Morgunblaðið - 28.03.2000, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 28. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Pútín vill
þóknast
öllum
eftir Aleksander
Bovín
©Project Syndicate
BARÁTTAN fyrir forsetakosning-
amar í Rússlandi var leiðinleg. Eg
vildi að ég gæti sagt að hún hafi verið
óspennandi vegna þess að í Rússlandi
sé nú búið að koma á venjulegu lýð-
ræðisþjóðfélagi, stjómmálin séu orð-
in hversdagsleg, þau snúist ekki um
líf og dauða. En Rússland er enn
öðruvísu en önnur lönd.
Þess vegna er ekki ástæða til að
fagna rússneskum kosningum með
sovét-blæ að því leyti að niðurstaðan
virtist vera gefin fyrir fram. Eftir er
að ná saman um grundvallaratriði,
taka verður erfiðar ákvarðanir. Þörf
er á upplýstu samþykki og lýðræðis-
legu kosningamar okkur veittu ekki
slíkt samþykki.
Mörgum kjósendum leiddist svo
allt umstangið að miklar efasemdir
vom uppi um að nægilega margir,
51% atkvæðisbærra Rússa, myndu
greiða atkvæði en hefði kjörsókn orð-
ið minni myndu úrslitin hafa verið
ógild. Svo mikið áhugaleysi hefðiþó að
minnsta kosti gert kosningarnar at-
hyglisverðar. Utan Rússlands hafa
menn hins vegar fylgst af ákefð með
kosningabaráttunni, líklega er ástæð-
an fyrst og fremst að enn er litið á lýð-
ræði í Rússlandi sem merkilega nýj-
ung.
Vladímír Pútín vann með yfirburð-
um eins og spáð hafði verið síðustu
mánuði. Hann er ekki lengur „starf-
andi“ forseti heldur er hann við völd í
krafti eigin afls. En hvert er umboð
hans? Það veit enginn með vissu. Ef
til vill er hægt að giska á helstu þætt-
ina sem muni einkenna stefnu hans í
forsetaembættinu með því að kanna
hvemig hann skaust svo fyrirvara-
laust upp á stjömuhimin stjómmál-
anna.
Pútín boðar breytingar, ófullkomn-
ar breytingar en umskipti eftir sem
áður. Rússar vom fyrir löngu orðnir
þreyttir á Borís Jeltsín. Hann naut
uppranalega hylli almennings, var
átrúnaðargoð kvenna og mennta-
manna, en Jeltsín breyttist í veik-
burða gamalmenni sem vakti með-
aumkun. Fólk fékk meira en nóg af
því hve „óútreiknanlegur" hann var,
þoldi ekki lengur hve illa honum gekk
að hafa stjóm á skapi sínu og jafn-
framt að honum skyldi ekki takast að
hafa vit fyrir spillta genginu í Kreml,
hvað þá að gera það heiðarlegt. Fólk
kenndi Jeltsín um að Rússland væri
orðið aðhlátursefni í heiminum og var
orðið leitt á loforðum sem hann hafði
svikið.
Dapurlegt hlutverk Jeltsíns
Þegar upp er staðið er ljóst að
Jeltsín hefm- gegnt dapurlegu hlut-
verki. Hann tók að sér verkefni sem
hann réð ekki við. Vissulega bjargaði
hann þeim réttindum sem Gorbatsjov
færði fólki, valfrelsi, tjáningarfrelsi
og frelsinu til að láta samviskuna
ráða. En honum tókst ekki að koma á
raunveralegu og viðvarandi frelsi -
frelsinu til að búa í ríki ábyrgðar, ör-
yggis og stöðugleika.
Við þessar aðstæður virtist sérhver
frambjóðandi með upprana í hópnum
umhverfis Jeltsín ekki geta gert sér
neinar vonir um sigur. En Pútín átti
sér ekki rætur í Moskvu og Kreml og
gat því séð við vemdara sínum. Ekki
var litið á hann eins og hvert annað
lúið og margnotað spil úr stokknum í
Kreml, þar sem svo oft var búið að
stokka upp í stjóminni. Pútín var ekki
talinn sköpunarverk „fjölskyldunnar"
(helstu ráðgjafa Jeltsíns, stuðnings-
manna og hjálparkokka).
Ungur aldur Pútíns, þróttur hans
og hæfileiki til að tala mál sem al-
menningur skilur era teikn um þær
breytingar sem hann virðist veita fyr-
irheit um. Enn meira máli skiptir að
hann vill reyna að þóknast öllum.
Menntamennirnir okkar dá hann
vegna þess að hann fer reglulega í
leikhús, óperana og á ballettsýningar.
Hagfræðingar fagna af því að hann
skilur hvað frjáls markaður er. Lög-
fræðingar era ánægðir, hann hefur
talað um að koma á „alræði laganna".
Stjómmálamenn úr öllum áttum hins
pólitíska litrófs lýsa yfir stuðningi við
Pútín vegna þess að stefna hans
spannar allan skalann frá kommún-
isma yfir í frjálshyggju. Síðast en ekki
síst, hann nýtur stuðnings hersins og
KGB.
Með stefnunni í Tsjetsjníu gaf
hann einnig fyrirheit um breytingu.
Þótt margir líti svo á að seinna Tsjet-
sjníustríðið hafi verið samsæri sem
hafi verið ýtt úr vör með forsetakosn-
ingamar í huga vora það Tsjetsjen-
amir sjálfir sem réðust inn í Dagest-
an í ágúst 1999 og útveguðu þannig
Pútín málstað sem hægt var að nota
til að fylkja liðinu og nota í kosninga-
baráttunni. Pútín er alltaf henti-
stefnumaður, hann áttaði sig á því
hvað bærðist í huga almennings og
lagði framtíð sína að veði. Hann kaus
að gera „einingu Rússlands" og
„hættuna á að Rússland leystist upp“
að grandvelli stefnu sinnar og hófst
því handa við „hið göfuga verkefni að
brjóta á bak aftur alla aðskilnaðar-
sinna“.
Á sfnum tíma flykktust íbúar Norð-
urríkjanna um Ábraham Lincoln í
Reuters
Aldraður maður greiðir atkvæði í Moskvu á sunnudag. Líkneski af Vladímír Lenín, leiðtoga bolsévikka og föður
Sovétríkjanna gömlu, vakir yfir staðnum.
Stjórnmálamenn úr
öllum áttum hins póli-
tíska litrófs lýsa yfir
stuðningi við Pútín
vegna þess að stefna
hans spannar allan
skalann frá kommún-
isma yfir i frjáls-
hyggju.
borgarastríðinu. Flestir Rússar
studdu einnig Pútín af einlægni vegna
þess að hann hikaði ekki við að heyja
stríð til að berjast fyrir „óskiptu
Rússlandi". Ákvörðun hans féll einnig
vel að særðu þjóðarstolti rússnesku
þjóðarinnar þar sem hún sýndi fram á
að Rússar gætu varið hagsmuni sína
og tekið erfiðar ákvarðanir hvað sem
liði skoðunum vesturveldanna.
Rússland var markmiðið
Þótt Pútín yrði að leggja hart að
sér við að ná aftur tökum á Tsjetsjníu
var Rússland sjálft markmiðið og því
gleymdi hann ekki. Loforðið um að
efla ríkisvaldið, koma á aga og reglu,
allt kristallaðist þetta í Tsjetsjníu-
stríðinu og varpaði ljósi á vonir Pútíns
um að verða forseti. „Alræði lag-
anna“, eina tegund einræðis sem
Rússar hafa aldrei kynnst í sögu
sinni, er þungamiðjan í stefnu hans og
uppspretta styrkleika hans og vin-
Vladímír Pútín
sælda. Rússar era hrifnir af sterkum
leiðtogum og allir (einkum vestur-
veldin) leggja áherslu á að í Rússlandi
þurfi að vera réttarríki. Pútín er
sennilega í hópi fárra leiðtoga sem
hafa orðið vinsælir fyrir að lofa hörku.
Samt er það svo að þótt Pútín ráði
yfir ímynd hins harðneskjulega KGB-
manns er hann snjall í að þóknast
fólki. Furðulegasti eiginleiki hans er
mikill andlegur sveigjanleiki, hæfnin
til að segja það sem allir vilja heyra. í
þessu tilliti minnir Pútín á töfraspeg-
il. Allir sem horfa í hann sjá þar sjálf-
an sig. Þetta er ákjósanlegur hæfi-
leiki í kosningabaráttu vegna þess að
hann gerir Pútín kleift að nálgast alla.
Þá sem horfa fram á við, þá sem horfa
aftur, fijálslynda lýðræðissinna, aft-
urhaldssama íhaldsmenn, þjóðemis-
sinna, ættjarðarvini, kommúnista og
óflokksbundna, stuðningsmenn mið-
stýringar rússneska rfldsins og þá
sem vilja valddreifingu til héraðanna.
Pútín gengur ágætlega að vera allt
þetta í senn. En slík stefna, að sam-
sinna öllum, gengur aðeins í kosn-
ingabaráttu. Sé henni fylgt í rflds-
stjóm getur hún orðið til að veikja
stjómina, ætli Pútín sér að ná árangri
í embætti getur hann ekki látið nægja
að veravinsæll.
Hvað mun Pútín færa Rússum?
Hér er komið að ráðgátunni sem
Rússar standa frammi fyrir því að eft-
ir að kosningabaráttunni leiðinlegu j
lauk er aðeins um að ræða getgátur.
Lýðræði ætti að tryggja að þessu
væri öfugt farið. Kosningabarátta
ætti að vera til þess að skerpa skilin
og vísa veginn, þegar menn stjóma
snýst hins vegar allt um að þramma
áfram á leiðum vandlega útfærðrar
stefnumótunar og stunda erfiðið sem
það krefst að fá nægilegan stuðning [
við nauðsynlegar aðgerðir til að hag- |
sæld og frelsi verði að veraleika. Þá \
næst árangur oft ekki síður með því |
að vera fastur fyrir en að þóknast öðr-
um. Ætli Pútín sér að ná árangri
verður hann að hætta að þóknast öll-
um og fara í reynd að stjóma.
Aleksander Bovín er æðsti írétta-
ritari rússneska dagblaðsins Ízvestíu
á sviði alþjóðamála og stjórnmála og
fyrrverandi sendilwrni Rússlands í
Israel. Millifyrirsagnir eru Morgun-
blaðsins.
Kosningar í írak
Sonur Saddams
sækist eftir þingsæti
Reuters
frösk Qölskylda gengur framhjá mynd af Hussein við kjörstað í Bagdad.
Bagdad. AFI’, AP.
ÍRAKAR gengu að kjörborði í gær
og búist var við að Uday, elsti sonur
Saddams Husseins, leiðtoga lands-
ins, yrði kjörinn á íraska þingið í
fyrsta sinn.
Kjósendur sem fréttaritari AFP
ræddi við á þremur kjörstöðum
sögðust allir ætla að kjósa Uday,
sem er 35 ára og bauð sig fram í
Bagdad. „Við eram hæstánægð með
stjórnina, stjórnkerfi okkar og leið-
togana,“ sagði einn kjósendanna.
Uday er mjög áhrifamikill í Irak,
rekur m.a. sjö dagblöð og sjón-
varpsstöð og er formaður blaða-
mannasamtaka og ólympíunefndar
landsins. Þetta er hins vegar í
fyrsta sinn sem hann býður sig
fram í kosningum. Margir líta á
hann sem arftaka Saddams Hus-
seins og sæti á þinginu ætti að
styrkja stöðu hans frekar.
Glaumgosinn orðinn að doktor
Uday gat sér orð fyrir að vera
hrottafenginn glaumgosi á yngri ár-
um sínum. Vestrænir fjölmiðlar
hafa t.a.m. haft eftir íröskum útlög-
um að hann hafi átt það til að pynta
landsliðsmenn íraks í knattspyrnu
eftir tapleiki. Hann barði einnig
embættismann til bana opinberlega
árið 1988 og sakaði hann um að vera
milligöngumaður Saddams og ást-
konu hans.
Uday hefur lagt áherslu á að losa
sig við þetta orðspor frá því hann
særðist alvarlega í skotárás óþekkts
manns á götu í Bagdad í desember
1996. Hann varð t.a.m. doktor í
stjórnmálafræði við háskóla í Bag-
dad fyrir tveimur árum og eitt af
blöðum hans birti 300 síðna dokt-
orsritgerð hans. Þar hélt hann því
fram að Bandaríkin myndu missa
drottnunarvald sitt í heiminum á
næstu öld og þurfa að deila völdum
sínum með nýjum stórveldum, Jap-
an, Evrópusambandinu og Kína.
Arabískir fjölmiðlar segja að
Saddam hafi fallið frá því að gera
Uday að arftaka sínum eftir skot-
árásina og vilji frekar að annar son-
ur hans, Qussay, verði leiðtogi
landsins þegar fram líða stundir. I
Iraskir ráðherrar hafa þó neitað því ‘
að bræðurnir beijist um völdin.
Uday var á meðal 512 frambjóð-
enda sem kepptu um 220 þingsæti.
Saddam hyggst skipa 30 þingmenn
til viðbótar fyrir Kúrdahéruðin í
norðurhluta landsins, þar sem ekki
var efnt til kosninga.
Allir frambjóðendurnir eru í
flokki Saddams, Baath-flokknum,
eða óflokksbundnir stuðningsmenn
stjórnarinnar. Fyrir utan Baath- I
flokkinn er aðeins tveimur kúrdísk- ;
um flokkum, sem styðja stjórnina í |
Bagdad, leyft að starfa í írak.