Morgunblaðið - 08.10.1999, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Mikilvæg
heimsókn
Koma Hillary Clinton mun án nokkurs
vafa styrkja starf Sivjar Friðleifsdóttur
ogannarra brautryðjenda á sviðijafn-
réttismála á Islandi.
S
ISLENSK þjóð sameinast
í dag í fögnuði yfir komu
frú Hillary Clinton til
landsins.
Forsetafrú Banda-
ríkjanna telst nú þegar til Island-
svina, þess stóra hóps þekktra
útlendinga, sem sýnt hafa landi
og þjóð tilhlýðilega aðdáun. Frú
Hillary hefur þegar haft kynni af
nokkrum mikilvægustu Islend-
ingum samtímans og fyrr í ár
sýndi hún aðdáunarverðan skiln-
ing á sálarlífi íslenskrar þjóðar
er hún líkti undrum internets við
víkingaferðir fyrri alda.
Hingað til lands kemur Hillary
Clinton til að flytja erindi á ráð-
stefnu, sem ber yfirskriftina
„Konur og lýðræði við ár-
þúsundamót“. Ein þeirra, sem
fagnað hafa þessum stóratburði,
VIÐHORF leildóte'
Eft.r Ásgeir ^ÍerrÍsiv
Friðleifsdótt-
Sverrisson
ir mun einnig ávarpa ráðstefnu-
gesti en hún er jafnframt for-
maður nefndar um aukinn hlut
kvenna í stjórnmálum. Sú nefnd
hefur þegar skilað miklu líkt og í
ljós kom við myndun ríkisstjórn-
ar lýðveldisins fyrr á þessu ári.
A netsíðu Sivjar Friðleifsdótt-
ur er að finna grein, sem ráð-
herrann hefur skrifað í tilefni af
komu eiginkonu Banda-
ríkjaforseta undir fyrirsögninni
„Hillaiy kemur“. Þar segir m.a:
„Það er sannkallað gleðiefni fyrir
okkur, sem vinnum að auknum
hlut kvenna í stjómmálum, að
Hillary Clinton forsetafrú
Bandaríkjanna skuli koma til Is-
lands í haust á ráðstefnu um kon-
ur og lýðræði. Koma hennar mun
ýta enn frekar undir umræðuna
um mikilvægi þess að konur til
jafns við karia taki þátt í stjóm-
un og mótun samfélags okkar.“
Þetta framsýna mat umhverf-
isráðherra er fagnaðarefni.
Að vísu hefur Hillary Clinton
aldrei verið kjörin til að gegna
embætti. Er eiginmaður hennar
tók við embætti forseta í ár-
sbyijun 1993 fól hann henni að
stjóma fyrirhuguðum uppskurði
á heilbrigðiskerfi Bandaríkjanna.
Þar fylgdi forsetinn hins vegar
viðurkenndu fordæmi John F.
Kennedy, sem skipaði bróður
sinn dómsmálaráðherra að
beiðni föður þeirra tveggja.
Þegar þetta er skrifað liggur
ekki fyrir hvort forsetafrúin
hyggst gera þessa birtingar-
mynd lýðræðisins að umtalsefni.
Þetta fyrirkomulag við úthlutun
embætta hlýtur hins vegar að
vekja sérstaka athygli hér á landi
enda ljóst að við íslendingar er-
um í einstakri aðstöðu til að nýta
okkur kosti þess.
Vera kann að Hillary Clinton
hyggist bregða upp mynd af inn-
viðum valdakerfis Banda-
ríkjanna og stöðu kvenna innan
þess. Sjálf hyggst hún leggja sitt
af mörkum til framþróunar sam-
félagsins með því að bjóða sig
fram í New York-ríki í öld-
ungadeildarkosningum á næsta
ári. Frú Hiliary áformar að safna
25 milljónum Bandaríkjadala,
rúmum 1.700 milijónum króna,
tii að fjármagna þetta framboð
jafnréttis og kvenfrelsis. Mikil-
vægustu fulltrúum íslenskrar
jafnréttisbaráttu gefst því vænt-
anlega einstakt tækifæri til að
kynna sér það skilvirka kerfi,
sem tekið hefur verið upp í þessu
forusturíki lýðræðisins í heimin-
um, til að tryggja að konur jafnt
sem karlar taki þátt „í stjómun
og mótun“ samfélagsins.
Því miður gilda reglur vestra
um fjármögnun stjómmálabar-
áttu og þess vegna geta lands-
menn ekki látið fé af hendi rakna
til framboðsins. Islenskir lýð-
ræðissinnar geta hins vegar sent
frú Hillary víkingakveðju um int-
emetið og er vefslóðin www.hOl-
ary2000.org.
Það er við hæfi að Hillary
Clinton fjalli hér um konur og
lýðræði. Hlutur kvenna í banda-
rískum stjómmálum er mikill og
vaxandi enda hefur HOlary Clin-
ton haft gífurleg áhrif í heima-
landi sínu. í öldungadeild Banda-
ríkjaþings þar sem 100
þingmenn sitja starfa níu konur.
I fulltrúadeildinni þar sem þing-
mennimir em 435 sitja 58 konur.
Konur gegna fleiri mikOvæg-
um hlutverkum í bandarískum
stjómmálum. Þær standa t.a.m.
við hlið eiginmanna sinna á fjár-
öflunarsamkundum. Eiginkonur
forseta Bandaríkjanna gerast oft
talsmenn tiltekinna málefna, sem
fullkomin sátt ríkir um í samfé-
laginu. Ánægjulegur er sá sam-
hljómur sem er með framlagi
þeirra og starfi forseta Islands.
I Bandaríkjunum hafa fjendur
forsetahjónanna haldið fram því
fráleita sjónarmiði að ekki sé við
hæfi að frú Clinton bjóði sig fram
í kosningum á meðan maður
hennar gegnir enn embætti. Hún
geti nýtt sér forsetaembættið,
sérstöðu þess og skriðþunga, í
kosningabaráttunni. Hætta á
ólýðræðislegri misnotkun á að-
stöðu, jafnvel svigrúmi, sé því tO
staðar.
Þetta er augljóslega rangt.
Málflutningur niðurrifsmanna
þess efnis að frú HOlary sé fuO-
trúi valdakerfis, sem byggi á að-
stöðu og peningum, á engan
hljómgrunn á Islandi enda hugn-
ast íslenskri þjóð vel dirfska
hennar og þor til að skora á hólm
leikreglur og viðmið karlasamfé-
lagsins.
Um jákvæð áhrif þessarar
sögulegu heimsóknar þarf ekki
að fjölyrða. Erlendir fjölmiðla-
menn sjá tO þess að athygh
heimsbyggðarinnar sogast að
landinu og menningarþjóðinni,
sem það byggir. Það er gleðiefni
að þannig gefist tækifæri tO að
sinna þeirri skyldu okkar Islend-
inga að kynna algjörlega ein-
staka menningu okkar fyrir er-
lendum þjóðum.
Ljóst er að þau persónulegu
kynni sem takast munu með
nokkrum mikOvægustu konum
Islands og frú Clinton eru með
öllu ómetanleg. Jafnframt mun
koma Hillary COnton án nokkurs
vafa styrkja starf Sivjar Frið-
leifsdóttur og annarra brautryðj-
enda á sviði jafnréttismála á Isl-
andi. Heimsókn frú Clinton er
viðurkenning á framlagi Islend-
inga tO framþróunar jafnréttis
og lýðræðis í heiminum en vísar
um leið tO óumdeOanlegs for-
ustuhlutverks íslenskrar þjóðar
við dagsbrún nýrrar aldar.
Störf og búseta erlendis,
hvað þarf að hafa í huga?
FJÖLDI þeirra sem flytja til út-
landa um lengri eða skemmri tíma
eða dvelja þar tímabundið vex með
hverju ári. Jafnframt
fjölgar lífeyrisþegum
sem vilja búa erlend-
is eða dvelja þar
hluta úr ári. Það er
mikilvægt að þessir
aðilar kynni sér vel
réttindi sín innan al-
mannatrygginga.
Hér verður gerð
grein fyrir nokkrum
meginatriðum.
Lífeyrisréttindi
þegar starfað er
erlendis
Þeir sem starfa
tímabundið erlendis
falla yfirleitt undir
almannatryggingar-
eglur viðkomandi ríkis. En hvað
verður um áunnin lífeyrisréttindi
þegar flutt er aftur heim tO Is-
lands? Þegar engir almannatrygg-
ingasamningar eru í gildi við við-
komandi ríki veltur mikið á lögum
og reglum sem þar gilda. Þegar
um er að ræða vinnu eða búsetu
innan ríkja Evrópska efnahags-
svæðisins taka hins vegar al-
mannatryggingareglur samnings-
ins um EES á þessu.
Skv. þeim á einstaklingur í vinnu
að fá lífeyri frá hverju landi þar
sem hann hefur verið tryggður í
a.m.k. eitt ár. Upphæðin fer eftir
því hversu mikill sá réttur er. Líf-
eyrinn á að reikna út skv. trygg-
ingaferli í viðkomandi landi. Þ.e.
framlög/iðgjöld sem greidd hafa
verið eru ekki flutt til annars lands
og þau eru ekki heldur endur-
greidd einstaklingnum þegar hann
hættir störfum og flytur aftur til
Islands.
Þegar eftirlaunaaldri er náð á
lífeyrir þess sem starfað hefur í
fleiri en einu ríki EES að vera
samsettur af hlutalífeyri frá hverju
landi þar sem hann hefur starfað.
Tryggingastofnun er tengistofn-
un við aðrar tryggingastofnanir
innan EES og hefur milligöngu
vegna umsókna um lífeyri. Sá sem
sækir um ellilífeyri hjá Trygginga-
stofnun og hefur starfað eða búið í
öðrum ríkjum EES á að geta þess
þegar umsókn er lögð fram. Um-
sókn um lífeyri verður
þá send til trygginga-
stofnunar í viðkomandi
ríki eftir ákveðnum
reglum.
Greiðslur lífeyris
þegar lífeyrisþeginn
er búsettur erlendis
Tryggingastofnun er
heimilt að greiða ein-
staklingum, sem bú-
settir eru erlendis í
ríkjum sem samningar
hafa verið gerðir við
um almannatrygging-
ar, eOilífeyri. Fyrir ut-
an ríki EES eru þetta
Kanada og Bandaríkin.
Skv. reglum samnings-
ins um EES á að greiða ellilífeyri
til þeirra sem hættir eru störfum
og hafa áunnið sér rétt, hvar sem
þeir eru búsettir innan EES. Yms-
ar heimildagreiðslur frá Trygging-
Almannatryggingar
íslenskir lífeyrisþegar
sem dvelja erlendis í
fríum, segir Hildur
Sverrisdóttir, halda
sjúkratryggingu sinni
hér á landi.
astofnun sem greiddar eru til við-
bótar lífeyri vegna sérstakra
aðstæðna, t.d. heimilisuppbót og
frekari uppbætur, teljast hins veg-
ar ekki til greiðslna almannatrygg-
inga og eru ekki greiddar til ein-
staklinga sem búa í
samningsríkjum erlendis.
Sjúkratryggingar Iífeyris
þega sem búa erlendis
Lífeyrisþegar sem fá eingöngu
lífeyrisgreiðslur frá íslandi og
flytja til ríkja EES halda trygging-
um sínum hér á landi, ef þeir hefja
ekki störf í viðkomandi landi. Við
brottflutning á lífeyrisþeginn að
snúa sér til þjónustumiðstöðvar
Tryggingastofnunar og fá útgefið
sérstakt sjúkratryggingaskírteini
(E121). Lífeyrisþeginn verður að
skrá sig í sjúkratryggingar nýja
búsetulandsins og afhenda skír-
teinið og á hann þá að njóta sjúkra-
trygginga þar skv. reglum sem þar
gilda. Nýja búsetulandið gerir
Tryggingastofnun reikning fyrir
sjúkrakostnaðinum eftir ákveðn-
um reglum. Við styttri dvöl heima
á Islandi getur lífeyrisþeginn feng-
ið sérstakt sjúkratryggingaskír-
teini hjá Tryggingastofnun til nota
hér á landi. Ef flutt er aftur til ís-
lands verður viðkomandi að snúa
sér til Tryggingastofnunar til að
breyta skráningu sinni. Einnig
þarf að láta tryggingastofnunina
erlendis fella viðkomandi út af
sinni skrá. Sjúkratrygging á Isl-
andi fellur niður ef flutt er búferl-
um til ríkja sem engir samningar
hafa verið gerðir við. Þó er heimilt
að gefa út sjúkratryggingayfirlýs-
ingu sem gildir í allt að eitt ár.
Sjúkratryggingar Iífeyrisþega
sem dvelja tímabundið erlendis
íslenskir lífeyrisþegar sem
dvelja erlendis í fríum halda
sjúkratryggingu sinni hér á landi.
Fyrir brottför á lífeyrisþeginn að
snúa sér til þjónustumiðstöðvar
Tryggingastofnunar og fá útgefið
viðeigandi skírteini. Ef um er að
ræða nauðsynlega aðstoð hjá heil-
brigðisþjónustu hins opinbera í
ríki EES greiðir lífeyrisþeginn
einvörðungu greiðsluhluta sjúkl-
ings eins og hann er í því landi.
Dvalarlandið gerir Tryggingast-
ofnun reikning fyrir sjúkrakostn-
aðinum eftir ákveðnum reglum. Ef
um er að ræða sjúkrakostnað í öðr-
um ríkjum, utan EES, getur lífeyr-
isþeginn fengið hluta kostnaðarins
endurgreiddan hjá Trygginga-
stofnun við heimkomuna eftir
ákveðnum reglum, gegn framvísun
frumrits kvittana.
Höfundur er lögfræðingur og deild-
arsljóri alþjóðamála hjá Trygginga-
stofnun.
Hildur
Sverrisdóttir
Hvers vegna byrja flestir
grunnskólar í kringum
klukkan 8 á morgnana?
Öngþveiti í umferð-
inni á morgnana
ÞEGAR maður fer
út í umferðina á
morgnana spyr maður
sig oft hvers vegna all-
ir þurfi að fara af stað
á sama tíma. Umferðin
er orðin gífurleg og
sérstaklega á þessum
tíma því margir fara í
vinnu kl. 8 á morgnana
og ef ekki þá er mikið
um að fólk aki bömum
sínum í skólana sem
byrja flestir á þessum
tíma. Menntaskólan-
emar byrja einnig um
kl. 8 og mjög margir þeirra eru á
eigin bflum. Gatnakerfið er einfald-
lega sprangið á vissum tímum og
þá er spumingin. Getum við ein-
hverju breytt?
Grunnskólar byiji um kl. 9
Hvers vegna reynum við ekki að
láta grannskólana byrja um kl. 9?
Við getum haft það þannig að kenn-
arar séu komnir í skólana kl. 8. Þeir
færu þá að undirbúa kennslustof-
umar og gætu börn þeirra foreldra,
sem byija að vinna kl.
8 komið í gæslu, en
betra væri ef vinnu-
tími foreldra yngri
bama væri sveigjan-
legur og þá þyrftu
bömin ekki að mæta
eins snemma.
Jöfnun
gæslu
Kennt yrði til kl. 15
og mundi því dægra-
dvöl hjá mörgum
bömum styttast því
flestir foreldrar vinna
frá kl. 8-16 eða 9-17.
Álagið í umferðinni á
morgnana myndi
væntanlega minnka og lengd gæslu
hjá börnum jafnast. Nú er ástandið
hér í Kópavogi þannig að í einum
skóla byrja 6 ára börn kl. 8 og eru
búin kl 11.50 tvo daga vikupnar og
kl. 13 þrjá daga vikunnar. I öðram
skólum bæjarins byrja þau kl. 8.10
og eru til kl 13.20 alla daga. Það sjá
allir að þetta er mismunun á lengd
sem börn þurfa að vera í gæslu og
langur tími fyrir þau sem eru frá
11.50 til 17.15 og kostnaður mis-
mikfll hjá foreldrum.
Skipulag
Hvers vegna, spyr
Asdís Olafsdóttur,
reynum við ekki að láta
grunnskólana byrja
um kl. 9?
Hvíldartími
barna
Börn komast oft á tíðum ekki
nægilega snemma í svefn á kvöldin
og þurfa að vakna snemma á
morgnana. Þetta fyrirkomulag
mundi lengja svefn margra um
klukkustund á morgnana. Það er
einnig orðið bjartara kl. 9 á morgn-
ana og frekar hægt að senda börnin
gangandi í skólann en mörg þurfa
meiri hreyfingu.
Ég set þetta hér fram til um-
hugsunar fyrir foreldra , skólayfir-
völd og aðra sem áhuga hafa á að
breyta og bæta í þjóðfélaginu.
Höfundur er íþróttakennari í Kópa■
vogi.
Ásdís
Ólafsdóttir