Morgunblaðið - 19.03.2000, Blaðsíða 26

26 B SUNNUDAGUR 19. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ

Hús Páls Stefánssonar við Lækjartorg, þar sem hann rak bílasölu og bifreiðaverkstæði. Myndin er tekin 1928.
Melstedshús, eins og það var jafnan kallað, var eitt sinn í eigu KFUM.
Enn um
Kolasund
Ludvig Hansen banksassistent og faktor í dyrum húss síns í Kolasundi.
Húsið með spönlagða þakinu er Hötel Alexandra, Hafnarstræti 16.
l m
] . Í|;i |1 t, .U-iMmij iM i m II ?
[m || i
Fyrir nokkru skrifaði
Pétur Pétursson um
Kolasund 1 Reykjavík í
? grein sem birtist hér í
blaðinu. Viðbrögð urðu
mikil og góð og því fjall-
ar hann meira um Kola-
sund nú auk þess að
rifja upp eitt og annað í
Reykjavík á árum áður.
Eggert Stefánsson söngvari
var hverjum manni djarf-
mæltari er hann las þjóð-
inni pistilinn og sagði til
syndanna. Hann hlífði ekki höfðingj-
”4 um og talaði ekki tæpitungu. Eitt sinn
er honum var þungt í skapi lýsti hann
menningarástandi Islands og höfuð-
staðarins eitthvað á þessa leið: „Þeg-
ar maður gengur niður Bankastræti
þá blasir við á hægri hönd stjórnarráð
Islands. Það hefir aðsetur í gömlu
tugthúsi sem reist var í dönskum
herragarðsstíl. Svo gengur maður yf-
ir Lækjartorg og hoi'fir inn í Austurs-
træti. Kemur auga á menntamálar-
áðherrann og hyggst ræða við hann
um þjóðmenningu og listir. En þegar
hann sér hver nálgst og rennir grun í
umræðuefni þá setur hann undir sig
hausinn og stingur sér inn í Kolasund
til þess að þurfa ekki að svara óþægi-
legum spumingum um stöðu lista og
menningar á íslandi."
A það var bent í fyrri grein um
Kolasund að sjálft sundið, sem gatan
dró nafn sitt af var tröðin sem lá frá
Smiths-bryggju (Martins Smiths) að
Hafnarstræti. .Austanvert við tröð-
ina var kolageymsluhús Smiths-versl-
unar og kolum dreift til bæjarbúa,"
segir Agúst Jósefsson heilbrigðisfull-
trúi, sem var manna kunnugastur
bæjarlífi á mótum tveggja alda. Jón
Helgason biskup ber mikið lof á
Martin Smith og starfsmenn verslun-
ar hans. Bjöm Guðmundsson, sem
var sigldur maður og forframaður í
* steinsmíðastörfum kom til Reykja-
víkur í marsmánuði 1876. Hann
myndaði þá félag um kalkbrennslu
við Martin Smith og Egil Egilsson.
Kalkofnsvegur dregur nafn sitt af
þeirri iðju. Var kalkið sótt í Esjuna.
Bjöm taldi Esjuna auðuga að kalki og
harmaði hve illa tókst til um árangur.
„Sunnanfari" segir um kalkbrennslu-
Bifreið Eggerts Claessens, bankastjöra Islandsbanka, í Al-
mannagjá á Þingvöllum. Eggert var þjöðkunnur maður og um-
deildur á sinni tíð. (Myndin var fengin hjá Kristínu Cláessen.)
félagið: „Þá tók félaginu að kopa,“ og
lagðist svo niður.
Bjöm Guðmundsson stóð fyrir
timbur- og kolaversluninni „Reykja-
vík“ í 27 ár. „Árið 1909 tók hann upp
kolaverslun íyrir sjálfan sig,“ sagði
Sunnanfari.
Bjöm var þjóðkunnur maður.
Hann kvæntist ekkju, Maríu Ólafs-
dóttur Petersen, móður Hans Peter-
sens kaupmanns.
Magnús Helgason, forstjóri
Hörpu, margfróður og minnugur,
kann vísu um Björn, sem kveðin var
er Bjöm íylgdist með skipakomu á
Revkjavíkurhöfn. Bjöm bjó í Skóla-
stræti:
Er hann franskur Ari minn?
Elsku góði hlauptu
fyrir mig og Fransmanninn
fjórabjórakauptu.
Smiths-bryggjan, sem síðar var
nefnd Thomsens-bryggja, lá austan
við Steinbryggju, þar vom borin upp
kol. Það gerðu verkakonur. Muggur
málaði fræga mynd af verkakonum
þeim, sem báru kolapokana upp í
„Salla" - Salvör Guð-
mundsdöttir, stund-
aði almcnna púls-
vinnu í mörg ár.
P. STEFÁNSSON
nmo
Reikningur
ftGf/tfjnitik. 1 ^ » J 'U M1 i
Mcö o/s, *Í£li*n(ii,rtll Hoyicjsvikur 14/ö
nm'
111
É
í yOHDOH 3T5 TÆXB #:795.4C
§tolLur
| B«nkakpaitn*5ur 'í%
| CuWoti tol 1U r
| VSrutollur
Uppakipun
i Aeuuronce
| Af bcntlinjfa rpjold
' Motor nr,
| Foktura nr.?Q?5 „S/fi
498J2ö
55^39
SSÖÍÖO
í?ioö
25^03
icjool
+2 .tSl Í
Goodyear
Kolasund. Það var árið 1919. Þá rak
Bjöm Guðmundsson kolaverslun.
Myndin er birt í bókinni „Ur mynd-
heimi Muggs“. í skýringum, sem
fylgja málverki Muggs segir svo:
„Kolaburður sýnir Reykjavík þeirra
tíma er kolapokar voru bundnir upp á
Reikningur frá P. Stefánsson í júní 1934, fyrir Fordor
de luxe bíl Kaupandi Páll V. G. Kolka læknir.
vinnukonumar við
skipshlið." Hér gerir
höfundur engan grein-
armun á verkakonum
og vinnukonum. Á störf-
um þerira var regin-
munur.
Og svo kemur óður til
íslenskra verkakvenna.
Það má heldur ekki
gleyma vinnukonunuin.
En það verður að greina
á milh, því störfin voru
ólík. Þetta vissu allir,
sem ekki höfðu notið
menntunar. En þá fór í
verra. Því stundum
verður „menntunin" að
fótakefli. Þetta er for-
máli að texta með mynd
„Muggs“, Guðmundar
Thorsteinson, listamannsins nafn-
kunna. Hann var sonur Ásthildar
Thorteinson og Péturs J. Thorstein-
son, forstjóra Mllljónafélagsins.
Hvert mannsbam á Islandi þekkti á
sínum tíma bækur Muggs, „Negra-
strákana" og „Dimmalimm".
Björn Guðmunds-
son, múrari, kola-
kaupmaður og timb-
ursali í Reykjavík.
Ein þeirra, sem án
nokkurs efa hefir verið í
þeim hópi verkakvenna er
Muggur málaði af um-
ræddum kolaburði er Sal-
vör Guðmundsdóttir,
amma Ivars Guðmun-
dssonar blaðamanns,
Hans fiskimatsmanns og
Guðmundar slökkvilið-
sstjóra auk fjölda nafti-
kunnra afkomenda er
kippir í dugnaðarkyn
„Söllu“, eins og hún var
jafnan nefnd.
Sigurbjöm Þorkelsson
kaupmaður og Meyvant
Sigurðsson bílstjóri hafa
báðir rómað hetjulund
Salvarar og stallsystra
hennar. Sigurbjöm segir
skemmtilega sögu af at-
orku hennar og afli:
„Salvör var með hærri
konum og þrekin að því
skapi og þó vel vaxin. Var
hún karlmenni að burðum
og þýddi fæstum karl-
mönnum við hana að etja.
Salvör stundaði almenna
púlsvinnu um margra ára
skeið, bar kol og salt á
bakinu, eins og í þann tíma
var algengt, og var hún
forkur til vinnu. Ytra borð
hennar var hrjúft, en
brjóstgóð var hún, sér-
staklega við fólk, sem lítils
mátti sín, og við böm var hún mjög
góðognærgætin."
Svo segir Sigurbjörn sögu af atviki
sem gerðist í uppskipunarvinnu hjá
Birni Guðmundssyni kolakaupmanni.
Norðlendingur sem lét mikið yfir sér
falaði vinnu hjá Birni og sagðist vera
„fær í flest“. „Björn tekur manninn í
vinnuna og vísar honum á handbörur
og vörahlaða. Kallar á Söllu og segir:
„Berðu á móti þessum manni, Salla."
Norðlingurinn rak upp stór augu.
Þótti sér hin mesta smán gerð. Spyr
Björn hvort hann eigi að dragnast
með þennan kvenmann aftan í sér í
dag. Bjöm svarar engu. Nú byrja þau
að tína á börumar. Salvör hrúgaði á
þær eins og á þeim tolldi. Norðlingur-
inn undrast og spyr hvað hún ætli eig-
inlega að láta mikið á börurnar. Sal-
vör svarar: „Eins og vanalega.“ Svo
fór að Norðlendingurinn varð að
sætta sig við það að láta í minni pok-
ann og biðja sér griða. Gafst hann upp
við burðinn og gat ei lyft böranum
fyrr en Salla hafði tekið þriðjunginn
af þeim til þess að létta byrðina.
Mörgum viðstöddum þótti þetta mak-