Morgunblaðið - 13.02.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000 B 11
mæðu og stundum til mikillar skelf-
ingar, því fólk var alltaf að festast í
henni.
Asgeir Þorsteinsson var tékkn-
eskur konsúll fyrir stríð. Hann
hætti þegar Þjóðverjar hernámu
Tékkóslóvakíu en tók aftur við titl-
inum eftir stríð og sinnti því starfi
allt þar til kommarnir tóku yfir í
landinu. Sendiherrann, dr. Walter,
sat í Svíþjóð. Sá ég mikið til um allar
bréfaskriftir, tók á móti „bissness-
mönnum“ frá Tékkóslóvakíu
o.s.frv., var meira að segja farinn að
læra tékknesku. Við fengum að
flagga á tékkneskum tyllidögum á
næsta húsi, 12a, húsi Júlíusar
Björnssonar, þar sem engin flagg-
stöng var á númer 12. Oft var hringt
og kvartað yfir því að fáninn sneri
vitlaust, en það voru þrír litir sem
lágu lóðrétt og ekki var ég alltaf
minnugur á hvaða litur ætti að vera
efst og hvaða litur neðst.
Sólskinsbarnið hans Kjarvals
Fljótlega eftii' að ég kom í húsið
komst ég í kunningsskap við Jó-
hannes Kjarval. Hann kom oft í
kaffi til okkar. í fyrstu fannst mér
hann fremur sérkennilegur, smá-
skrítinn en skemmtilegur og tók oft
skringilega til orða. Hann tók fljót-
lega miklu ástfóstri við mig, kallaði
mig sólskinsbarnið, og sagði að ég
væri alltaf í svo góðu skapi er við
hittumst í stiganum. í kringum 1950
var mér falið að kaupa málverk af
Kjarval til brúðargjafar. Hann tók
því vel en áður en af kaupum yrði
var keypt málverk af öðrum listmál-
ara svo mér var falið að afþakka hjá
Kjarval. Hann var sáttur við það en
næstu vikur og mánuði, í hverst
skipti sem við hittumst í stiganum
minntist hann á „málverkið mitt“;
hann væri með það í vinnslu, það
kæmi bráðumÉg þorði ekki að
malda í móinn, hugsaði sem svo: Ég
verð bara að slá einhvers staðar fyr-
ir því, enda efnin lítil, nýlega kvænt-
ur, en ég vildi alls ekki „móðga“
Kjarval.
Einn góðan veðurdag, sólin skein
inn um gluggann þar sem ég sat við
skriftir, bankaði hann upp á:
„Komdu hérna, sólskinsbarnið
mitt“, sagði hann. Ég kom og þar
stóð hann með þetta fallega mál-
verk. „Taktu í hornin á geitinni",
kallaði hann það og sagði: „Veskú“.
Ég bauð borgun, ekki var við það
komandi, ekki einu sinni að borga
rammann. Það var aðeins eitt sem
hann bað um, ljósmynd af málverk-
inu. Hann sagðist hafa verið lengi að
dunda við þetta málverk og þætti
vænt um það. Varð ég að sjálfsögðu
við þeirri ósk með glöðu geði.
Kjarval var alltaf að senda mér
kort með alls konar teikingum, t.d. á
jólum og eiginlega hvenær sem hon-
um datt það í hug. Bækurnar sínar,
Grjót og Meira grjót og Hvalasaga
sendi hann mér og alltaf voru þær
skreyttar. Konan mín bjargaði ein-
hverju af þessum sendingum Kjar-
vals undan tortímingu, sem ég er í
dag ákaflega þakklátur fyrir.
Eitt sumarið var hitinn óvenju-
mikill og fór þá að berast mikil fýla
ofan af efstu hæðinni þar sem Kjar-
val bjó og vann. Er þetta ágerðist og
enginn hafði orðið var við Kjarval í
nokkrar vikur, ekki einu sinni þeir á
BSR, fór okkur að gruna margt og
óttuðumst við hið versta. Kallað var
á lögreglu og með hennar fulltingi
var farið inn til Kjarvals. Enginn
Kjarval, ekkert lík, en meistarinn
hafði gleymt þremur lengjum af
skreið í vatnsfötu á gólfinu; hafði
líklegast verið að undirbúa næstu
máltíð en gleymt því, er hann fór
snögglega út á land að mála. Kjar-
val snæddi mikið af slíkum mat.
Það eru forréttindi að hafa fengið
að kynast meistara Kjarval svo náið
og vera samtíma honum undir sama
þaki. Öllum þótti vænt um hann,
enda var hann mikill mannvinur.
Kom hann oft í kaffi til okkar eins
og ég gat um áðan, var hann þá
stundum með koníakspela og eitt
staup, sem var oftar en ekki ansi
kámugt og bauð upp á einn. Engum
datt í hug að neita þrátt fyrir kám-
ugt glas því allir urðu að drekka úr
sama glasinu.
Svokallaðir „rónar“ voru miklir
vinir hans og hann þeim oft hjálp-
legur. Sem dæmi um tillitssemi
hans má geta þess, að einhverju
sinni blöskraði honum, hversu „rón-
arnir“ þurftu að leggja mikið á sig
til að ná á hans fund. Þá var engin
lyfta £ húsinu og þeir þurftu að
ganga upp á 5. hæð, erfiða marm-
arastiga. Hann setti því peninga í
umslög og bað Bjarna „beauty",
verslunarstjóra hjá Skóverslun
Stefáns Gunnarssonar að „skipta
þessu á milli greyjanna svo þeir
þyrftu ekki að ómaka sig upp á
fimmtu hæð“. Þannig var Kjarval.
Einhver á sveimi
Hús eins og Austurstræti 12, sem
hefur hýst svo margt og er þar að
auki byggt á rústum Hótels Reykja-
víkur, hlýtur að búa yfir einhveiju
leyndardómsfullu. Varð ég vissu-
lega var við það. Uppi á fjórðu hæð
þar sem Asgeir Þorsteinsson hafði
sína einkaskrifstofu heyrðust oft
stunur og sog, eins og einhver væri
að kafna. Sagt var að á þessum stað
hafi áður verið kvistherbergi, þ.e. í
Hótel Reykjavík, þar sem eini mað-
urinn sem fórst í þeim bruna hafi
sofið. Get ég staðfest að ég heyrði
þetta stundum er ég var einn að
vinna frameftir og var mér mjög illa
við að vera þarna einn eftir myrkur.
Ein af þvottakonunum (nefndar
ræstitæknar í dag) sem unnu þarna
eftir skrifstofutíma varð bráðkvödd
inni á snyrtingu á sömu hæð. Var
þetta einnig fyrir minn tima. Voru
þessi tvö stundum á sveimi, gerðu
engum mein en sköpuðu smáónot
stundum. Kjarval minntist stundum
á þetta við mig, en ég varð aldrei var
við þvottakonuna. Þeir sem vinna
þarna í dag telja sig stundum verða
vara við „eitthvað". Kannske ein-
hverjir hafi bæst við eftir því sem
árin hafa liðið. Ætli ég eigi ekki eftir
að kíkja þarna inn þegar þar að
kemur.
Eftir að Stefán Gunnarsson dó
fór svolítið að halla undan fæti hjá
skóversluninni, bæði út af ytri að-
stæðum, skömmtun og annarri óár-
an. Það kom síðan að því að verslun-
in var lögð niður. Hluti af
húsnæðinu var síðan nýttur undir
aðra skóbúð þar sem einvörðungu
var seldur barnaskófatnaður. Sig-
urður, sem áður var hjá Óla í Skó-
búð Reykjavíkur rak hana í nokkur
ár með miklum glæsibrag. Hinn
helmingurinn var gerður að skyndi-
bitastað, hamborgarasjoppu;
franskar, bleika sósan o.s.frv. okkur
hinum í húsinu til mikillar armæðu
vegna steikarfýlu sem því fylgdi. Sá
sem rak hana var Leó, kallaður
„ljónið frá Selfossi", en eigandinn
var Pálmi, síðar kallaður Pálmi í
Hagkaup. Ætli hann hafi ekki
grundvallað sitt veldi þarna við
steikarpottinn.
Það væri hægt að skrifa síðu eftir
síðu um Austurstræti 12 og fólkið
sem þar bjó og starfaði, t.d. má geta
þess að það gætti flóðs og fjöru í
kjallara hússins, því urðu stundum
skemmdir á birgðum verslunarinn-
ar ef gleymdist að taka vörur úr
neðstu hillunum.
Breyttir tímar
Hér skal staðar numið að sinni, en
að lokum vil ég aðeins tæpa á þróun
mála frá þeim tíma sem ég þekkti
best til. Fjölskylda Stefáns Gunn-
arssonar og Sigríðar Benedikts-
dóttur, konu hans, varð aldrei stór.
Sonurinn Gunnar, dæturnar Ses-
selja og Guðríður, tengdasonurinn
Green. Fleiri urðu þau ekki, engin
barnabörn. Samkvæmt því sem ég
veit best hafa þau öll kvatt þennan
heim. Bjarni „beauty" hélt áfram að
vera sama prúðmennið hvar sem
hann fór. Hann náði sér í konu og
lifðu þau hamingjusamlega saman
þar til dauðinn þau skildi að, en þau
munu bæði vera látin. Listasafn rík-
isins fékk húsið í arf, sem síðan
hafði makaskipti á Herðubreið og
Austurstræti 12 við Húsbyggingar-
sjóð Framsóknarflokksins. Fram-
sóknarflokkurinn seldi það aftur
Samvinnutryggingum sem síðan
seldi það Endurtryggingarfélagi
Samvinnutrygginga hf., sem aftur
seldi það Samvinnuferðum-
Landsýn og eru höfuðstöðvar þeirra
þar í dag. Ný lyfta, sem nær alveg
niður á jarðhæð, er komin í húsið.
Margt er orðið nýtískulegra, en þeir
framliðnu reika að öllum líkindum
enn um stiga og ganga. Líklega
skiptir það þá engu máli hvar lyftan
byrjar og hvar hún endar.
Höfundur er fyrrverandi deildar-
sljóri og núverandi ellilífeyrisþegi.
Götumarkaösstemmning
frá föstudegi til sunnudags.
Allar verslanir opnar.
Þ H R S E M Jf H J H R T fl 6 5 L (EI
UPPLÝ5IN6H5IMI 5BB 77BB SKRIFSTOFIISlMI 5 6 B 9 2 0 U