Morgunblaðið - 09.01.2000, Blaðsíða 22
22 B SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLIFSSTRAUMAR
RuXXac
hjólatrilla
kemst fyrir í
smæstu bílum
Léttir þér lífið og ?
tekur ekkert pláss "
UMBOÐS- OG HEILDVERSLUN
SUNDABORG 1 SlMI: 568 3300
I www.straumur.is I
Aðsendar greinar á Netinu
% mbl.is
\LL.TAf= £ITTH\Sjt\£) IS/ÝTT~
VISINDI/Getur meðvitundin orðið viðfangsefni raunvísinda?
Flókin kerfi, taugar
og meðvitund
SÉRSTAKAR greinar vísinda eru áberandi áhrifamikilar á ákveðnum tíma-
bilum. Dæmin um þetta eru ótal mörg á öllum tímum sögunnar, ekki síst á
þessari öld. I upphafi aldarinnar var það án efa kjarneðlisfræðin og
skammtakenningin sem voru umsvifamestu vísindagreinamar. Áhrifa þeirra
gætti á öllum grundvallarsviðum efnisvísinda. Pað er eðlisfræðin frekar en
nokkur önnur vísindagrein sem hefur gert mögulegar þær stórstígu framfar-
ir sem hafa átt sér stað á sviði rafeinda- og samskiptatækni. Miklar framfarir
á sviði lífvísinda og þá sér í lagi lífeðlis- og lífefnafræði benda sterklega til
þess að nú sé að hefjast það tímabil í sögu vísindanna sem mun einkennast,
öðru fremur, af auknum skilningi á efnislegum grundvelli meðvitundar og
sálarhfs.
Um og upp úr miðri öldinni tóku
lífefnafræðin og sameindalíf-
fræðin örum framförum. Nýr skiln-
ingur fékkst á uppbyggingu og starf-
semi erfðaefnisins og annarra
mikilvægra lífrænna efna. Lífvís-
indamenn öðluðust betri og ná-
Mmmmmmmmmm kvæmari þekk-
ingu á þeim
efnaferlum sem
grundvallar
starfsemi og eig-
inleikar lífsins
byggjast á. Þetta
varðar myndun
og flutning orku
um lfkamann,
geymslu og miðlun erfða, hlutdeild
hvata í veigamiklum efnahvörfum
svo og rúmfræðilega uppbyggingu
og starfsemi flókinna eggjahvítu-
sameinda. Jafnvel þó að skilningur
manna á Kfsstarfseminni sem slíkri
væri nokkuð góður var lengi vel lítið
vitað um það hvernig jafn flókin kerfi
og lífverur mynduðust.
A sjöunda og áttunda áratugnum
hófust byltingarkenndar framfarir á
sviði þeirra vísindanna sem rannsaka
hegðun flókinna kerfa. Spurningar
sem leitað hefur verið svars við eru
meðal annars: Hvemig myndast þau
efniskerfi sem eru einkennandi fyrir
eftir Sverri
Ólofsson
lífið og þá starfsemi sem því fylgir.
Um er að ræða eiginleika eins og við-
hald eigin uppbyggingar, þrátt fyrir
stöðuga víxlverkan við umhverfið og
hæfileikann til endursköpunar. I
endursköpuninni er mikilvægt að
breytingar geti átt sér stað, þ.e. eft-
irmyndin getur verið lítið eitt frá-
brugðin fyrirmyndinni. Slíkt er for-
senda fjölbreytni og þróunar, sem
viðheldur því sem betur fer.
Efnislegir þættir Kfsstarfseminn-
ar eru mikilvægir og áhugaverðir.
En hvað um meðvitund og sálarlíf?
Geta vísindin einhverntíma náð
„mælanlegum" eða „tölulegum" tök-
um á því sem lifir og þá sér í lagi
þeim þáttum lífsins sem leiða til
hugsunar og meðvitundar um eigin
tilvist? Ef uppruni og eiginleikar sál-
arlífs rekja rætur sínar til eigindar
efnisins, þá verður vísindaleg skýr-
ing á fyrirbærinu að teljast til áhuga-
verðustu og ef til vill merkilegustu
viðfangsefna nútíma vísinda.
A undanförnum öldum hefur tví-
hyggja einkennt afstöðu þorra fólks
til efnis og hugsunar. Samkvæmt
henni taka hugsun og vitund sér ból-
festu í líkamanum en eru annars að
miklu leyti óháð uppbyggingu hans
og eiginleikum. I raun áh'ta sumir að
vitund geti þrifist án tengsla við hinn
efnislega veruleika. Líklega má með
nokkrum sanni segja að slíkar hug-
myndir njóti ekki almenns stuðnings
vísindamanna í dag. Eigi að síður er
það svo að vísindamenn hafa, þrátt
fyrir algengan persónulegan áhuga á
vandamálum vitundar, ekki viljað
gera vitundina að starfslegu við-
fangsefni. Petta kann að breytast á
komandi árum og trúlegt er að vís-
indalegar rannsóknir á eðli og upp-
hafi vitundar muni skipa veglegan
sess í heimi raunvísindanna í náinni
framtíð.
Forsendumar fyrir þessum mögu-
leika eru a.m.k. tvenns konar. Ann-
ars vegar stórkostlegar framfarir í
skilningi vísindanna á hátterni flók-
inna óKnulegra kerfa. Hér er um að
ræða kerfi sem hegða sér allt öðru-
vísi en einstakir frumþættir þeÚTa.
Með öðrum orðum, heildar eigind
kerfisins sldlst ekki með því að
leggja saman eiginleika einstakra
þátta þess. Hins vegar er um að ræða
þróun líkana og kenninga sem lýsa
hátterni mikils fjölda samtengdra
ferla eins og þeir þekkjast í tauga-
kerfinu og öðrum flóknum, náttúru-
legum og tilbúnum, stjórn- og greini-
kerfum.
Á undanförnum árum hafa stífar
tilraunir verið gerðar til að sameina
skilning okkar á flóknum ólínulegum
kerfum og safni samtengdra og víxl-
verkandi ferla, sem talið er að Kggi til
grundvallar ýmsum vitrænum hæfi-
leikum taugakerfisins. Eiginleikar
og hátterni stórs og samtengds taug-
anets eru allt aðrir en eiginleikar Kt-
illa undireininga heildar kerfisins.
Það er einmitt þessi eigindabreyting,
ásamt ófyrirsegjanlegum hæfileik-
um sem kerfið getur öðlast, þegar
það þróast í tíma og rúmi, sem við
getum bundið sérstaklega miklar
vonir við í viðleitni okkar til að skilja
tilkomu meðvitundar og annarra vit-
rænna hæfileika.
Einföldustu einkenni meðvitundar
eru hæfileikinn til að læra, skipu-
leggja, draga ályktanir og að geta
klárað sig af óvæntum og áður
óþekktum aðstæðum. Vísindamenn
hafa nú þegar þróað flókin tauganet
sem búa yfir ýmsum af þessum hæfi-
leikum. Það sem greinir tauganet
fyrst og fremst frá venjulegum tölv-
um er að þau læra á grundvelli þeirra
„skynhrifa" sem þau verða fyrir í
stað þess að vera forrituð. Tauganet-
in byggja upp innra mynstur sem
greypir þá mynd sem það gerir sér af
umhverfinu. Með notkun þessa
mynsturs tekst tauganetinu iðulega
að „bregðast rétt“ við skynhrifum
sem það hefur ekki kynnst áður.
Nokkrir af þessum og öðrum eigin-
leikum tauganeta eru einkennandi
fyrir vitræn kerfi sem byggja við-
brögð sín á meðvituðu háttemi.
Engum dettur í hug að kenningin
sem skýrir meðvitund og vitsmunalíf
liggi fyrir. Langt því frá. Hins vegar
er trúlegt að fyrstu sporin í áttina að
framtíðar skilningi á sjálsmeðvitund
og sálarlífi hafi nú þegar verið tekin.
Hér hefur einungis verið rætt um al-
menna og spennandi framtíðar-
möguleika vísinda, sem eru enn í
deiglunni. Ymis atriði þessara mögu-
leika verða rædd nánar hér á síðunni
fljótlega.
■
■
■
Skrifstofu
og tölvuwám
Eg ha fði
unnið við
vaklavinnu
í fimm ár
og langaði
að breyta
til. Eg fór í
skrifstofu- og
tölvunám hjá NTV og var námið
mjög markvisst og skemmtilegt.
Út á þetta nám fékk ég
skrifstofustarfhjáVélorku.
Eg er mjög ánægð með vinnuna
og hugsa oft með hjýhug lil
skólans.
Guðny Óladótttr
Skitfstofi istulko
■Tölvubókhald
Verslunarreikningur
■ Sölutækni og þjónusta
Mannleg saniskipti
Bókhald
■ Almennt um tölvur
- Windows
- Word
- Excel
- Power Point
- Internetið frá A-Ö
- Starfsþjálfun
Tilvalið námskeið fyrir fólk á leiðinni út á
vinnumarkaðinn eða þá sem vilja styrkja
stöðu sína með aukinni menntun.
Námið er i 92 klst.
Boðið er upp á bæði dag- og kvöldnámskeið.
ntv
Nýi töivu- &
viðskiptaskólinn
Hólshrauni 2 - 220 Hafnarfirói - Slmi: 555 4980 - Fax: 555 4981
Hlíðasmári 9 - 200 Kópavogi - Slmi: 544 4500 - Fax: 544 4501
Tölvupóstfang: skoli@ntv.is - Heimasfða: www.ntv.is
Það er hvergi jafnmikiðyíjör í Yinnunni
_ rr i r_j
LiUu við á Hard Rock
milli 15 og 17 á
mánudaainn eða
17 oa ly á miðvikudaai
oa sKreyttu umsókn.
Ekki i sima lakkl
Leitum líka að
starfsfólki sem vann hjá
okkur i "otd days” oa
lanaar að "kíkja" i
vinnuna í nokkra tíma
á da$ lit krydda tilveruna
Hjá okkur færðu:
Frábært umhyerfi
Gejajaða lóntist
s.emmtileaa aesti
töou ö
Sk'________
Góða aðstö*
Sveiajanteaan vinnutíma
Tóntrstarvioburði sem þú sérð hyerai annars staðar
Ptús það að vinna með irábæru fólki
það
peace Mritfiout ttíe quiet!