Morgunblaðið - 16.10.1999, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1999
MORG UNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Menningar sö guminj ar
eyðilagðar á Oskjuhlíð
ÍSLENDINGAR
geta ekki státað af
mörgum gömlum
mannvirkjum sem telj-
ast hafa menningar-
sögulegt gildi fyrir
heimsbyggðina. Satt að
segja kemur mér ekk-
ert mannvirki á íslandi
í hug sem keppt gæti
við gamla hitaveitu-
stokkinn um slíkan
sess. Gamli hitaveitu-
stokkurinn frá Reykj-
um í Mosfellsbæ til
Öskjuhlíðar var byggð-
ur á árunum 1940-1943
og var fyrsta langa
jarðhitaveituleiðslan
sem lögð var á jörðinni. Hitaveita
Reykjavíkur (nú Orkuveita Reykja-
víkur) lagði sverari leiðslu í jörð
1997-1998 og jafnaði gömlu leiðsl-
una við jörðu innan borgarmarka
Reykjavíkur. Aðeins 30 m langur
bútur var skilinn eftir við Perluna á
Öskjuhlíð til varðveislu. Nú í haust
var þessi bútur eyðilagður og er
*” verið að byggja svokallað lokahús
þar sem hann stóð. Með þessu er
Orkuveita Reykjavíkur búin að
eyðileggja merkustu sjáanlegu
minjamar í Reykjavík um glæsta
sögu Hitaveitu Reykjavíkur.
Varðveisla gamla
hitaveitustokksins
Undirritaður skrifaði grein í
Morgunblaðið 19. ágúst 1998 sem
nefndist „Varðveitum gamla hita-
veitustokkinn í Mos-
fellsbæ". Þar var bygg-
ingarsaga hitaveitu-
leiðslunnar rakin og
skorað á Hitaveitu
Reykjavíkur, Bæjar-
stjóm Mosfellsbæjar
og önnur þar til bær
yfirvöld að sjá til þess
að gamli hitaveitu-
stokkurinn í Mosfells-
bæ yrði friðaður og
honum haldið við í sinni
núverandi mynd. Eg
hvatti ekki sérstaklega
til varðveislu hitaveitu-
stokksins á Öskjuhlíð,
enda höfðu starfsmenn
Hitaveitunnar sagt
mér að við frágang lóðarinnar í
kringum Perluna hefði verið ákveð-
ið að varðveita þennan 30 m bút til
að komandi kynslóðir gætu séð
hvemig fyrsti hitaveitustokkurinn
leit út. Það kom mér því illilega á
óvart nú fyrir skömmu að sjá að
stokkurinn er horfinn og farið að
byggja ferkantað tengihús sem tek-
ur við af öðm nýlegu sem þótti of
þröngt. Eldra tengihúsið var lítt
áberandi í hlíðinni norðan Perlunn-
ar og gamli hitaveitustokkurinn
naut sín vel.
I framhaldi af grein minni í
Morgunblaðinu var rætt í útvarpi
við stjómarformann Veitustofnana
Reykjavíkur, Alfreð Þorsteinsson,
og lýsti hann sig sammála því að
varðveita gamla hitaveitustokkinn
að því marki sem skipulag í Mos-
Hitaveitustokkur
Við þurfum, segir Ingv-
ar Birgir Friðleifsson,
að varðveita þetta
merka mannvirki fyrir
komandi kynslóðir.
fellsbæ leyfði. Hið sama sagði Ai-
freð mér í einkasamtali. Eg frétti
síðar að málið hefði verið tekið upp
við skipulagsnefnd Mosfellsbæjar
þar sem varðveisluhugmyndin hefði
einnig mætt velvilja.
Með hliðsjón af eyðileggingu
gamla stokksins á Öskjuhlíð, sem
var talinn saíngripur Hitaveitu
Reykjavíkur, óttast ég vemlega um
afdrif þess sem eftir stendur af
stokknum.
Gamli hitaveitustokkurinn er enn
ósnertur á 3 km kafla, frá mörkum
Reykjavíkur og Mosfellsbæjar á
móts við Korpúlfsstaði að útibúi
Búnaðarbankans í Markholti. Eg
hvet eindregið til að þessi 3 km
langi bútur verði friðaður og varð-
veittur um alla framtíð. Með friðun
hitaveitustokksins verður tryggt að
komandi kynslóðir geti skoðað
fyrstu löngu heitavatnsleiðsluna
sem lögð var á jörðinni. Hitaveitu-
stokkurinn er glæsilegur minnis-
varði um fmmkvæði Islendinga við
að nýta jarðhita til húshitunar.
Vonandi verða mistökin á Öskju-
Ingvar Birgir
Friðleifsson
Þar til í haust var um 30 m langur bútur af gamla hitaveitustokknum
varðveittur við Perluna á Öskjuhlíð sem safngripur fyrir komandi
kynslóðir. (Ljósm. IBF).
hlíð til þess að opna augu skipulags-
yfirvalda og minjavarða Reykjavík-
ur og Mosfellsbæjar á því menning-
arsögulega gildi sem hitaveitu-
stokkurinn hefur. Eg tel það vera
hið mesta glapræði að rífa þessa
gömlu og fallegu leiðslu. Það þarf að
varðveita sem allra mest af leiðsl-
unni á þeim stað sem hún var
byggð.
Samkvæmt þjóðminjalögum frá
1989 em öll mannvirki eldri en 100
ára friðuð. Ef svo fer fram sem
horfir em litlar líkur á því að nokk-
uð verði eftir af gamla hitaveitu-
stokknum á aldarafmælinu árið
2043 nema sérstakar friðunarað-
gerðir komi til. Best væri að frið-
lýsa stokkinn nú þegar í samvinnu
við Þjóðminjavörð.
Áskorun
Eg vil endurtaka áskomn mína
frá því í fyrra á Orkuveitu Reykja-
víkur, Bæjarstjórn Mosfellsbæjar
og önnur þar til bær yfirvöld að sjá
til þess að gamli hitaveitustokkur-
inn í Mosfellsbæ verði friðaður og
honum haldið við í sinni núverandi
mynd. Við þurfum að varðveita
þetta merka mannvirki fyrir kom-
andi kynslóðir. Hvað myndi heims-
byggðin segja ef Italir, Frakkar eða
Spánverjar tækju upp á því að rífa
og jafna við jörðu hinar glæsilegu
vatnsleiðslur Rómverja hinna fornu
vegna þess eins að nú era komin ný
vatnsrör í jörðu sem leyst hafa
gömlu leiðslumar af hólmi?
Eg mælist til þess að bæjaryfir-
völd í Mosfellsbæ og eigandi leiðsl-
unnar (Orkuveita Reykjavíkur) geri
opinberlega grein fyrir hvað þau
hyggjast gera með gamla hitaveitu-
stokkinn í Mosfellsbæ í ljósi þess að
Orkuveita Reykjavíkur hefur jafnað
við jörðu síðasta hluta stokksins
innan borgarmarka Reykjavíkur.
Höfundur er forstöðumaður
Jarðhitaskóla Háskóla Sameinuðu
þjóðanna.
ARBONNE
INTERNATIONAL
Jurtasnyrtivörur
án ilmefna
fyrir húð og hár.
Útsölustaðið um land allt.
Stimpilklukkukerfi
BKERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islanclia.is/kerfisthroun
*
Þakrennur
Þakrennur
og rör ^
frá... ér
VH BLIKKAS hf
Símar 557 2000 og 557 7100
Skemmuvegi 36 Bleik gata
Kópavoqi
(á SiBA
Einkavæðing kristindómsins
og hernaðarhyggja
ÞESSA dagana sitja
prestar og prelátar á
tali við guðdóminn og
ráða ráðum sínum.
Biskupar klæðast hökl-
um og skrýðast skrúða.
Kaleikum lyft og oblát-
ur bráðna á tungu.
(Haukur pressari kall-
aði oblátumar altaris-
töflur. Hann spurði mig
er piltur nákominn mér
var fermdur: Er strák-
urinn búinn að éta alt-
aristöfluna? Mér varð
hugsað til Rafaels og
Michaels Angelos.)
Kirkjan ómar öll af lof-
söngvum. Samtímis
þessu falla myndskreyttir bækling-
ar inn um póstlúguna á heimilum
kynslóðar sem var alin upp í erfða-
synd, lifði manndómsár sín í (dýr-
tíð), óðaverðbólgu og stofnauka 13
og dansaði Boompsa-Daisy kringum
gullkálfinn. Margur ellimóður rifjar
upp orð skáldsins: „Hvar hafa dagar
lífs míns lit sínum glatað. Hvar, ó
hvar?“ Hvað segir þjóðkirkjan?
Hvemig skýrir hún þá stefnubreyt-
ingu sem orðið hefur í starfi kirkj-
unnar og lífi íslensku þjóðarinnar?
Hvenær sneri þjóðkirkjan baki við
friðarstefnu sinni? „Hin dýpsta
speki boðar líf og frið,“ sagði Davíð
Stefánsson í hátíðarljóði sínu. Þau
orð skáldsins ómuðu í hamrasal í
bergkastala frjálsrar þjóðar á Þing-
völlum á alþingishátíð 1930. Forsæt-
isráðherra var þá Tryggvi Þórhalls-
son. Hann var biskupssonur og var á
sínum tíma biskupsritari. Sóknar-
prestur var hann um hríð, en hvarf
að stjómmálum. Hann var maður
friðar og sátta. Sagði að „vopnaður
friður væri undanfari styrjaldar".
Það kom í hlut hans sem forsætis-
ráðherra að gangast fyrir því að ís-
land undirritaði Kelloggsáttmálann,
sem svo var nefndur. Sáttmálinn var
upphaflega tengdur nöfnum tveggja
áhrifamikilla utanríkis-
ráðherra, Aristide Bri-
ands, utanríkisráðherra
Frakklands og Frank
Kellogs utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna.
Kellogg fékk friðar-
verðlaun Nóbels fyrir
frumkvæði sitt að gerð
sáttmálans. Hann hefir
hlotið það hlutskipti
margra hugsjóna-
manna að gleymast. Al-
þingismaður sem sæti í
utanríkismálanefnd
hafði aldrei heyrt hann
nefndan er ég spurði
hann um ákvæði
Kelloggsáttmálans,
sem enn er í gildi. Þingmaðurinn
hélt að ég ætti við Kelloggsmorgun-
verðarkomið (Kelloggs Comflakes).
Hann vissi ekki að Irakar (Tarek
Asis), Bandaríkjamenn (Madelein
Albright), Bretar (Tony Cook) og
Halldór Asgrímsson em öll aðilar að
margnefndum Kelloggsáttmála, sem
biskupssonurinn Tryggvi Þórhalls-
son undirritaði í viðurvist og með
samþykki Benedikts Sveinssonar
(afa Bjöms menntamálaráðherra),
Olafs Thors og Ásgeirs Ásgeirsson-
ar (síðar forseta) og lofaði fyrir hönd
lands síns og utanríkismálanefndar
að leita friðsamlegra leiða til lausnar
á öllum deilumálum aðildarríkja. Ef
fylgt hefði verið fyrirmælum í
ákvæðum sáttmálans sem biskups-
sonurinn og formaður Framsóknar-
flokksins Tryggvi Þórhallsson und-
irritaði þá hefði enginn Flóabardagi
orðið. Tarek Asis, Albright, Tony
Cook og Halldór Ásgrímsson hefðu
sameinast um að standa við skilyrði
Kelloggsáttmálans. En því var ekki
að heilsa. Halldór Ásgrímsson, for-
maður Framsóknarflokksins hafði
snúið baki við friðarstefnu biskups-
sonarins, Tryggva Þórhallssonar.
Tekið upp herskáa stefnu. Klæðst
felubúningi Bandaríkjahers. Tekið
þátt í heræfingum. Látið varpa sér
niður í fallhlíf í þjóðgarðinn í Skafta-
felli, fomhelgan reit, í flokki banda-
riskra hersveita, sem hafa neitað að
staðfesta sáttmála um bann við jarð-
sprengjum, en það bann var eitt
helsta áhugamál Díönu Breta-
prinsessu. Hvort hemaðarhyggja
utanríkisráðherra skýrist með því
að Vopnafjörður er heimabær hans
skal ósagt látið.
Utanríkisráðherra hefir reynst
ákafur talsmaður hemaðaríhlutun-
ar og loftárása. Hann hefir átt náin
samskipti við tyrknesk stjómvöld.
Sömu stjómvöld er halda dætrum
Sophiu Hansen í gíslingu. Þangað
em sendar hjálparsveitir til aðstoð-
ar. Foringi leiðangursmanna segist
hafa „fókuserað" á að bjarga Tyrkj-
um úr húsarústum. Ekki minnst á
íslenskar stúlkur, sem sitja í prís-
und harðneskju. Margt er breytt
síðan Grettis var hefnt í Miklagarði
og Þorsteinn Drómundsson leystur
úr dyflissu þar.
Hilmar Stefánsson bankastjóri
var formaður Skálholtsnefndar.
Hann varaði eindregið við þeirri
hugmynd að Islendingar segðu
Þjóðverjum stríð á hendur árið
1945. Hvað hefir Þjóðkirkjan gert
til þess að vara við hemaðarhyggju
sem lýsir sér í fógnuði er birtist í
ummælum um loftárásir á Jú-
góslavíu? „Sivjarspellum“ sem unn-
in vora er sprengjur féllu á óbreytta
borgara. Þess má minnast að ungur
Frakki leitaði athvarfs er hann vildi
komast hjá því að bera vopn og æfa
vígaferli. Þáverandi biskup kom sér
hjá því að hann fengi griðland hér.
Engin hefði fallið í valin í Kosovo ef
æskumenn allra fjandsamlegra
fylkinga hefðu farið að dæmi Gerva-
sonis og neitað vopnaburði. Með
brottvísun Gervasonis hófst hemað-
arhyggja Islendinga. Þjóðkirkjan
mylur misgjörð sína undir purpura-
kápu stríðsherra og hemaðarsinna.
I tíð núverandi biskups hefir Rík-
isútvarpið fellt niður vikulegan þátt,
sem helgaður var kirkjunni og
kristindómi, Helgistund. Jafnframt
hætt flutningi á Daglegu máli og
horfið frá stefnu Hallgríms Péturs-
sonar: „gefðu að móðurmálið mitt“.
Þegar Ríkissjónvarpið sjónvapaði
frá biskupsvígslu í Hallgrímskirkju
og organtónar dvínuðu tók strax við
skrípaþátturinn Kalli kúla. Svo
smekklegt var það.
I tilefni af afmæli Dómkirkjunnar
í Reykjavík var efnt til átaks í safn-
aðarstarfi og gefið úr myndskreytt
almanak. Þá birtist Mammonsdýrk-
un samtímans í algleymingi. At-
hafnamenn og auðjöfrar keyptu sér
sinn mánuðinn hver af kirkjuárinu.
Loðfeldasali kenndur við Pelsinn
keypti einn mánuð. Hann reyndist
bænheitur. Það var eins og við
manninn mælt. Háskóli íslands
seldi feldskeranum Reykjavíkur-
apótek og batt með því endahnút á
aldagamalli sögu, en sneri sér þess í
stað að því að enskuvæða talhólf sín
og greiða hærri laun þeim sem
kenndu á ensku, en á móðurmáli...
Dómkirkjusöfnuðinum var mikið í
mun að kynna safnaðarsystmm að
þær ættu þess kost að sveipa sig
loðfeldum í næðingum vetrarins,
þegar „fýkur yfir hæðir og frost-
kaldan mel“.-
Þess var getið að myndskreyttum
áróðursbæklingi væri dreift á veg-
um trúfélaga. Bæklingur þessi er
prentaður í Finnlandi og ber merki
auðhyggju og mammonsdýrkunar.
Plús og mínus, litla taflan, er inntak
boðskaparins um ávinning af krist-
indómi. Textinn er morandi í mál-
villum. Bavaria Bildagentur er
stofnun sem tilgreind er. Bæjara-
land er heiti ríkisins. Sumt af texta
ritsins leiðir hugann að því höfundar
hafi samið hann á hestbaki en ekki í
hugleiðingu um akursins liljugrös.
íslenska þjóðkirkjan á ekki að ríða
álút í söðli hemaðarhyggjunnar.
Pétur Pétursson þulur.
Pétur
Pétursson