
sterkan árgang
SEIÐAVÍSITALA þorsks hér við
land er sú langhæsta sem mælst
hefur frá því að mælingar hófust
árið 1970. Samkvæmt mælingum
Hafrannsóknastofnunar er 1999-
árgangur þorskstofnsins meira en
þrefalt stærri en árgangurinn frá
því í fyrra, sem þó var metárgang-
ur. Útbreiðsla þorskseiða er enn-
fremur mjög mikil og ljóst að hér
er á ferðinni efniviður í sterkan
þorskárgang. Þetta er þriðja góða
seiðaárið í röð en næstu 11 ár þar á
undan voru mjög léleg.
Árlegum rannsóknum Hafrann-
sóknastofnunar og útbreiðslu fisk-
seiða á hafsvæðinu við Island lauk í
síðustu viku. Fyrstu niðurstöður
rannsóknanna gefa til kynna að af-
ar mikið af þorskseiðum sé við
landið og útbreiðsla þeirra mjög
mikil. Þau fundust í miklum fjölda í
landgranninu úti fyrir Vestjörðum,
Norðurlandi, suður með Austfjörð-
um að Suðausturlandi. Stærð seið-
anna var auk þess nokkuð yfir
meðallagi. Jóhann Sigurjónsson
segir ljóst að þama sé á ferðinni
efniviður í sterkan þorskárgang en
afkoma seiðanna fyrsta veturinn
muni þó ráða miklu nú sem
endranær hvernig úr rætist.
„Við teljum að uppbygging
hrygningarstofnsins sé hér ein af
orsökunum, það er að stærri
hrygningarstofn gefi dreifðari
hrygningu yfir vertíðina. Við telj-
um þessa mælingu ennfremur
renna stoðum undir þá skoðun okk-
ar að skynsamlegt sé að nýta
hrygningarstofninn hóflega þannig
að hægt sé að nýta náttúrafarsleg-
ar aðstæður sem best þegar þær
gefast."
Skilar sér í veiði 2004
Jóhann segir að ef væntingar
manna gangi eftir gæti 1999 ár-
gangurinn farið að skila sér inn í
veiðina fiskveiðiárið 2003/2004.
Hann leggur hinsvegar áherslu á
að ekki sé hægt að segja til um
með neinni vissu hvernig árgang-
urinn skilar sér inn í veiðistofn.
„Næstu þrjú ár eru mjög afdrifarík
í vexti og viðgangi árgangsins og
afföllin gætu orðið veraleg. Mæl-
ingin í mars-rallinu svokallaða gef-
ur fyrstu vísbendingar um það
hvernig seiðunum reiðir af. Þá fá-
um við haldbetri upplýsingar um
það hvort aflaheimildir fara yfir
300 þúsund tonn í byrjun næstu
aldar. Þessir þrír árgangar eru
mjög mikilvægir varðandi þróun
aflaheimilda á næstu árum. Nú er
einkum verið að veiða úr 1994 og
1995 árgöngunum og árgangur
1996 að koma inn í veiðina en hann
var mjög slakur. Þess vegna gerð-
um við ekki ráð fyrir neinni aukn-
ingu á aflaheimildum á þessu ári og
reyndar ekki heldur á næsta ári
samkvæmt áætlunum okkar frá því
í vor. Aukning í þorskveiðiheimild-
um undanfarin ár hefur helgast af
vexti einstaklinganna í stofninum
vegna þess að fískurinn hefur feng-
ið meiri frið til að vaxa en áður. Við
gerum aftur á móti ráð fyrir aukn-
ingu aflaheimilda fiskveiðiárið
2001/2002. Það er hinsvegar langt
þangað til og til að aukningin verði
meiri en við gerðum ráð fyrir þurfa
þessir þrír árgangar, 1997,1998 og
1999, að spjara sig mjög vel.“
Jóhann segir erfitt að meta hver
afföll geti orðið í svo stórum ár-
gangi enda sé ekki til samanburður
við svo stóra seiðamælingu. „I
fyrra og árið þar áður var mikið af
seiðum en þá gátum við borið það
saman við mælingar frá árunum
1984 og 1976. Núna er magnið svo
mikið mun meira en við höfum áð-
ur séð. Það þarf margt að vera í
lagi til að seiðunum reiði vel af og
jafnvel getur verið að afföllin verði
ennþá meiri þegar seiðin eru svona
mörg. Við viljum því ekki spá neinu
um afkomu seiðanna á þessu stigi
málsins. En engu að síður teljum
við ekki ástæðu til að ætla annað
en þorskstofninn á næstu árum
geti braggast enn meir en orðið
er,“ segir Jóhann.
Ýsan einnig
á uppleið
Seiðavísitala ýsu mældist einnig
mjög há í leiðangrinum nú, eða
önnur hæsta síðan mælingar
hófust. Mælingin var næstum jafn-
há mælingunni 1976 en þá kom upp
mjörg sterkur ýsuárgangur. Seiðin
eru nú nokkuð undir meðallagi að
stærð en fyrstu vísbendingar
benda til þess að ýsuárgangurinn
1999 verði stór.
Seiðavísitala loðnu var einnig há
eða sú sjötta stærsta frá upphafi.
Stærð loðnuseiðanna var talsvert
yfir langtíma meðaltali. Jóhann
segir sérfræðinga reyndar þeirrar
skoðunar að ekki sé mikið sam-
band milli seiðamælingar loðnu og
árgangastærðar.
Ekki hefur verið unnið úr gögn-
um um aðrar tegundir.
Betra ástand sjávar
Ástand sjávar við landið er gott
að sögn Sveins Sveinbjörnssonar,
leiðangursstjóra. Sjórinn sunnan
og vestan íslands sé selturíkur og
hlýr með mikilli upphitun yfir-
borðslaga. Flæði hlýsjávar vestur
og norður fyrir land sé sterkt og
jafnvel meira en seinustu tvö ár.
„Úti fyrir Austurlandi var fremur
hlýtt en hinn kaldi Austur-íslands-
straumur var fjær landi fyrir
Norðaustur- og Austurlandi en
undanfarin ár. Upphitun yfir-
borðslaga var mikil úti fyrir Norð-
austur- og Austurlandi og var yfir-
borðshiti þar yfirleitt 1-2° hærri en
árið 1998,“ segir Sveinn.