Morgunblaðið - 02.10.1999, Blaðsíða 42

Morgunblaðið - 02.10.1999, Blaðsíða 42
MORGUNBLAÐIÐ 42 LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1999 Lyfjataka Rúmlega 60% sjúklinganna höfðu „miklar áhyggjur" af því að fá röng lyf. Unglingar Á unglingsárum breytist dægursveiflan sem stjóm- ar svefnvenjum fólks. Mataræði Helmingur bandarísku þjóðarinnar of feitur innan fárra ára. Háþrýstingur Því hæmi sem blóðþrýst- ingur var í upphafí því meiri beinhrömun. Þreyttir táningar þurfa meiri svefn Washington, AP. TÁNINGURINN fullyrðir að hann geti ekki sofnað fyrr en eftir miðnætti. Á hverjum morgni þarf hróp og köll til að vekja hann svo hann verði ekki of seinn í skólann. Hon- um finnst mannkynssögutímarnir skemmti- legir, en það era fyrstu tímarnir og hann á til að sofna í þeim. Svona er tilvera milljóna skólabarna og foreldra þeirra. Sé einhverjum huggun í að vita það, þá fullyrða vísindamenn að ekki sé við táningana að sakast; ástæða óreglulegs svefns táninga er líffræðileg, og það leysir engan vanda að skipa unglingnum að fara íyrr í háttinn. Umfangsmiklar rannsóknir á svefnvenjum unglinga hafa leitt í ljós að þeir þurfa meiri svefn - níu klukkustundir og fimmtán mínút- ur - en þær átta klukkustundir sem mælt er með fyrir fullorðna. En þegar líður á kyn- þroskaaldurinn leysir líkaminn hormónið melatónín, sem hefur áhrif á svefn, úr læð- ingi á öðram tímum en venjulega, og þá breytist hin venjulega dægursveifla sem stjórnar svefnvenjum fólks. Þótt táningurinn fáist til að slökkva ljósið klukkan tíu er allt eins líklegt að hann liggi vakandi fram yfir miðnætti. í mörgum framhaldsskólum í Bandaríkj- unum hefst kennsla klukkan 7.15 og ungling- ar þar í landi sofa að meðaltali 6,5 klukku- stundir á nóttu, sumir mun minna. Svefn- leysi dregur úr minni og heftir sköpunargáf- una, þannig að þreyttir unglingar geta ekki lært mikið. Svefnskortur venst ekki Einnig bendir margt til þess að nægur svefn sé mikilvægur fyrir öflugt ónæmiskerfi. Það gerir svo illt verra, að margir vansvefta unglingar aka í skólann á morgnana, þegar þeir vildu helst vera sofandi. Ekki er vitað hversu mörg bílslys, þar sem unglingar eiga í hlut, má rekja til svefnskorts, en vísinda- menn segja nauðsynlegt að rannsaka það. Talið hefur verið að líkaminn aðlagist minni svefni, en dr. Mary Carskadon við Brown-háskóla í Bandaríkjunum segir svo ekki vera. Hún hefur gert ítarlegar rann- sóknir á svefnvenjum unglinga. „Heilinn í manni venst þessu ekki,“ segir hún. Komið hefur í Ijós, að margir unglingar geta sofnað djúpum svefni mun hraðar en fullorðnir. En um hálfátta á kvöldin hætta unglingarnir að geta blundað, þegar hin óvenjulega dægursveifla þeirra fer að hafa áhrif og þeir verða glaðvakandi. Þessar nið- urstöður hafa leitt til þess að í sumum skól- um í Minnesotaríki hefur byrjun skóladags- ins verið seinkað frá 7.20 til 8.30 á morgnana. Þótt enn sé of snemmt að fullyrða nokkuð segja rannsakendur að einkunnir nemenda hafi hækkað og dregið hafi úr hegðunar- vandamálum. Hvað er „borderline“persónuleikaröskun? GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA Spurning: í niðurstöðum geð- rannsókna, sem gerðar era af ýmsu tilefni, m.a. fyrir dómstóla, kemur stundum fram að viðkom- andi einstaklingur sé haldinn per- sónuleikaröskun. Ef slík röskun er nánar skilgreind sem „borderline“ þykir það bera vott um alvarlegt geðrænt ástand, sem svari illa meðferð. í hverju felst „borderline" persónuleika- röskun aðallega? Svar: í þessum pistlum hefur nokkrum sinnum verið reynt að svara spurningum um persónu- leikaröskun, bæði almennt og af sérstöku tagi. Aldrei hefur þó sérstaklega verið fjallað um svo- kallaða „borderline" röskun. Eins og nafnið bendir til er þetta sjúk- dómsástand á einhvers konar jað- arsvæði í geðsjúkdómakerfinu og þá helst á milli geðveiki (psyklos- is) og hugsýki (neurosis). Islensk heiti á þessu sjúkdómsheilkenni, t.d. hambrigðapersónuleikarösk- un og jaðarheilkenni, hafa enn ekki náð fótfestu í málinu. Megineinkenni persónuleika- raskana, sem skilur þær frá öðr- um geðsjúkdómum, er að ein- kenni þeirra koma niður á um- hverfi sjúklingsins, öðra fólki, fremur en honum sjálfum. Hann lagar sig illa að siðum og reglum, hefur laka stjórn á hvötum sínum og löngunum og á erfitt með að tengjast öðrum nánum tilfinn- ingaböndum. Alþjóðleg flokkun geðsjúk- dóma hefur breyst talsvert á und- anförnum áratugum. Ekki á þetta síst við um persónuleikaraskanir. Fyrir fáum áratugum var þeim skipt annars vegar í psykopatia, sem á íslensku var nefnd geðvilla, og hins vegar í skapgerðartrufl- anir af ýmsu tagi, sem voru væg- ari gerð og skyldari hugsýkinni. Geðvilla var gjarnan talin með- fædd, en skapgerðartraflanir orðnar til fyrir áhrif umhverfís og uppeldis. I geðvillu fólst oftast andfélagsleg hegðun, siðblinda og samviskuleysi. Orðið psykopat var iðulega notað sem skammar- Persónu- leikaröskun yrði. Nú er það ekki notað lengur, en andfélagslegur persónuleiki er sérstakur arftaki þess. í nýjustu útgáfu af bandaríska sjúkdómaflokkunarkerfinu DSM- IV, sem er hvað mest notað sem viðmiðun um þessar mundir, era skilgreindar 11 tegundir persónu- leikatruflana. Mörgum þykir að reynt sé að greina á milli of margra tegunda, enda skarast þessar gerðir, þar sem sami ein- staklingurinn hefur oft einkenni margra tegunda. „Borderline" persónuleikaröskun er tiltölulega nýr flokkur meðal persónuleika- raskana og hefur verið að mótast á undanförnum 20 árum, en er í dag með algengustu tegundum truflana af þessu tagi. Sumir telja þessa greiningu jafnvel ofnotaða, en einkenni hennar era mjög blönduð. Samkvæmt DSM-IV era megin einkenni þessarar per- sónuleikaröskunar óstöðugleiki í mannlegum samskiptum, óljós sjálfsmynd, stjórnlitlar tilfinning- ar og hvatvísi. Sjálfseyðileggjandi hegðun er algeng, svo sem stjóm- laus eyðsla, óhóflegt kynlíf, of- neysla áfengis og lyfja og ofát. Sjálfsvígstilraunir eða hótanir um slíkt eru algengar og einnig eiga sjúklingar með þessa greiningu til að skaða sjálfa sig líkamlega. Tilfinningasveiflur eru miklar, allt frá miklu þunglyndi og kvíða, sem á það síðan til að hverfa að skömmum tíma liðnum, en við- varandi er tómleikakennd. Þessir sjúklingar eiga oft erfitt með að hafa stjóm á reiðitilfinningu, kenna öðrum um og finnst fólk vera á móti sér. Þetta era margvísleg einkenni sem koma fyrir í öðram tegund- um persónuleikaraskana og reyndar öðrum geðsjúkdómum. Eitt öraggasta skilmerkið sem liggur að baki hinum ýmsu ein- kennum, er líklega hin óvissa sjálfsmynd einstaklingsins. Hann á erfitt með að afmarka sig, landamæri hans gagnvart öðru fólki eru óviss. Sjálf (ego) hans er veikt. Hann hefur því oft tilhneig- ingu til að verða háður öðram, þarfnast annarra og leitar eftir nánd, sem hann á þó erfitt með að nýta sér. Þótt persónueinkenni sjúklingsins komi niður á öðrum, er óhætt að segja, að hann er yfir- leitt sjálfum sér verstur. Þeim, sem vilja kynna sér „borderline" persónuleikaröskun nánar, er bent á ágæta og ítar- lega umfjöllun Magnúsar Skúla- sonar geðlæknis í afmælisriti Davíðs Davíðssonar prófessors, Bók Davíðs (Rv. 1996), bls. 395- 434. • Lesendur Morgunblaðsins geta spurt sálfræðinginn u/n það seni þein/ liggur á hjarta. Tekið cr á móti spumingum á virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í síma 569 1100 og bréfum eða símbréfum merkt: Vikulok, Fax: 569 1222. Ennfrem- ur símbréf mcrkt: Gylfí Ásmundsson, Fax: 560 1720.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.