Morgunblaðið - 28.03.2000, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. MARS 2000 11
FRÉTTIR
Mikill meirihluti Bandaríkjamanna er hlynntur dauðarefsingum
Skaðar álit annarra
þjóða á okkur
Nýlega var staddur hér á landi þekktur
bandarískur lagaprófessor, Viktor Streib að
nafni, sem hefur sérhæft sig í bandarískum
refsirétti, sér í lagi dauðarefsingum.
Streib er í hópi þeirra sem andvígir eru
dauðarefsingum og hefur margsinnis látið í
ljósi gagnrýni á þær opinberlega. Óli Jón
Jónsson hitti hann að máli.
Victor streib Morgunblaðið/Sverrir
FRÁ árinu 1977 hafa alls um 600
dæmdir sakamenn verið teknir af lífi í
Bandaríkjunum. í 38 af 50 ríkjum
Bandaríkjanna er dauðarefsing í gildi
en mjög mismunandi er hvort eða
hversu títt henni er beitt í þessum
ríkjum. Um 80% dauðarefsinga eru
framkvæmd í Suðurríkjunum og Tex-
as-ríki eitt og sér stendur fyrir um
þriðjungi allra dauðarefsinga í
Bandaiíkjunum. Önnur ríki hafa ekki
tekið sakamann af lífi svo áratugum
skiptir þótt dauðarefsing sé þar enn
fonnlega í gildi. Auk þess að vera í
lögum 38 ríkja liggur dauðarefsing
einnig við ákveðnum glæpum sem
teljast alríkisglæpir, þ.e. í málum sem
alríkisdómstólai- hafa lögsögu í.
Viktor Streib á að baki langan feril
sem fræðimaður, háskólakennari og
lögmaður í Bandaríkjunum. Hann
hefur kennt við ýmsa háskóla vestan-
hafs en er nú prófessor í lögum við
Ohio Northern-háskóla. Streib hefur
sérhæft sig í refsirétti og hefur birt
íjölmargar fræðilegar greinar og
bækur um dauðarefsingar í Banda-
ríkjunum. Hann hefur einnig starfað
sem lögmaður í sakamálum og hefur
bæði flutt mál fyrir dómstólum ein-
stakra ríkja og fyrir hæstarétti
Bandaríkjanna. Lengi hefur Streib
verið í hópi þeirra sem andvígir eru
dauðarefsingum og hafa fjölmiðlar
vestra, þeirra á meðal CNN-sjón-
FERÐAMÁLARÁÐ íslands veitir
árlega styrki til úrbóta í umhverfis-
málum á ferðamannastöðum. I ár var
úthlutað styrkjum á Suðurlandi,
Reykjanesi, Vesturlandi og Vest-
fjörðum en alls bárust umsóknir til 60
verkefna. Veitt hafa verið vilyrði fyr-
ir styrkveitingu 20 þeirra.
Ferðamálaráð íslands veitti nýver-
ið styrki til úrbóta í umhverfismálum
á ferðamannastöðum. ,gUls bárust
umsóknir til 60 verkefna og veitt hafa
verið vilyrði fyrir styrkveitingu 20
þeirra," segir Hjalti Finnsson, um-
hverfisfulltrúi Ferðamálaráðs Is-
lands. „Hæsti styrkurinn, 500 þúsund
krónur, var veittur Ferðamálasam-
varpsstöðin og tímaritið Newsweek,
leitað álits hjá honum þegar dauða-
refsingar hefur borið á góma.
Ekki í náinni framtíð
Streib segist gera sér vonir um að
dauðarefsing muni verða afnumin um
hans daga en segist þó ekki sjá þess
nein merki að það kunni að gerast í
náinni framtíð. Hann segist hafa
áhyggjur af því að Bandaríkin muni
hugsanlega einangrast í alþjóða-
samskiptum í framtíðinni, fari þau
ekki að dæmi annarra siðmenntaðra
þjóða og leggi niður dauðarefsingar.
„Bandaríkin og Kína eru einu stóru
ríkin í heiminum sem beita dauðar-
efsingum svo einhverju nemi og það
er farið að skaða álit okkar í augum
annarra ríkja að við skulum halda
áfram að taka fólk af lífi fyrir glæpi.
Vandamálið er að dauðarefsingar
njóta enn mikillar hylh meðal Banda-
ríkjamanna. Samkvæmt nýlegum
skoðanakönnunum eru um 80%
Bandaríkjamanna fylgjandi þeim.
Þetta vita stjómmálamenn og því
miður er það svo að margir þeirra
komast til valda vegna stuðnings við
dauðarefsingar. Svo lengi sem málum
er þannig háttað er varla hægt að
búast við því að hlutirnir breytist,“
segir Streib.
Hann segir að enda þótt stuðning-
ur við dauðarefsingar sé mikill sé
tökum Vestfjarða og Atvinnuþróun-
arfélagi Vestfjarða og er styrkurinn
til efniskaupa og vélakostnaðar
vegna áframhaldandi merkinga á
gönguleiðum á Vestfjörðum.
Sem dæmi um fleiri sem fengu
styrki þá fengu Ferðamálasamtök
höfuðborgarsvæðisins 150 þúsund til
að koma upp vatnslögnum og dælum
vegna salema við þijá gistiskála við
gönguleiðina um Reykjaveg og sam-
starfshópur undir stjórn ferðamála-
fulltrúa uppsveita Ámessýslu 200
þúsund til efniskaupa vegna merk-
ingar á gönguleið sem liggm- milli
Skálholts og Þingvalla, svokölluð
Biskupaleið.
deilt um hvort eða hvaða skorður
skuli leggja við beitingu þeirra. Hvað
þetta varðar hefur hæstiréttm-
Bandaríkjanna haft mikil áhrif, með
nokkmm vel þekktum dómum frá
ýmsum tímabilum. Mörk milli valdsv-
iða alríkisins og einstakra ríkja
Bandaríkjanna virðast oft vera óljós
og em gjarnan umdeild. Hæstiréttur
þjónar meðal annars því hlutverki að
skera úr um þessi mörk, auk þess
sem hann hefur vald til að ógilda lög
einstakra ríkja, telji hann þau vera
andstæð stjórnarskrá Bandaríkj-
anna.
Lágmarksaldur 15 ára
Árið 1972 komst hæstiréttur
Bandaríkjanna að þeirri niðurstöðu
að lög Georgíu-ríkis um dauðarefs-
ingu væra ekki nógu skýr og lýsti þau
ógild. í kjölfarið breyttu mörg ríki
lögum sínum til að mæta kröfum
hæstaréttar því rétturinn hafði ekki
lagt bann við dauðarefsingum heldur
einungis gert athugasemdir við form
löggjafarinnar í Georgíu. Árið 1976
fór svo að nýju mál fyrir hæstarétt
þar sem reyndi á hina nýju löggjöf
ríkjanna að því er varðar dauðarefs-
ingar og að þessu sinni sá rétturinn
ekkert athugavert við lögin. Upp frá
þessu hefur verið viðurkennt að lög
einstakra ríkja varðandi dauðarefs-
inguna séu samþýðanleg stjórnar-
skránni. En þetta þýddi að dauðar-
efsingar „lágu niðri“ í
Bandaríkjunum um skeið, hófust að
nýju árið 1977. Síðan hafa alls um 600
manns verið tekin af lífí í Bandaríkj-
unum.
„Samspil alríkisins og einstakra
ríkja getur orðið mjög flókið. Til
dæmis má nefna að þótt 12 ríki
Bandaríkjanna hafi ákveðið að við-
hafa ekki dauðarefsingu, verða þessi
ríki þó að sætta sig við að í málum þar
sem alríkið hefur lögsögu sé slík refs-
ing í gildi. Þetta getur þýtt að í
Michigan-ríki, þar sem dauðarefsing
er ekki í gildi, er engu að síður hugs-
anlegt að sakborningur verði dæmd-
Alls var sótt um styrki fyrir tæpar
34 milljónir og veitt hafa verið vilyrði
fyrir 3 milljónum," segir Hjalti.
Bættur aðbúnaður
ferðamanna
„Ferðamálaráð íslands hefur á
undanfórnum ámm veitt styrki til
einstaklinga, fyrirtækja og sveitarfé-
laga til úrbóta í umhverfismálum á
ferðamannastöðum. Markmiðið með
styrkjunum er að stuðla að verndun
náttúmnnar jafnframt bættum að-
búnaði ferðamanna. Styrkimir em
svæðisskiptir frá ári til árs og í ár var
úthlutað á Suðurlandi, Reykjanesi,
Vesturlandi og Vestfjörðum. Styrk-
ur til dauða af alríkisdómstóli.
Það má einnig nefna að tilvik geta
komið upp þar sem ekki er ljóst
hvaða ríki hefur lögsögu í sakamáh og
í slíku tilviki kann að vera um líf eða
dauða að tefla fyrir sakboming. Þetta
á einkum við ef vafi leikur á því hvar
glæpur hafi átt sér stað, t.d. er hugs-
anlegt að glæpur sé framinn á landa-
mörkum tveggja ríkja eða í þann
mund sem farið er yfir landamörk.
Á síðustu 20 til 30 áram hefur
hæstiréttur almennt haft tilhneig-
ingu til að láta ríkjunum eftir að
ákvarða skilyrði dauðarefsingar en
það er þó ekki algilt. T.d. kvað dóm-
urinn upp þann úrskurð árið 1988 að
ekki mætti taka af lífi manneskju
yngri en 15 ára. Þannig að segja má
að hæstiréttur geti sett lágmarks-
skilyrði sem öll ríkin verða að lúta.
Núna er aldurstakmarkið 18 ára fyrir
alríkisglæpi en aldurstakmaririð er
annars mismunandi milli ríkja. U.þ.b.
15 ríki miða við 18 ára aldur en önnur
ríki hafa lægra aldurstakmark, allt
niður í 15 ára. Þau ríki sem taka af lífi
yngstu fangana em í Suðurríkjunum.
Þess ber að geta að gjarnan líða mörg
ár frá því dómur fellur, þar til dauðar-
efsingin er framkvæmd. Fangar sem
dæmdir em til dauða aðeins fimmtán
ára geta verið orðnir fullorðnir menn,
loksins þegar dómnum er framfylgt."
Smátt og smátt
Fyrir utan að setja fram kröfu um
lágmarksaldur hefur hæstiréttur
einnig takmarkað gildissvið dauða-
frnir era greiddir út að loknu verki og
skilyrði að því sé lokið fyrir 15. sept-
ember á þessu ári.
Ákveðnar kröfur em gerðar um að
verkefni standist gildandi skipulag
og unnið sé í samráði við viðkomandi
sveitarfélög, náttúrvemdarnefndir,
heilbrigðisnefndir og í sumum tilfell-
um Náttúmvemd ríkisins. Styrkþeg-
ar verða síðan að leggja fram fjár-
magn, efni og vinnu.
Fylgt er ákveðinni forgangsröðun
við úthlutun styrkja og í forgangs-
hópi era meðal annars framkvæmdir
sem stuðla að náttúmvernd, eins og
merking gönguleiða og úrbætur í sal-
emismálum," segir Hjalti.
refsinga við mjög alvarlega glæpi.
Eins og málum er nú háttað er aðeins
hægt að dæma manneskju til dauða
hafi hún framið morð og morðið þarf
einnig að hafa verið framið á hrotta-
legan hátt.
Streib tekur undir þá skoðun að
mismunandi tíðni dauðarefsinga milli
Norður- og Suðuiríkja Bandarílq'-
anna megi að hluta til rekja til ólíkrar
menningar. Hins vegar telur hann að
munurinn fari minnkandi þar sem
fólk sé nú mun hreyfanlegra enn áð-
ur, flytjist í auknum mæli milli lands-
hluta.
Hann bendir á að ríki eins og New
York og Pennsylvania hafi verið í
hópi þeitra ríkja Bandaríkjanna sem
framkvæmdu hvað flestar dauða-
refsingar á fjórða og fimmta áratugn-
um en nú séu ríkin í hópi þeirra ríkja
þar sem dauðarefsingar em hvað
fæstar. „Það sem gerðist er mjög for-
vitnilegt og engin ein skýring betri en
önnur. Dauðarefsing er enn í lögum
ríkjanna beggja en breytingin felst í
því að þau era hætt að beita henni í
sama mæli og áður. Auðvitað getur
maður bara vonað að það sama muni
gerast í SuðuiTÍkjunum og smátt og
smátt muni dauðarefsing hverfa úr
bandarísku samfélagi," segir Viktor
Streib.
Taka tilboði
í gang-
stéttir og
veitukerfí
BORGARRÁD Reykjavíkur
hefur samþykkt tillögu Orku-
veitu Reykjavíkur og Inn-
kaupastofnunar um að taka til-
boði lægstbjóðanda, Steypu-
stáls ehf., í annan áfanga
endurnýjunar gangstétta og
veitukerfa, á Stekkum og Vest-
urbergi.
Verkið sem boðið var út er
samstarfsverkefni Orkuveitu
Reykjavíkur, gatnamálastjóra
og Landssíma Islands.
Innkaupastofnun Reykjavík-
ur áætlaði að kostnaður við
verkið yrði 54,5 milljónir kr.
Sex verktakar buðu og var til-
boð Steypustáls ehf. lægst, 48,9
milljónir kr., sem er 89,6% af
kostnaðaráætlun.
Umhverfísstyrkir Ferðamálaráðs íslands veittir
Hæsti styrkur hálf milljón króna
i
i
i