Morgunblaðið - 08.10.1999, Page 40

> 40 FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1999
HESTAR
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Er fiskveiði-
stjórnin verð-
bólg'uhvati?
FRAM til 1991 var
stjórnun í peningamál-
um slæm hér á landi.
Hallarekstur ríkissjóðs
var fjármagnaður með
*-* „tímabundnum yfir-
drætti“ í Seðlabanka.
Uppsafnaður yfirdrátt-
ur var svo greiddur
niður öðru hvoru með
lántöku til lengri tíma.
Lántaka tU greiðslu
fjárlagahalla er inn-
stæðulaus seðlaprent-
un, - ef engin verð-
mæti eða væntanlegar
tekjur, - standa bak við
tU afborgana. Gjald-
miðill þjóðarinnar, -
krónan - þynntist því
út, í réttu hlutfalli við seðlaprentun-
ina. Verðbólga varð afleiðingin. Við
myntbreytinguna 1980 var ein
dönsk króna svipuð og ein íslensk.
Tíu árum síðar, um 1990, var eins
króna dönsk um 9 íslenskar. Ut-
þynning gjaldmiðUsins var því um
90% á 10 árum sem rökstyður sam-
spil fjárlagahalla og seðlaprentunar
á þessum árum. Seðlaprentun virð-
ist hafa verið um 9% á ári að jafnaði
umrætt tímabil. Regla komst á fjár-
aukalög frá 1989, - og vaxandi
reglusemi á stjóm peningamála upp
frá 1991. Yfirdráttarreikningi ríkis-
sjóðs í Seðlabanka var lokað af
Friðrik Sophussyni fjármálaráð-
hema 1993 og þar með var skrúfað
fyrir það verðbólgufóður. Frá því
umræddum yfirdrætti var lokað
hefur verðbólga hérlendis verið með
því lægsta í Evrópu.
Nr. 2. Útgerð neyð-
ist til að leigja tU sín
þorskveiðiheimildir á
100 kr. á kg til að þurfa
ekki að greiða sektir
fyrir þorsk sem ekki
átti að veiða og forða
útgerð frá sviptingu
veiðileyfis (hefði betur
hent aflanum?)
Nr. 3. Útgerð neyð-
ist til að leigja tU sín
þorskveiðiheimUdir á
100 kr. á kg til þess að
til þess að skipta á
þorski í aðrar fiskteg-
undir skv. „skiptiregl-
um“.
Nr. 4. Þvingaðar að-
gerðir stjómvalda sem
draga úr framboði á leigukvóta
hækkai’ verð á veiðiheimUdum.
Nr. 5. Fjöldi reglugerða í sjávar-
útvegi þar sem þröngsýni og
ósveigjanleiki virðist hafa verið
markmið, - í stað víðsýni og sveigj-
anleika, - virðist hækka verð á
veiðiheimildum meira en annað.
Hámarks verð á veiðiheimild
Kvóti
Það kann að þykja
einföldun, segir Krist-
inn Pétursson, að
tengja uppspennt
verð á aflaheimildum
og verðbólgu.
Kristinn
Pétursson
Ný verðbólga -
hvað er að gerast?
Verðbólgan gerir nú aftur vart
við sig. Fyrsta spurning er: Era
fölsk verðmæti aftur farin að leka
inn í efnahagskerfið? Milljarðar
hafa streymt til höfuðborgarsvæðis-
ins vegna kvótasölu síðustu ára.
Margir sem selt hafa kvóta hafa
þurft að endurfjárfesta, tU að þurfa
ekki að greiða tekjuskatt af sölu-
^.hagnaði. Mikið hefur verið endur-
fjárfest í nýjum og notuðum fast-
eignum á höfuðborgarsvæðinu. Um-
ræddir aðilar hafa ekki aðhafst neitt
rangt. TUgangur þessara skrifa er
alls ekki að ýta undir öfund, því það
hvimleiða fyrirbæri hefur valdið
meira en nógum skaða hérlendis.
Umfjöllun um forsendur verðmæta
bak við milljarða kvótasölu síðustu
ára er hins vegar löngu tímabær.
Fyrsta spurning er: Era varanleg
traust verðmæti á bak við milljarða
kvótasölu undanfarinna ára?
Rekstrarforsendur eru engar fyrir
nýrri útgerð sem kaupir allar veiði-
heimildir á markaðsverði þótt veiði-
skip fáist gefins. Engin fagleg vinna
v virðist samt hafa farið fram um
hvort verðlagning á kvóta sé raun-
hæf, eða hvers vegna verð er svo
uppspennt. Nokkrar af ástæðum
sem spenna upp verð á veiðiheim-
ildum era m.a.:
Nr. 1. Útgerð neyðist til að leigja
til sín þorskveiðiheimildir á 100 kr.
á kg til að kaupa sér „aðgöngumiða"
að öðram fisktegundum sem ekki er
hægt að veiða nema veiða þorsk
með.

^ _ y>
*MGFlK^S
Skólavörðustíg 35,
sími 552 3621.
væri kannski eðlilegt 15-25% af
verðgildi Iandaðs afla. 5-10% væri
enn eðlilegra. En 100% leiguverð af
verðgildi landaðs afla, - áður en
skip er keypt eða mannað til veiða,
getur tæplega talist raunhæf verð-
lagning. Viðmiðun við útreikning á
varanlegu verði á aflaheimildum
virðist svo reiknað ca 7-8 falt leigu-
verð skv. ávöxtunarkröfu markaða.
Tryggingar fyrir lánveitingum í
bönkum hafa svo tekið mið af þessu
uppspennta leiguverði. Bankaeftir-
litið hefur ekki gert athugasemd og
markaðir hlutabréfa hafa því tekið
þessu sem allt væri eðlilegt. Upp-
spennt leigu og söluverð aflaheim-
ilda, - virðist þannig hafa breyst í
beinharða peninga án nokkurra at-
hugasemda opinberra eftirlitsaðila.
Spurning'ar
Er það rétt mat að þröngsýni og
ósveigjanleiki við framkvæmd laga
um stjórn fiskveiða spenni mest upp
verð á aflaheimildum? Myndar hluti
hins uppspennta verðs fölsk verð-
mæti sem nú valda vaxandi verð-
bólgu? Má Jón Jónsson selja plat-
verðbréf ef ekkert kemst upp? Er
allt í lagi að plata i alvöra, - ef það
er uppáskrifað af fiskihagfræðing-
um? Hvað er samanlögð kvótasala
og leiga síðustu fimm ár margir
milljarðar. Er hugsanlegt að t.d.
15% af þeirri fjárhæð séu þau
fölsku verðmæti sem nú hafa vakið
gamla verðbólgudraugurinn af vær-
um svefni?
Það kann að þykja einföldun að
tengja uppspennt verð á aflaheim-
ildum og verðbólgu með þeim hætti
sem hér er gert. Þýðingarmikið er
að reynt verði að skilgreina áður
óþekkt atriði þess að verðbólga fer
nú af stað, þegar enginn yfirdráttur
er lengur í Seðlabanka og greiðslu-
afkoma ríkissjóðs sú jákvæðasta í
marga áratugi.
Til þess að geta kveðið verð-
bólgudraug niður verður fyrst að
finna hvað vakti hann.
Höfundur er frnmkvæmdastjóri.
Kjarkleysi
er kvöl
Hversu margir skyldu þjást vegna þess
að þeir þora ekki á hestbak þótt þeir
gjarnan vildu? Mun fleiri en nokkurn
grunar. Að missa kjarkinn hefur verið
mikið feimnismál hjá hestafólki en sífellt
fleiri leita sér hjálpar. Ásdís Haraldsdóttir,
sem missti kjarkinn eftir þrjátíu ár í
hestamennsku, ræðir við Sigrúnu Sigurð-
ardóttur reiðkennara um vandamálið.
EFTIR að eiga barn varð það eitt
að nálgast hest nærri ofraun. Til-
finningin var hræðileg og ótrúleg.
Eftir að hafa umgengist hesta frá
blautu barnsbeini og ríðið út frá
fimm ára aldri hélt ég að þetta
gæti ekki gerst. Sjálf hafði ég
aldrei trúað konum sem sögðu frá
sömu reynslu áður. Eg umgekkst
hesta alla meðgönguna eins og
venjulega og fann engan mun. En
þegar ég ætlaði að fara að klöngr-
ast á bak eftir að barnið var fætt
þyrmdi yfir mig. Kaldur sviti
spratt út og hjartað sló örar. Ég
var sannfærð um að ég mundi
detta af baki og deyja og skilja
barnið eftir móðurlaust. Það sem
áður hafði verið hrein ánægja var
örðið kvöl og pína. Mig dreymdi
um hesta bæði dag og nótt og í
draumunum var gamli kjarkurinn
alltaf til staðar. Þrátt fyrir að vilja
taka mig á og bæta ástandið hefur
það tekið mörg ár. Núna, nokkrum
ái’um síðar, er kjarkurinn kominn
aftur að mestu, en verður samt lík-
lega aldrei jafn mikill og áður en
áfallið reið yfir. Eftir á er mesta
eftirsjáin að hafa ekki drifið mig á
námskeið til að fá hjálp og flýta
fyrir batanum.
Hræddar mömmur
og kærustur
Sigi’ún Sigurðardóttir reiðkenn-
ari hefur hjálpað mörgum sem
misst hafa kjarkinn. Fyrir 12 árum
byrjaði hún að halda námskeið fyr-
ir hrædda. I hvert sinn sem hún
hélt venjuleg námskeið varð hún
þess áskynja að innan um var fólk
sem misst hafði kjarkinn og það
hentaði því ekki að vera á nám-
skeiði með hinum í stórum hópi.
Strax í upphafi komst hún að því
að flestir sem áttu við þennan
vanda að glíma voru konur eða
kærustur hestamanna. Þær höfðu
áhuga á að stunda hestamennsku
með mönnunum en fengu hesta
sem pössuðu engan veginn og þær
réðu ekki við. Venjulega enduðu
þessi ævintýri með slysum, mis-
jafnlega alvarlegum, sem olli því
að þær misstu kjarkinn. Sigrún
segir þetta vera fljótlegustu að-
ferðina til að koma í veg fyrir að
nýliðar haldi áfram í hesta-
mennsku! Þessi hópur kjarklausra
er enn stór. I öðru lagi er um að
ræða fólk sem hefur af einhverjum
ástæðum tekið sér hlé í hesta-
mennskunni, er að byrja aftur og
finnur að kjarkurinn hefur minnk-
að. Þessi hópur hefur í auknum
mæli leitað sér hjálpar. I þriðja
lagi eru það konur sem nýlega
hafa átt börn. Sá hópur er stór og í
honum eru oft konur sem hafa
stundað hestamennsku árum og
áratugum saman. Því miður eru
dæmi um að konur byrja aldrei
aftur í hestamennsku eftir að hafa
átt börn. En Sigrún er sannfærð
um að það sé hægt að hjálpa þeim.
Að fá hest við sitt hæfi
„Mikilvægast er að þeir sem
hafa misst kjarkinn fái hest við sitt
hæfi. En það er svo misjafnt
hvernig fólk og hestar passa sam-
an,“ segir Sigrún. „Hestur sem
einum þykir vera algjör bikkja er
draumahestur annars. Það skiptir
sköpum fyrii’ konur sem hafa dott-
ið af hestum sem þær hafa ekki
ráðið við að þær fái hest við sitt
hæfi. Það hjálpar mest. En það er
oft vandamál að finna rétta hest-
Skelfileg lífsreynsla
að missa kjarkinn
GUÐMUNDA Haraldsdóttir var
hrædd við öll dýr þegar hún var
barn. En fyrir Ijórum árum byrj-
aði hún galvösk í hestamennsk-
unni þegar sonur hennar fékk
áhuga og dró alla ijölskylduna
með sér.
Áhuginn varð strax mikill og
hún dreif sig
á námskeið.
Næsta skref
var að kaupa
sér hest og
byrja að ríða
út. Fljótlega
fór að syrta í
álinn þegar
hesturinn tók
upp á því að
rjúka, aðal-
lega niður
brekkur.
„Ég varð
skelfingu lost-
in og fór að
titra bara við
tilhugsunina
að fara upp í
hesthús," seg-
ir Guðmunda.
„ Af þver-
móðskunni
einni saman ákvað ég samt að
gefast ekki upp því mér fannst
hestamennskan svo skemmtileg.
Ég lét mig hafa það að fara á
hestbak en ég tók upp á því að
ríða bara fetið fram og til baka.
Hesturinn var orðinn mjög pirr-
aður á þessu. En ég hætti aldrei.
Þegar fór að vora benti vinkona
mér á Sigrúnu Sigurðardóttur og
ég dreif mig á námskeið. Síðan
hefur kjarkurinn komið smárn
saman.“
Guðmunda segir að það hafi
verið skelfileg lífsreynsla að
verða svona hrædd. „Ég held að
engu sé logið þó ég segi að ég
hafi verið hræddasta manneskja
sem komið hefur á námskeið hjá
Sigrúnu. En Sigrún hefur ein-
stakt lag á því að hjálpa fólki að
komast yfir kjarkleysi.
Hún reyndist mér líka vel þeg-
ar hesturinn minn fékk spatt því
sama dag og ég fékk þann úr-
skurð bauðst Sigrúnu hryssa til
kaups. Hún kom með hana strax
til mín og bauð mér hana. Þessi
hryssa, sem heitir Vænting, var
einmitt það sem ég þurfti á að
halda. Hún er eins og hugur
minn og hefur átt mikinn þátt í
því hvað kjarkurinn hefur auk-
ist. Eftir að ég fékk hana hef ég
virkilega notið þess að fara á
hestbak. Hún er svo traust að
hún haggast ekki, sama hvað
gengur á í kringum hana.
Nú er ég líka farin að ríða
annarri hryssu í okkar eigu en
hún heitir Framsókn. Ég bjóst
aldrei við að þora á bak henni því
hún er svo skapmikil. Við lánuð-
um Sigrúnu hana í ferð í sumar
og þegar hún kom til baka hugs-
aði ég með mér að annaðhvort
færi ég þá á
bak henni eða
aldrei. Ég fór
ein og sótti
merina og
reið út og það
gekk eins og í
sögu. Þessar
tvær hryssur
tók ég svo
með mér í
átta daga
hestaferð í
sumar.“
Guðmunda
segir að þeir
sem eru að
byrja í hesta-
mennsku hafi
í raun enga
hugmynd um
og ekkert vit
á hvernig
hesta þeir
þurfi. Því sé nauðsynlegt að fá
hjálp frá traustu fólki við valið
því réttur hestur skipti höfuð-
máli.
Á þeim þremur árum sem liðin
eru frá því hún fór á námskeiðið
hefur áhuginn á hestunum aukist
jafnt og þétt. Þótt sonurinn
stundi ekki lengur hestamennsku
og eiginmaðurinn komist sjaldan
vegna vinnu bíða hún og dóttir
hennar eftir því að ljúka vinnu og
skóla og drífa sig upp í hesthús á
hverjum degi þegar hestarnir eru
komnir á hús.
Guðmunda á Framsókn á leið á Þeystareyki í hestaferðinni í sumar.