Morgunblaðið - 02.10.1999, Blaðsíða 60

T§® LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
w
ISLEIVSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1025. þáttur
ENN eitt ágætisbréfið hefur
mér borist, og nú frá Þór Magn-
ússyni þjóðminjaverði:
„Góði Gísli.
Fyrir nokkrum vikum gerðir
þú að umtalsefni í pistli þínum
orðatiltækið: Þar stendur hnífur-
inn í kúnni. Fannst þú jafnframt
tilsvarandi orðatiltæki í þýzku,
en hins vegar minntist þú ekki á
hvað liggja kynni á bak við að
þannig væri tekið til orða.
Hér glyttir greinilega í gamla
þjóðtrú, er vafalaust um að ræða
hina gömlu hræðslu við að ekki
mætti ganga frá kú eða öðrum
stórgrip á blóðvelli nema stinga
hníf í skrokkinn fyrst, annars
gengi gripurinn aftur.
Þetta er þekkt í gamalli ís-
lenzkri þjóðtrú. Jónas á Hrafna-
gili segir í Þjóðháttunum: „Eigi
máttu ganga frá svæfðum eða
skomum bola á blóðvelli, því að
þá gat hann gengið aftur (sögðu
Múlsýslingar) eða orðið að nykri
(Skaftfellingar).“ Segir hann þar
að einn illur draugur í Múlasýslu
sé þannig til kominn, nefnir þá
einnig Þorgeirsbola.
Þórður Tómasson segir á bls.
33 í bók sinni Þjóðhættir og þjóð-
trú, að einhverju sinni hefði
kvígu verið slátrað í Holtunum
og fóru menn allir frá henni á
blóðvellinum en gættu þess ekki
að stinga hnífi í skrokkinn á
henni áður. Er þeir komu aftur
sáu þeir að stór fugl var að
^ kroppa í banakringluna á kvíg-
unni, sem reis þá upp með húð-
ina flakandi og steypti sér í tjörn
þar hjá.
Orðatiltækið, að hnífurinn
standi í kúnni, er einmitt haft
þegar eitthvað hindrar.
Skemmtilegt er ef hægt væri
að sýna fram á að þessi þjóðtrú
sé svo gömul sem ætla mætti að
þýzkan gefi til kynna, hluti af
sameiginlegum norrænum
menningararfi sem hafi þekkzt á
hinu forna germanska menning-
arsvæði, og sé því menja hennar
einnig að finna í þýzku máli.
Þú hefur ýmsu góðu komið til
v leiðar í lagfæringu málfars í fjöl-
miðlum. Vil ég þakka þér fyrir
hrós þín til útvarpsþula um fjórð-
ung (stundar) í stað korters, og
nú heyri ég fleiri útvarpsþuli en
Sigvalda nota þetta orð. En sum-
ir eru að gerast kaþólskari en
páfinn og nú heyrist jafnvel að
klukkan „sé „þriðjung“ gengin í
eitt. Þarna finnst mér nú
skemmtilegra að segja einfald-
lega „tuttugu mínútur", og það
er prýðilega þjált.
En gætir þú ekki skorið upp
herör gegn því að nota orðið
„ferskt" sýknt og heilagt um alla
nýja hluti, einkum þá matvæli?
„Ferskt kjöt, ferskur fiskur,
ferskt vatn“. - Vafalaust er þetta
ekki rangt á neinn hátt, en minn-
ir þó mjög á notkun Dana og
enskumælandi þjóða á fersk og
fresh. Til skamms tíma sögðu
menn „nýtt kjöt“, „nýr fiskur",
áttu þá við ófryst eða ósaltað, og
„hreint vatn“. - í sjónvarpsþætti
í fyrrakvöld var sífellt tönnlazt á
„fersku vatni“.
Eins mættir þú leggja til at-
lögu við veðurfræðingana sem sí-
fellt tönnlazt á „að bæti í vind“. -
Hjá þeim heyrist sjaldan að kuli,
hvessi eða rjúki upp, enda verið
að taka upp staðlað veðurmál (er
það fyrirskipun frá Brussel, eins
og svo margt annað?).
Mér finnst einhvern veginn að
málfarsráðunautar útvarps og
blaða fái litlu til leiðar komið.
Væri ekki vænlegra að málhagir
menn væru látnir lesa yfir fréttir
og tilkynningar í útvarpi og
greinar í blöðum og laga málfar-
ið? Það er voðalegt að sjá ambög-
ur eins og „áhöfn fallbyssunnar
er þrír menn“ (maður þakkar
fyrir að ekki stóð „áhafnarmeð-
limir fallbyssunnar"), sem var í
Mogganum í gær, og eins að út-
varpsmenn tala sífellt um
„óbreytta borgara", sem falla
fyrir vopnum hermanna og
glæpalýðs í útlöndum. Venjulegt
fólk eða almenningur heyrist
þarna ekki nefnt.
Svo þakka ég þér fyrir að vera
hættur að gefa fréttamönnum
eða öðrum „prik“ fyrir það sem
þeir segja vel eða skrifa. Eg var
alltaf hræddur um að þeir færu
að berja hver annan með prikun-
um. En það er hættulítið að veita
þeim hrós.
Bestu kveðjur."
Umsjónarmaður þakkar þetta
fróðlega og greinargóða bréf.
Bréf, símtöl og samtöl á víðum
velli eru líftaugar þáttarins.
Hann lætur svo fylgja hér nokkr-
ar athugasemdir frá sér sjálfum:
1) Mér finnst „þriðjung geng-
in“ ágætt, sbr. fjórðung gengin,
en úrslitum ræður að þetta sagði
hún amma mín.
2) Eg tek sterklega undir með
Þ.M. um ofnotkun orðsins
„ferskur" og hef reynt að andæfa
henni áður. Ekki síður tek ég í
streng með bréfritara um að
„bæta í vind“. Mér þykir stund-
um sem gleymst hafi sögnin að
hvessa.
3) Eg er ósammála Þ.M. um
málfarsráðunautana. Eg veit að
þeir hafa miklu góðu til leiðar
komið.
4) Um einkunnagjöf mína, ætl-
aða til uppörvunar, fjölyrði ég
ekki.
Ég kveð Þór Magnússon með
þökkum og virktum.
Inghildur austan kvað:
Upp í himininn gáir nú Gústi,
í gærdag lá honum við rústi,
ogafþessum sökum
hann ansar ei rökum
og ætlar sér ríðandi á kústi.
★
Ríki íslenskunnar er að vísu
ekki viðáttumikið í rúmi, hún
hefur ekki lagt undir sig löndin,
en hún hefur lagt undir sig ald-
irnar. . . . Egill Skallagrímsson,
víkingurinn, og Matthías Joch-
umsson, klerkurinn, gætu skipst
á hendingum yfir tíu aldir og
skilið hvor annan til fulls. Svo
mikill er kraftur hins íslenska
orðs, að tönn tímans hefur aldrei
unnið á því - og skal aldrei gera.
(Árni Pálsson, 1878-1952.)
Skeyti frá Haraldi Blöndal:
„Sæll, góði vin.
Ég var að skoða færeysku vef-
síðurnar, og sá þá gullfallegt orð,
sem Færeyingar hafa um Vest-
urnorræna ráðið, Vestnordisk
Rád. Á færeysku heitir þetta fé-
lag einfaldlega Utnorðurráðið.
Finnst þér ekki eins og mér, að
Islendingar ættu að taka þetta
nafn upp eftir Færeyingum?
[Jú, þetta er fínt orð. Út vil ek,
sagði Snorri, þegar hann ætlaði
vestur til Islands.] Svo sá ég
vísubrot, sem ég læt fylgja,
þetta er úr gamalli grein eftir
Erlend Patursson:
Meðan líðin elur seyð
og havið fisk,
so fæst við Guðs hjálp dagligt breyð
á foroyinga disk.“
Auk þess fær íslandsflug
vænt prik fyrir að auglýsa á
mannamáli „Fleiri ferðir". Og
sömu leiðis Sigvaldi Júlíusson
fyrir þriðjung gengin og þriðju-
daginn var í sama fréttatíma.

Eru rimlagardínurnar óhreinar!
Vib hreinsum:
Rimla, strimla, plíseruS og sólargluggatjöld.
Setjum afrafmagnandi bónhúö.
Sækjum og sendum ef óskab er.

Nýj®
Uekmlmnsunm
tótMmor 35 • Simi: 533 363« • OIMl $97 3634
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Vita-A-Koinbi olíu
Nýkomið mikið úrval af
gallafatnaði í 3 litum, ásamt
Tweed jökkum og vestum
25% afsláttur af síðsumardrögtum
Opið í dag
kl. 10—14.
mroanon
Reykjavíkurvegi 64, sími 565 1147
Tónninn gefínn
á Sjávarútvegs-
sýningunni
SJÁVARÚTVEGSSÝNINGIN
sem haldin var á dögunum stað-
festi enn einu sinni mikla gerjun í
málm- og rafíðnaði á íslandi. Þarna
voru ótrúlega fjöl-
breyttar vörur, vélar
og tæki sem þróuð
hafa verið og fram-
leidd hér á landi. Fólk
trúði vart sínum eigin
augum, slík var fjöl-
breytnin í þessum af-
rakstri hug- og
verkvits. Sýningar-
gestir frá fiskvinnslu
og útgerð sýndu mik-
inn áhuga og viðskipti
blómstruðu sem aldrei
fyrr. Þeir vissu líka
gjörla að þarna fengju
þeir margt af því besta
á þessu sviði enda hef-
ur hið nána samband
íslenskra iðnfyrir-
tækja og fyrirtækja í sjávarútvegi
fætt af sér margar vörurnar, vél-
arnar og tækin sem nú eru í
fremstu röð í heiminum.
Vænlegur
vaxtarbroddur
I þeirri umræðu sem nú fer fram
um nýja og tæknivædda atvinnu-
vegi hlýtur þessi efnilegi vaxtar-
broddur að vera ofarlegá á blaði.
Hér er um að ræða atvinnugrein
sem hefur alla burði til að færa eig-
endum sínum arð og starfsfólki góð
kjör og ágæta vinnuaðstöðu. Verð-
mætisaukningin frá því að hráefni
er meðhöndlað og þar til úr verður
vél eða tæki er meiri en flesta
grunar. Það helgast af því að flétt-
að er saman hugviti, verkviti og
tækni svo úr verða verðmæti sem
markaðurinn er tilbúinn að greiða
vel fyrir. Er þá kominn grunnur að
bættum lífskjörum og arðvænleg-
um fjárfestingum.
Möguleikarnir eru því miklir á
þessu sviði en spurningin er: Hvað
þarf til að þessi atvinnugrein eflist
að mun og útflutningur margfald-
ist? Svarið er fjölþætt og margir
sem koma þar við sögu: opinberir
aðilar, fyrirtækin og starfsmenn
þeirra ásamt samtökum beggja að-
ila. Margt af því sem gera þarf er
ekki á færi einstakra fyrirtækja.
Þess vegna verða hagsmunasam-
tökin að skilgreina með fyrirtækj-
unum þá þætti sem þau þurfa að
vinna að og opinberir aðilar að
skapa starfsumhverfi sem stenst
samjöfnuð við samkeppnislöndin.
Fleiri fagmenn
Eins og mál standa núna er mik-
il þörf á vel menntuðum og þjálf-
uðum málmiðnaðarmönnum, ekki
síst við smíðar úr ryðfríum málm-
um og við meðferð á tölvustýrðum
tækjum. Það er dæmigert við-
fangsefni samtaka beggja hags-
munaaðila á vinnumarkaðnum,
ásamt með yfirvöldum mennta-
mála, að skipuleggja slíkt nám og
íylgja eftir í framkvæmd.
Um þessar mundir er einmitt
verið að ljúka viðamiklu starfi við
endurskipulagningu iðnnáms í
málmiðnaðargreinum. Rafiðnaður-
inn hefur þegar tekið myndarlega
á þeim málum og gerir miklar
kröfur til þeirra sem ljúka sveins-
prófum. En til þess að unnt sé að
koma metnaðarfullum námskrám í
þessum greinum til framkvæmda
þurfa skólarnir að vera búnir þeim
vélum og tækjum sem gerð er
krafa um að nemar læri á. Það
kostar að sönnu talsverða fjármuni
en á móti kemur hinn mikli virðis-
auki afurðanna, sem kemur öllum
til góða; fyrirtækjunum, starfs-
mönnum þeirra og þjóðfélaginu í
heild. Fá þá allir ríkulega endur-
goldið það sem í var lagt.
Auknar
námskröfur
Um þessar mundir
standa yfirvöld
menntamála og tals-
menn málmiðnaðarins
frammi fyrir mikil-
vægum ákvörðunum
sem snerta framtíðar-
þróun þessa vænlega
vaxtarsprota í ís-
lensku atvinnulífi.
Komist hefur verið að
þeirri niðurstöðu að
höfuðnauðsyn sé að
kenna sem víðast um
land undirstöðunám í
málmiðngreinum
(fyrstu fjórar annirn-
ar) og ennfremur að koma á fót
kjarnaskóla sem býður upp á að-
stöðu til verklegrar kennslu í
tveimur síðustu áföngum í hverju
Sjávarútvegsmál
Hvað þarf til að þessi
atvinnugrein, spyr
Ingólfur Sverrisson,
eflist að mun og út-
flutningur margfaldist?
fagi (stálsmíði, vélvirkjun, renni-
smíði og blikksmíði).
Ofangreindir aðilar hafa skil-
greint námið þessar tvær annir og
fyrir liggur hvaða vélar og tæki
þurfa að vera tiltæk til að unnt sé
að uppfylla námskröfurnar. Hér er
um að ræða mjög fullkomnar vélar
og tæki sem í raun eru nú þegar í
notkun í smiðjum sem fremstar
standa og hinar eru að taka í notk-
un í auknum mæli. Á allar þessar
flóknu vélar verður að kenna í iðn-
náminu sjálfu, enda er það nú gert
meðal okkar samkeppnisþjóða. Ef
við ætlum að standast þeim snún-
ing og nýta fyrirliggjandi tækifæri
verðum við að koma á slíkri að-
stöðu með öllu sem því fylgir.
Leið til bættra
lífskjara
Núverandi menntamálaráðherra
hefur fullan skilning á þessum
þætti málsins og hefur tekið vel í
tillögur um að vinna með hags-
munaaðilum í málmiðnaði að því að
koma á fót kjarnaskóla málmiðn-
aðarins sem býður upp á tæki og
aðstöðu sem standast ítrustu kröf-
ur. Því aðeins - og einnig með því
að geta ráðið færustu kennara - er
unnt að standast alþjóðlegar kröf-
ur í faglegum efnum. Þá yrði mik-
illi hindrun rutt úr vegi og við
blasir á næstu árum möguleikar til
verulega aukins útflutnings á verð-
mætum vélum og tækjum sem
heimsbyggðin er tilbúin að greiða
vel fyrir.
Ævintýrið sem fólk varð vitni að
á Sjávarútvegssýningunni verður
þá aðeins forsmekkur þess sem
bíður þegar sá draumur rætist að
ísland verður ekki einasta frægt
fyrir góðar sjávarafurðir heldur
einnig fyrir hönnun og framleiðslu
eftirsóttra tæknivara. Þá er von til
þess að við stöndumst þeim þjóð-
um snúning sem bjóða þegnum
sínum bestu kjör á veraldarvísu.
Höfundur er deildarstjóri hjá Sam-
tökum iðnaðarins.
Ingólfur
Sverrlsson
Tölvur og tækni á Netinu
(gjmbl.is