Morgunblaðið - 04.04.2000, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 4. APRÍL 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Einkavæð-
ingí
Alberta
Jnokkra áratugi hefurhvað eftirann-
að komið í Ijós, íýmsum löndum, að
heilbrigðisþjónusta sem rekin er í hagn-
aðarskyni af einkaaðilum ersíðri en
heilsugæsla, sem ekki er rekin í hagnað-
arskyni, á vegum hins opinbera. “
Úr skýrslu Parkland-stofnunarinnar í Kanada vegna fyrir-
hugaðrar einkavæöingar í heilbrigóisþjónustu í Alberta.
EINKAREKIN heil-
brigðisþjónusta,
sem skila á hagnaði,
er yfirleitt dýrari en
heilbrigðisþjónusta
á vegum hins opinbera; gæði
einkarekinnar heilbrigðisþjónustu
eru yfirleitt minni en opinberrar,
eða valkostirnir færri; einkarekin
þjónusta dregur úr jöfnuði, að-
gengi og sanngimi og eykur
umunoc kostnaðvið
aðliggjandi
þætti í opin-
beiri heil-
brigðisþjón-
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
ustu.
Þetta eru helstu niðurstöður
rannsóknar sem unnin var á veg-
um Parkland-stofnunarinnar í Há-
skólanum í Albertafylki í Kanada í
tilefni af fyrirhuguðum breyting-
um fylkisstjómarinnar á heil-
brigðiskerfmu. í næsta mánuði
hyggst stjórain leggja fram laga-
fmmvarp sem heimilar heilbrigð-
isyfirvöldum í fylkinu að kaupa
þjónustu einkarekinna sjúkra-
stofnana við stærri aðgerðir sem
krefjast meira en stuttrar komu
sjúklings á stofnunina.
í útdrætti úr skýrslu um niður-
stöðumar segir meðal annars að
rannsóknin sé byggð á gögnum
víða að, til dæmis á fyrri rann-
sóknum og skýrslum um áhrif
einkareksturs í hagnaðarskyni á
heilsugæslu. Verði fyrirætlanir
' fylkisstjómarinnar að vemleika
muni í raun skapast tveggja þrepa
heilbrigðiskerfi þar sem efnameiri
sjúklingar komist fyr að þjónustu í
krafti peninga. Fylkisstjórinn,
Ralph Klein, hefur harðneitað þvi
að þetta sé ætlunin með laga-
frumvarpinu. Einungis standi til
að spara og auka hagkvæmni.
í skýrslu Parkland-stofnunar-
innar segir að sterkustu vísbend-
ingamar um óhagkvæmni einka-
rekinnar heilbrigðisþjónustu komi
frá Bandaríkjunum, en þar sé rek-
in umfangsmesta hagnaðar-
heilsugæsla í heiminum. Vitnað er
í þrennar heimildir um áralangar
rannsóknir. í læknaritinu The
4 New England Joumal of Medicine
sagði í fyrra að í marga áratugi
hafi engin vísindaleg rannsókn
(það er að segja rannsókn sem
metin er af óháðum vísindamönn-
um áður en hún er birt) sýnt fram
á að sjúkrahús, sem rekin em í
hagnaðarskyni, séu hagkvæmari í
rekstri en önnur sjúkrahús.
Læknisfræðistofnun Banda-
rísku vísindaakademíunnar komst
að því 1986 að athuganir á sjúkra-
húsarekstri hafi ekki leitt í íjós
neinar vísbendingar sem renni
. stoðum undir þá útbreiddu skoð-
un, að „stofnanir í eigu fjárfesta
séu ódýrari í rekstri eða skilvirk-
ari en aðrar“. Með einni undan-
tekningu hafi þvert á móti hið
gagnstæða komið í Ijós.
Þá segir í skýrslu Parkland-
stofnunarinnar að neikvæð áhrif
markaðsafla á heilsugæslu séu
einnig augljós í öðmm löndum, allt
frá Bretlandi til Singapúr. Þetta
sé í samræmi við lögmál markaðs-
hagfræðinnar: „Hagfræðingar
segja oft að heilsugæsla sé dæmi
um óvirkni á markaði, það er að
segja, að reglumar um framboð,
eftirspum og verðmyndun virki
ekki - og geti sennilega ekki virk-
að - með venjulegum hætti.
Því hefur oft verið haldið fram í
umræðu um einkavæðingu í heil-
brigðiskerfinu, bæði í Alberta og á
íslandi, að ef þeir sem efni hafi á
fái að kaupa sér þjónustu annars-
staðar en hjá opinbemm aðilum
muni það koma öllum til góða því
þá muni biðlistar styttast. Þetta
virðist blasa við og vera einfold
ályktun. En viti menn, þessu
hafna höfundar skýrslu Parkland-
stofnunarinnar.
Rök þeirra em þessi: Opinber
heilsugæsla sé skilvirkari en
einkarekin, og sé litið á peninga-
hliðina muni skilvirkasta kerfið
leiða til stystu biðlistanna. Verði
fjárveitingar til einkarekinna
stofnana auknar muni það í raun
lengja listana, ef þessar fjárveit-
ingar hefðu getað farið til opin-
berra stofnana, þar eð verið sé að
skipta út skilvirkum fram-
kvæmdaraðila fyrir óskilvirkari
aðila.
Ennfremur er bent á, að einka-
reknar heilbrigðisstofnanir séu að
sumu leyti í verri aðstöðu en opin-
berar. Til dæmis geri fjárfestar
yfirleitt ráð fyrir 15% hagnaði á
ársgmndvelli, framkvæmda-
stjómir þurfi að sinna öðmm
verkefnum en rekstri sjúkrastofn-
unar, og töluverður tími og kostn-
aður fari í samskipti við fjárfesta,
markaðssetningu og annað, sem
krefjist dýrrar sérfræðiþekking-
ar.
Þá segir í skýrslunni að verði
fyrirætlanir fylkisstjómarinnar í
Alberta að vemleika muni biðlist-
ar að öllum líkindum lengjast,
kostnaður aukast og almenningur
verða ver settur en ef þjónustan,
sem um ræðir, sé veitt af sjúkra-
húsum í eigu hins opinbera. Þeir
sem komi til með að hagnast á
þessu séu þeir sem fjárfesta í
sjúkrastofnunum sem reknar
verði í hagnaðarskyni, fremur en
sjúklingar, skattgreiðendur og all-
ur almenningur.
Klein hefur hvað eftir annað
bmgðist ókvæða við gagnrýni á
fyrirætlanimar, og segir þær hafa
verið rangtúlkaðar og affluttar.
Hefur hann talað um að stofna
„sannleikshersveitir“ fulltrúa
sinna sem fara eigi um fylkið og
leiðrétta rangtúlkanir og áróður.
Gagnrýnendum þótti þetta orða-
lag minna heldur óþyrmilega á
„sannleikslögregluna" í skáldsögu
Orwells, 1984, enda hefur Klein
ekki haft mikið orð á þessu aftur.
Útdráttinn úr skýrslu Park-
land-stofnunarinnar er að finna á
heimasíðu hennar, www.ual-
berta.ca/parkland.
Þjálfun fatlaðra
áhestum
ÞESSI grein er
skrifuð af því tilefni að
ég las viðtal í Morgun-
blaðinu 24. mars við
Kristján Eyþórsson í
Borgarnesi, „Vildi að
fleiri fatlaðir kæmust á
hestbak", þar sem
hann talar um að fatl-
aðir eigi ekki kost á að
komast á hestbak. Það
má hugsa sér að hann
sé að tala um ákveðna
staði en þetta á ekki við
um Reykjavík. Þar
hafa verið starfrækt
námskeið og þjálfun
fyrir fatlaða hjá reið-
skólanum Þyrli, sem
Bjami Eiríkur Sigurðsson rekur í C-
tröð í Víðidal. Þessi námskeið hafa
verið þrisvar til fjómm sinnum í viku
pg em styrkt með fjárframlögum frá
íþrótta- og tómstundaráði Reykja-
víkur og Oryrkjabandalagi íslands.
Enn fremur er ég undiritaður lánað-
ur í þetta verkefni frá ÍTR.
Fyrirkomulag námskeiðsins er
þannig að verið er á hestbaki í 40
mín. til 1 klst. í senn. En á fyrstu
reiðnámskeiðunum er þess gætt að
enginn fái harðspeirur af of löngum
reiðtúr, sé hámark 15-25 mín. á baki
og síðan er talað við hrossin og þeim
kembt og strokið. Slíkri umhyggju
er sleppt eftir nokkur skipti og nem-
endur era frá 40 mín. upp í 1 klst. á
baki eftir því sem úthald og ánægja
endast. Sumir nemendur fá að hvíla
sig um stund og fara svo aftur á bak.
Nemendum án setujafnvægis er
boðið að velja milli tveggja aðferða
til útreiða og sú valin sem þeim líkar
betur:
1. Að vera lagðir á magann, ber-
bakt, með höfuðið aftur
á lend hrossins og fæt-
uma niður með hálsi
þess.
2. Að tvímenna og þá
í fangi fullorðins.
Hinir sem hafa setu-
jafnvægi sitja hestinn í
hnakki og halda sér í
faxið. Teymt er undir
og gengið við hliðina á
þeim sem hætta er á að
geti dottið af baki.
Skylda er að hafa hjálm
á höfði. Margir ná
óhemjufallegri ásetu
svo eftir er tekið.
Það sem gerir það
svo hollt og gott að
vera á hestbaki felst í gangi (hreyf-
ingum) hestsins sem hreyfir knap-
Fatlaðir
Hreyfíng hestsins, segir
Sigurður Már Helga-
son, ýtir við svo gott
sem öllum vöðvum
líkamans, stórum og
smáum.
ann. Hreyfingin sem knapi verður
áskynja er þríþætt:
1. Hreyfing upp og niður (allur
búkurinn).
2. Hreyfing fram og aftur (hreyf-
ing í mjaðmagrind og upp hrygg).
3. Hreyfing til beggja hliða
(vinstri og hægri síðu líkamans).
Segja má að hreyfing hestsins ýti
við öllum vöðvum líkamans, stóram
og smáum.
Auk þess virkar ylurinn frá hest-
inum mjög vel á spastíska nemend-
ur. Þeir ná góðri slökun með því að
liggja á maganum á baki hestsins
(eins og að framan greinir) og fá
hreyfinguna frá hestinum samtímis
yl hans og ilmi.
Þess má geta að reiðskólinn Þyrill
er starfræktur allan veturinn og
kjörið að skreppa á bak við og við.
Ég vil segja í lokin að þegar við er-
um komin á bak stöndum við jafn-
fætis og ferðumst á fjómm jafnfljót-
um. Það er von mín að þessi grein ýti
við ykkur sem þurfið góða þjálfun og
ég sjái ykkur á staðnum.
Hér fer á eftir tilvitnun í umsögn
Bjarkar í Safamýrarskóla:
Hestamir sem Bjarni hefur til út-
reiða og kennslu em mjög vel tamd-
ar skepnur, allt yfirvegaðir og róleg-
ir hestar. Allir sem einn stóðu þeir
grafkyrrir meðan verið var að hjálpa
krökkunum á bak, hvort sem um var
að ræða 6 eða 16 ára nemendur, lið-
uga eða stirða, létta eða þunga, raga
eða óraga.
Starfsmenn reiðskólans lögðu sig
fram um að sinna hverjum og einum
og hefði þetta ekki gengið svona vel
ef þeirra hefði ekki notið við en þeir
era sér mjög meðvitaðir um þarfir
svo mikið fatlaðra nemenda eins og
eru í Safamýrarskóla.
Við hér í skólanum höfum á
stefnuskránni að fara á annað reið-
námskeið í mars/apríl þegar fer að
hlýna í lofti. Nær allir nemendurnir
era öraggir með sig, komnir á bak,
og ánægjan skín af hverju andliti að
reiðtúr loknum.
Höfundur er starfsmaður ITR.
Sigurður Már
Helgason
Verksvið lyfjatækna
í lyfjabúðum
EITT mikilvægasta
hlutverk lyfjabúða er
að tryggja örugga af-
greiðslu lyfja og veita
neytendum faglegar
upplýsingar um lyf.
Eingöngu lyfjafræð-
ingar geta orðið lyf-
söluleyfishafar og
bera þeir faglega
ábyrgð á rekstri lyfja-
búða. Lyfjafræðinám-
ið er fimm ára nám á
háskólastigi og því
búa lyfjafræðingar yf-
ir mjög traustri og
víðtækri þekkingu á
lyfjum og öllu sem
viðkemur lyfjameðferð.
Hins vegar starfa einnig í lyfja-
búðum aðrir starfsmenn með
menntun á sviði lyfjafræði, það er
að segja lyfjatæknar, og gegna
þeir einnig mikilvægu hlutverki.
Nám lyfjatækna er fjögurra ára
nám á framhaldsstigi og með því
öðlast þeir góða þekkingu á heilsu-
vörum, hjúkrunarvömm og lyfjum
þó vitaskuld sé hún ekki jafn víð-
tæk og þekking lyfjafræðinga.
Verksvið lyfjatækna felur m.a. í
sér að taka á móti lyfjasendingum
og annast frágang lyfja í lyfjahirsl-
ur, þ.m.t. að setja á lyfjapakkning-
ar ýmsar merkingar, t.d. hvað
varðar geymslu eða töku lyfsins.
Auk þess sinna lyfjatæknar ýms-
um öðrum verkefnum, s.s. þeim að
veita ráðgjöf um lyf, heilsu- og
hjúkmnarvömr, verðleggja lyfseð-
ilsskyld lyf, setja skömmtunarleið-
beiningar á lyfjapakkningar og
ganga vandlega úr skugga um að
lyf sé rétt afgreitt samkvæmt lyf-
seðli. Það eru hins vegar lyfjafræð-
ingar sem bera ábyrgð á afgreiðslu
lyfseðla samkvæmt
lyfjalögum. Ekki er
heimilt að afgreiða
lyfseðil nema að lyfja-
fræðingur hafi kvittað
á hann því til staðfest-
ingar að hann sé rétt
og eðlilega ritaður og
að um rétt afgreitt lyf
sé að ræða með rétt-
um merkingum eða
áritunum.
En tækninni fleygir
fram og undirritaður
sér fram á breytt
hlutverk lyfjatækna í
framtíðinni. Sam-
keppni á lyfjamarkaði
hefur leitt til mikillar framþróunar
á tölvuforritum í lyfjaafgreiðslu;
forritum sem notuð eru til að verð-
leggja lyfseðilsskyld lyf og prenta
út límmiða með skömmtun og verði
lyfs. Ekki er langt þar til ýmsir
aðrir þættir verða settir inn í lyfja-
afgreiðslukerfin, s.s. skömmtun
lyfs, frábendingar, milliverkanir,
tvískömmtun og ofnæmi. Þannig
mun afgreiðsluforritið kanna ofan-
greind atriði, m.a. hvort skömmtun
lyfs sé rétt eða hvort um milliverk-
un sé að ræða á lyfjum sem ávísuð
em á lyfseðli eða lyfjum sem hafa
verið afgreidd áður í apótekinu.
Afgreiðsluforritið gefur síðan við-
vömn í þeim tilvikum sem það
finnur eitthvað athugavert.
Með tilkomu þessa mun öryggi í
afgreiðslu lyfja aukast vemlega og
mun þessi þróun einnig hafa aðrar
breytingar í för með sér. Hvað
varðar afgreiðslu lyfseðlisskyldra
lyfja verður hlutverk lyfjafræðings
einungis að tryggja að lyfseðlar
séu réttir og í samræmi við lög.
Þannig mun skapast aukið svigrúm
Lyfjatæknar
Tækninni fleygir fram
og Ingi Guðjónsson sér
fram á breytt hlutverk
lyfjatækna í framtíðinni.
í lyfjabúðum og lyfjafræðingar
ættu að geta sinnt öðrum mikil-
vægum lyfjafræðilegum verkefn-
um, s.s. lyfjafræðilegri umsjá, þ.e.
ráðgjöf til neytenda um lyf og
lyfjameðferðir. Lyfjatæknar munu
hins vegar sjá um afgreiðslu og af-
hendingu lyfseðilsskyldra lyfja.
Rétt er að taka fram að til að þetta
megi verða þarf lagabreytingu og
endurskoðun á lyfjatæknináminu
með tilliti til aukinnar ábyrgðar. í
Danmörku er fyrirkomulagið
reyndar þegar með þeim hætti að
lyfsalinn hefur heimild til að fela
lyfjatæknum ábyrgð og umsjón á
afgreiðslu lyfseðilskyldra lyfja og
ekki er farið fram á að lyfjafræð-
ingar sjái um hverja einstaka af-
greiðslu.
Um helmingur danskra apótek-
ara hefur nýtt sér þessa heimild.
Krafan er sú að tveir lyfjatæknar
sannprófi hvor annan og kvitti á
lyfseðil því til staðfestingar að af-
greiðsla og áritun sé rétt.
Um þessar mundir gegna lyfja-
tæknar mikilvægu hlutverki í lyfja-
búðum hérlendis. Það er hinsvegar
trú undirritaðs að hlutskipti lyfja-
tækna verði enn mikilvægara þeg-
ar fram líða stundir.
Höfundur er lyfsali.
Ingi Guðjónsson