Morgunblaðið - 11.02.2000, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2000 49
komin og var þeirra hægri hönd eftir
að amma hennar missti heilsuna.
Lúðvík var hafsjór af fróðleik.
Sumarið 1998 fór Helga Sæunn með
afa sínum í ferðalag á æskuslóðir
hans á Snæfellsnesi og vakti það at-
hygli hennar að hann kunni öll ör-
nefni sem fyrir bar á leiðinni og mun
fleiri en eru á landakorti.
Hann var hógvær maður og höfð-
ingi heim að sækja. Synir okkar
tveir, sex og átta ára, höfðu mjög
gaman af því að heimsækja Lúlla
langafa sem tók þeim ávallt fagn-
andi.
Lúðvíks er sárt saknað og þegar
kona mín tilkynnti mér lát hans, sett-
ist ég niður með sonum mínum og
skýrði út fyrir þeim hvað hafði komið
fyrir. I harmi okkar bað ég þá að
teikna myndir af því sem nú tæki við.
Strákarnir teiknuðu „Lúlla langafa"
í kistu og engil sem steig upp af kist-
unni til himnaríkis þar sem hann
hitti aðra engla og sína kæru eigin-
konu.
Ég sendi ættingjum og vinum
Lúðvíks innilegar samúðarkveðjur
um leið og ég þakka liðin kynni við
leiðarlok.
Þórir Schiöth.
Ein af bernskuminningum mínum
upp úr 1950, er foreldrar mínir
bjuggu í kjallaranum í Skálholti í
Olafsvík, hjá hjónunum Víglundi
Jónssyni og Kristjönu Tómasdóttur,
var að heyra Víglund minnast á, að
hann hefði verið að tala við hann
Lúðvík, um einhverjar útréttingar
fyrir sunnan.
A þessum árum var Lúðvík með-
eigandi Víglundar í útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtækinu Hróa h/f. Sá
Lúðvík þá að mestu um samskipti við
banka og aðrar útréttingar fyrir fyr-
irtækið sem gera þurfti í Reykjavík.
Um þetta leyti gerðu einnig móð-
urbræður mínir, þeir Guðni og Sum-
arliði Sumarliðasynir, út vélbátinn
Haföldu. Lúðvík var hvatamaður að
þeirri útgerð og því að þeir fóru
fyrstir manna að nota þorskanet við
Breiðafjörð.
Þá var ekkert bankaútibú á Snæ-
fellsnesi og í Ólafsvík var sparisjóð-
urinn opinn tvo daga í viku, tvær
klukkustundir í senn, en hafði ekki
bolmagn til að þjóna atvinnufyrir-
tækjunum, svo allt varð að sækja til
Reykjavíkur. Því hefur Lúðvík átt
mörg sporin og marga áhyggju-
stundina í þágu atvinnulífsins í
Ólafsvík.
Lúðvík kom víðar við í atvinnu-
málum á Snæfellsnesi, hann lagði
t.d. gjörva hönd á plóg þegar komið
var upp frystihúsi í Grafarnesi við
Grundarfjörð um 1940. Upp úr því
fór að myndast þar húsaþyrping og
byggðarkjami, sem síðar varð hinn
blómlegi útgerðarstaður Grundar-
fjörður.
Eftir góða vertíð upp úr 1950 voru
þeir félagar Víglundur og Lúðvík að
velta fyrir sér hvernig þeir ættu að
ráðstafa þeim arði sem varð af starf-
seminni.
Ein hugmyndin var, þar sem þeir
gátu fengið innflutningsleyfi fyrir
fólksbíl, að þeir keyptu saman bíl
sem Lúðvík gæti haft fyrir sunnan á
vetruna en Víglundur í Ólafsvík á
sumrin. Lúðvík hafði ekki bílpróf svo
hann lagði til að þeir keyptu heldur
efni í bogaskemmu sem kaupa mætti
frá Englandi fyrir hagstætt verð og
væri heppileg til að geyma og pakka
skreið.
Og það varð úr að Lúðvík fór í að
afla leyfa og kaupa skemmuna „hans
Villa“ sem síðan hefur staðið í daln-
um inn við Hvalsá.
Lúðvík sem alinn var upp í Stykk-
ishólmi missti föður sinn þegar hann
var á 10. ári.
Næstu árin var hann langdvölum
hjá Bjarna föðurbróður sínum og
Steinunni konu hans í Einarsbúð á
Brimilsvöllum og minntist hann oft á
Bjarna og ávallt með hlýju og virð-
ingu.
Ómmu minni, Guðríði Pétursdótt-
ur, var annt um föðurlausa drenginn
hann Lúðvík, sem einnig leitaði til
þeirra í Félagshúsi í Ólafsvík. Hún
naut að sönnu tryggðar hans og art-
arsemi þótt ungur væri, eftir að hún
missti afa minn frá fimm börnum
þeirra árið 1930.
M.a. orti Lúðvík fagurt erfiljóð
eftir Sumarliða föðurbróður sinn
sem ömmu minni þótti ákaflega vænt
um. Þannig voru tengslin frá fyrstu
tíð einlæg og traust við ættingja
hansogvini.
Lúðvík var ákaflega agaður mað-
ur og beittu þau hjón sig miklum
vinnuaga við samningu allra þeirra
fræðirita sem eftir þau liggja. Þetta
kom eðlilega niður á þeim tíma sem
þau höfðu til að sinna sjálfum sér og
sínum nánustu. Ég átti hins vegar
því láni að fagna að búa í nágrenni
við Lúðvík og Helgu, eftir að megin-
starfi þeirra lauk og tíminn varð
rýmri.
Stundirnar í stofunni á Álfaskeið-
inu eru mér ógleymanlegar.
Einurð, háttvísi og lifandi áhugi
íyrir öllu sem viðkom skyldfólki, líf-
inu heima í Ólafsvík og á Nesinu öllu,
líða seint úr minni. Oft var hugurinn
floginn langt aftur fyrir mitt minni
og umræðan snerist um fólk og at-
burði á fyrri hluta aldarinnar. Þarna
var setið við fróðleiksbrunn sem
skenkti af rausn. Einhverju sinni
hringdi dyrabjallan og Helga fór til
dyra. Þegar heyi'ðist til komumanns
stóð Lúðvík upp, rétti mér höndina
brosandi og sagði: „Nú er kominn
maður sem ég þarf að tala við, þakka
þér kærlega fyrir komuna, Egill
minn.“
Ég segi frá þessu af því hve gott er
að umgangast mann sem er hrein-
skiptinn og jafn háttprúður og Lúð-
vík var.
Eftir að Helga dó fórum við
frændurnir vestur einn dag á sumri
og fram af suður aftur samdægurs. A
leiðinni vestur Mýrar og hreppana
var hann sífellt að benda mér á
kennileiti sem hann þuldi upp nöfnin
á fyiirhafnarlaust. Venjulega var
komið í Stykkishólm um hádegi og
var þá föst regla hjá honum, að bjóða
mér í hádegismat á hótelinu. Það var
ávallt hátíðarstund að sitja við
gluggann og horfa til eyjanna. Þá
taldi hann upp fyrir mér nöfnin á eyj-
unum og sagði frá lúðuróðrum sem
hann fór með Kristjáni föður sínum
sem kornungur dregnur. Eftir há-
degið var farið að heimsækja æsku-
félagana Jóhann Rafnsson og Unni
konu hans. Þar gengu þeir aldavin-
irnir um hólinn þar sem þeir slitu
bamsskónum báðir.
Þau Lúðvik og Helga áttu mikið
bókasafn sem hann var staðráðinn í
að varðveitt yrði á Snæfellsnesi. Nið-
urstaðan varð sú að hann færði
Bókasafni Ólafsvíkur bækurnar að
gjöf og nefndi það Helgusafn en
Helga kona hans var fædd og upp-
alin í Ólafsvík.
Ólsurum er bæði akkur og mikill
heiður að þessari gjöf og verði rækt-
arsemi hans endurgoldin, mun safn
þetta bera byggðarlaginu vænan
ávöxt um ókomin ár.
Seinustu árin fór hann til Ólafs-
víkur á sumrin og dvaldi þá hjá for-
eldrum mínum nokkra daga í senn,
heimsótti þá vini sína og frændfólk
bæði í föður og móðurætt, á sinn
skipulagða hátt. Það var einsog hann
væri nú að koma aftur til að loka
hringnum.
Lúðvík átti kjark og starfsþrek at-
hafna- og fræðimannsins, sem hann
nýtti á þann hátt sem alþjóð er kunn-
ugt og seint verður fullþakkað, en
hann átti einnig spor í atvinnusögu
Snæfellinga sem eigi hefur verið á
loft haldið.
Hin styrka skaphöfn hans ein-
kenndist af festu, háttvísi og trygg-
lyndi.
Og móðir mín bætir við: „Hand-
takið, það var svo þétt og brosið svo
hlýtt þegar hann heilsaði og kvaddi.“
Egill Þórðarson.
Samleiðis fórum við urðir og engin
en áðum í hóp yfir nætur. -
Margur er drengur úr göngunni genginn
og getur ei komist á fætur.
(StG.St)
Einn af öðrum hverfa þeir á braut
gömlu félagarnir sem sett hafa svip
sinn á félagið okkar um áratuga-
skeið. Sæti þeirra er vandfyllt og
menningararfurinn sem þeir skilja
eftir sig er dýrmætur.
Lúðvík Kristjánsson rithöfundur
hefur nú lokið göngu sinni meðal
okkar hér á jörð.
Hann var Snæfellingur í marga
ættliði, fæddur í Stykkishólmi 2.
september 1911, sonur hjónanna
Kristjáns Ólafssonar frá Jaðri í
Ólafsvík og Súsönnu Einarsdóttur.
Lúðvík gekk í barnaskóla í Stykkis-
hólmi og sýndi þá strax sérstaka
námshæfileika. Hann ákvað að
ganga menntaveginn þrátt fyrir
erfiðan fjárhag. Til að afla sér fjár
fór hann 15 ára gamall til Isafjarðar
og réð sig þar á skútu. Stundaði svo
nám við Flensborg á vetrum en sótti
sjó á sumrin. Hann lauk gagnfræða-
prófi frá Flensborg árið 1929. Vetur-
inn 1929-30 kenndi hann í Fróðár-
hreppi. Kennaraprófi lauk hann árið
1932 og stundaði síðar nám við Há-
skóla íslands.
Á námsárum sínum hóf Lúðvík
fræðistörf. Fékkst hann þá við söfn-
un örnefna á Snæfellsnesi og skrifaði
auk þess margar greinar um Snæ-
fellnes.
Lúðvík er nú löngu landsþekktur
rithöfundur. Eftir hann liggja mörg
og merk skrif, einkum um sögu lands
og þjóðar. Má þar sérstaklega nefna
bækurnar íslenskir sjávarhættir,
sem komu út á árunum 1980-86. Það
er fimm binda verk í stóru broti, hátt
á 5. hundrað blaðsíður og er ómetan-
legur fróðleikur um fyrri tíma fisk-
veiðar við Island og allt sem að sjáv-
arnytjum lýtur.
Lúðvík var sæmdur heiðursdokt-
orsgráðu Háskóla íslands árið 1981.
Kona Lúðvíks var Helga Jóns-
dóttir Proppé, hún lést 1. apríl 1989.
Þau eignuðust þrjú börn, Vénýju,
Véstein og Arngeir.
Lúðvík var alla tíð mikill Snæfell-
ingur. Hann var einn af stofnendum
Félags Snæfellinga og Hnappdæla í
Reykjavík og varaformaður í fyrstu
stjóm þess og var virkur í þeim fél-
agskap alla tíð. Hann var lengi í
stjórn FSH, tók þátt í störfum og
samkomum þess og skrifaði greinar í
Snæfelling.
Á síðastliðnu hausti átti Félag
Snæfellinga og Hnappdæla 60 ára
afmæli. Þá birtist í afmælisriti Snæ-
fellings viðtal við Lúðvík þar sem
hann greindi frá mörgu frá fyrri tíma
og sagði frá fyrstu starfsárum fél-
agsins. Lúðvík var þá einn eftirlif-
andi úr fyrstu stjórn FSH og heið-
ursfélagi. Á afmælisfagnaði FSH 6.
nóvember í haust var honum veitt
gullmerki félagsins. Við það tæki-
færi hélt hann ræðu. Vakti það at-
hygli og aðdáun manna hversu minn-
ugur og greinargóður hann var og
hversu vel honum fórust orð um
samstarfsmenn sína í félagsmálum.
Lúðvík var einstakur fræðimaður
og nýtti hæfileika sína til að miðla
fróðleik til hins síðasta.
Ailt líf verður gengt, meðan hugur og hönd
og hjarta er fært til að vinna.
Og gröfin er ljúf fyrir geiglausa önd,
og gott er að deyja til sinna.
(SLG.SU
Félagar Lúðvíks í Félagi Snæfell-
inga og Hnappdæla í Reykjavík vilja
nú að leiðarlokum þakka honum fyr-
ir liðnar samverustundir og biðja
honum blessunar í nýjum heimkynn-
um.
Börnum hans, fjölskyldu og öðr-
um ástvinum sendum við innilegar
samúðarkveðjur.
Emilia Guðmundsdóttir,
formaður FSH.
Allra bíða feigðarföllin,
foma Hel sér markarviðu.
(Fomólfur.)
Þessar ljóðlínur flugu mér í hug
þegar mér vai' tjáð að dr. Lúðvík
Kristjánsson væri við dauðans dyr.
Ég hitti hann heilan á húfi um síð-
ustu áramót. Hvergi mátti greina að
hann væri nokkuð farinn að fella af
andlega þrátt fyrir háan aldur.
Minnið var óbilandi og áhuginn á því
sem var að gerast í heimi fræðanna
sá sami og áður þó að greina mætti
að líkaminn væri farinn að láta und-
an fargi áranna. Hann var að því
leyti eins og fleygur fugl í hrörlegu
hreiðri. Mér kom síst í hug að þetta
yrðu síðustu samfimdir okkar. Ekki
veit ég hvað honum bjó í huga þegar
hann fylgdi mér til dyra og kvaddi
mig innvirðulegar en nokkru sinni
fyrr.
Áratuga kynni okkar urðu að gró-
inni vináttu. Ég var tíður gestur á
heimili Lúðvíks og Helgu konu hans.
Þau voru einkar góð heim að sækja.
Mér fannst dvölin hjá þeim líkust því
sem ég væri sestur hjá Sögu við
Sökkvabekk svo margfróð voru þau
bæði um menn og málefni forn og ný.
Ég ætla að ég hafi ekki í annan tíma
lært meira um hið daglega líf horf-
inna kynslóða en í ferð um Snæfells-
nes með þeim hjónum. Nesið var
æskustöðvar þeirra og það mátti
næstum því segja að þau þekktu
sögu hverrar þúfu. Meðan á ferðinni
stóð skartaði Snæfellsnes sínu feg-
ursta. Það kom ekki einu sinni skýja-
drag á jökulinn meðan við vorum í
ferðinni. Dritvík, Lóndrangar, Þúfu-
bjarg, Arnarstapi, Breiðavík og
Staðastaður blöstu við augum.
Þar eru heimar horfins tíma,
hundraða ára falin í grundu,
orti afabróðir hans og hvert sem litið
var virtist
landið fullt af lífi og yndi,
lá og straumar og vötnin bláu.
(Fomólfur.)
Á sviði íslenskra fræða var dr.
Lúðvík Kristjánsson einn af afreks-
mönnum þessarar aldar. Enda þótt
hann ætti á brattann að sækja að afla
sér menntunar sigraði „fýsnin til
fróðleiks og skrifta“ allar torfærur.
Hér verða ekki talin upp öll verk
hans, en þeim er það sameiginlegt að
verða um ókomna tíma sá grunnur
sem rannsóknir síðari tíma munu
hafa hitann úr. Lúðvík var manna
ódeigastur við að leita uppi þau mið
þar sem heimildir var að finna sem
ekki voru í alfaraleið. Fyrir bragðið
bjargaði hann frá gleymsku og glöt-
un mörgu þvi sem annars hefði sokk-
ið í tímans Stórasjó. Hann gat því
gert ljóðlínur afabróður síns að sín-
um þegar hann kvað:
Kyrrlát önn skal klungrin erja
kafa til alls, þótt djúpt sé að grafa.
Þannig var verklag Lúðvíks. Það
björgunarstarf sem hann vann með
ritun íslenskra sjávarhátta verður
seint ofmetið, og svo var raunar um
flest hans verk þó að Sjávarhættina
beri hæst, enda óvíst að nokkurt
áþekkt verk sé að finna á plánetu
þeirri sem við byggjum.
Nú þegar hann er allur er okkur
sem eftir lifum og höfum setið undir
árum á fleytum íslenskra fræða efst í
huga þakklætið fyrir að mega búa að
því sem hann hefir markað og dregið
í land á langri ævi handa óbomum
kynslóðum, en við sem nutum vin-
áttu hans og trygglyndis minnumst
hans ekki síður með eftirsjá hins
missta.
Aðalgeir Kristjánsson.
Ungur að árum kynntist ég Lúð-
vík, þegar hann kom í heimsókn til
foreldra minna, en faðir minn Jón
Magnússon frá Stykkishólmi og
hann voru æskuvinir. Mér er það
minnisstætt að þeir ræddu oft um
gamla daga í Hólminum. Ekki óraði
mig fyrir þá, að ég ætti eftir að vinna
í áratugi með Lúðvík að gerð hins
mikla ritverks hans um líf og störf ís-
lenzkra sjómanna. Með þessu mikla
ritverki bjargaði hann ómetanlegri
vitneskju um sjósókn Islendinga frá
upphafi og fram að þilskipunum.
Fimm bindin „íslenskir sjávarhætt-
ir“ er einstakt sinnar tegundar í
heiminum, en engar aðrar þjóðir
eiga sambærilegt ritverk. í marga
áratugi safnaði Lúðvík heimildum og
ræddi við ótal menn og konur vítt og
breitt um landið, sem þekktu vel til
tíma áraskipanna.
Lúðvík var nákvæmur vísinda-
maður og hafði sérlega gott lag á að
fá gamla fólkið til að segja frá og
rifja upp nær gleymd vinnubrögð og
atburði sem tengdust sjósókninni.
Við fórum margar ferðir um allt
land þangað sem einhvem fróðleik
var að fá, og margar af þessum fer'ð-
um voru miklar slark- og háskaferðir
til afskekktra staða. Oft var farið í lé-
legum bflum og opnum trillum, en í
ákafanum að ná í fróðleik, komst
kuldi og bleyta ekki að í huga Lúð-
víks.
Afköst hans voru með ólíkindum
og hann vann jafnan langt fram á
nætur, en ósjaldan hringdi hann í
mig eftir miðnætti, til að ræða frekar
um þau atriði sem hann var þá að
vinna úr. Ekki má gleyma samvinnu
þeirra hjóna Lúðvíks og Helgu
Proppe konu hans, því hún var hans
hægri hönd við gagnasöfnun og
skipulag á öllum heimildum. Það var
ekki svo lítið álag á Helgu, þegar við
Lúðvík drógum stundum stórlúður
og annan fisk inn í eldhús og gerðum
að á eldhúsborðinu, til að hægt væri
að teikna upp vinnubrögðin og
hvemig skipting fiskjarins var í hin-
um ýmsu landshlutum.
Það mætti skrifa heila bók um
vinnuna við íslensku sjávarhættina,
og það gerir áreiðanlega einhver síð-
ar.
Eftir Lúðvík liggja einnig margar
aðrar bækur, ritgerðir og greinar í
blöð og tímarit. Ævistarf hans er
mikið að vöxtum og íslenzku þjóðinni
mikils virði að hafa eignazt svoná
mann sem bjargaði slíkum menning-
arverðmætum frá glötun. Við meg-
um ekki gleyma fortíðinni og því sem
forfeður okkar byggðu upp komandi
kynslóðum til handa, þetta var
kjarninn sem framtíð okkar nærist á.
Ég á Lúðvík mikið að þakka og
mikinn lærdóm fékk ég af samvinn-
unni við hann, og mikill heiður féll
mér í skaut að gera skýringateikn-
ingar í ritverkið „íslenzkir sjávar-
hættir".
Fram undir það síðasta fylgdist
Lúðvík með því sem ég er að gera
varðandi heimildamyndir um allar
þekktar gerðir áraskipanna og hvatti
mig áfram við það verk.
Um leið og ég og kona mín kveðj-
um okkar góða vin Lúðvík Kristjáns-
son vottum við börnum hans og öðr-
um aðstandendum okkar innilegustu
samúð.
Bjarni Jónsson listmálari.
Við fráfall dr. Lúðvíks Kristjáns-
sonar rifjast það upp, að sú var tíðin,
þegar leið mín lá æði oft suður á
Álfaskeið í Hafnarfirði. Það hófst
kvöld eitt haustið 1963. Við Lúðvík
höfðum kynnzt í gamla safnahúsinu,
þai’ sem við vorum tíðir gestir. í þá
daga reyktum við báðir og þurftum
því alltaf öðru hvoru að bregða okkur
niður í anddyii hins virðulega húss.
Þar mátti reykja. Eftir á að hyggja
sé ég, að einmitt þarna hef ég fyrst
kynnzt mörgum merkum samferða-
SJÁNÆSTU SÍÐU