Morgunblaðið - 05.04.2000, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Gæðamál ekki
átaksverkefni
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið gekkst fyrir
ráðstefnu undir yfirskriftinni Gæði og árangur 1 heil-
brigðisþjónustu í Tónlistarhúsinu í Kópavogi sl.
fimmtudag. Anna G. Olafsdóttir var í þéttsetnum saln-
um og fræddist um framtíðarsýn í heilbrigðisþjónustu,
gæðaáætlun ráðuneytisins og sitthvað fleira.
Morgunblaðið/Jim Smart
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðisráðherra sagði að svo ör væri þróunin á vísindasviðinu að
orðatiltækið „við stöndum nú á tímamótum“ hefði jafnvel glatað merkingu sinni.
VIÐ ERUM að upplifa einhverjar mestu
breytingar á sviði heilbrigðisþjónustu og heil-
brigðisvísinda í sögu þjóðarinnar og sumir
segja sögu þjóðanna. Fagfólk býr yfir meiri
tæknikunnáttu en áður og stóraukin fjárfram-
lög til vísinda - ekki hvað síst heilbrigðisvísinda
- hafa skilað sér í mikilli þekkingu, að því er
fram kom í setningarræðu Ingibjargar Pálma-
dóttur heilbrigðisráðherra á ráðstefnunni.
Ingibjörg hélt áfram og tók fram hversu
mikilvægt væri að risið hefðu öflug fyrirtæki á
sviði heilbrígðisþjónustu og vísinda hér á landi.
„Eg nefni til dæmis Islenska erfðagreiningu og
Urði, Verðandi, Skuld, Flögu, Stoð, Delta og
Össur,“ sagði hún og tók skýrt fram að aðeins
hefðu verið nefnd nokkur dæmi. „Starfsemi
fyiTrtækja á þessu sviði þýðir að við tökum
virkan þátt í alþjóðlegri þekkingarbyltingu og
við skulum í þessu sambandi ekki gleyma því
að þessi starfsemi byggist hérlendis á þeiiTÍ
reynslu sem orðin er til í íslensku heilbrigðis-
þjónustunni."
Ingibjörg tók fram að einn liður í því að
tryggja gæði og árangur í heilbrigðisþjónustu
hefði falist í því að sameina stói-u sjúkrahúsin í
Reykjavík. Tugir heilbrigðisstofnana hefðu
gengið í gegnum sameiningarferli út um allt
land. Markmiðið sé að veita sambærilega og
jafn góða þjónustu eins víða og hægt sé á land-
inu.
„Hugmyndin er líka með þessu að hugsa til
lengri framtíðar, því hvað sjáum við fyrir?“
sagði Ingibjörg og velti því fyrir sér hvað væri
átt við með staðhæfingunni um að heimurinn
væri alltaf að minnka. „í heilbrigðisþjónust-
unni þýðir það að við erum í harðri samkeppni
um fagfólk á alþjóðlegum markaði. Ef við get-
um ekki boðið faglega fullnægjandi umhverfi,
ef við getum ekki boðið almenn kjör á borð við
það sem er í boði annars staðar, þá missum við
þetta fólk úr landi - svo einfalt er það.“
Áfram fullkominn jöfnuður
Ingibjörg rifjaði upp að í leiðara dagblaðs
hefði því verið haldið fram að einu raunveru-
legu rökin gegn einkarekstri sjúkrahúsanna
væru af siðferðilegum toga spunnin. Hún vitn-
aði síðan beint í leiðara Morgunblaðsins. „Þar
takast á sjónarmið um það, hvort fullkominn
jöfnuður eigi að ríkja um aðgengi að heilbrigð-
isþjónustu eða hvort þeir sem vilja eiga að hafa
rétt til þess að greiða fyrir þá þjónustu.“
Ingibjörg sagði að athugasemdin væri lauk-
rétt, þvi nákvæmlega þarna lægju hinar póli-
tísku átakalínur í heilbrigðismálunum. „Eg vil
ekki að þeir sem hafa efni á því hafi sérstakt að-
gengi að heilbrigðisþjónustu. Ég vil að stefnan
verði áfram fullkominn jöfnuður og ég veit að
yfirgnæfandi meirihluti fólksins er sömu skoð-
unar,“ sagði Ingibjörg.
Faraidur fíkniefnaneyslu
Erindi Sigurðar Guðmundssonar landlæknis
um heilsufar á næstu öld vakti sérstaka athygli,
ekki síst kafli um mögulegar breytingar á
heilsufari mannkynsins í nálægri framtíð. Sig-
urður tók fram að nýir sjúkdómar ættu eftir að
líta dagsins ljós á næstu áratugum. Sjúkdóm-
arnir bærust ekki lengur milli landa með skip-
um heldur flugvélum og nýlega hefði verið lýst
dreifingu berklasýkils um borð í venjulegri far-
þegaþotu.
Sífellt meiri sýklalyfjanotkun á eftir að valda
vaxandi ónæmi sýkla fyrir sýklalyfjum á næstu
öld. Alvarleg dæmi eru um vaxandi ónæmi
meðal berklasýkla, HlV-veiru, ýmissa þai-ma-
sýkla og ígerðarsýkla í nálægum löndum.
Sigurður sagði að fíkniefnaneysla, ekki síst á
meðal ungs fólks, ykist jafnt og þétt á Islandi.
Ef miðað væri við meðferð á Vogi vegna fólks
undir tvítugu hefði fjöldi stórneytenda á hassi
þrefaldas.t og fjöldi stórneytenda amfetamíns
nær tvöfaldast á fimm ára tímabili. Fjöldi
sprautufíkla á Vogi jókst úr 300 á ári í um 440 á
ári á tímabilinu. E-töfluneysla hefur stóraukist
að nýju.
Tíðni og alvarieiki geðrænna sjúkdóma og
kvilla er að sögn Sigurðar vanmetin í heimin-
um. Ymislegt bendir til að fjórði til fimmti hver
maður þjáist af einhvers konar geðröskunum.
Af 10 helstu sjúkdómum í heiminum til að valda
örorku eru fimm af geðrænum toga, þ.e. þung-
lyndi, áfengissýki, oflæti-þunglyndi, geðklofi
og þráhyggja. Talið er að hlutfall þessara sjúk-
dóma muni aukast á næstu öld.
Hjá Sigurði kom fram að fundist hefðu
meingen nokkuira eingena sjúkdóma. Vandinn
fælist í því að flestir eingena sjúkdómar væru
frekar sjaldgæfir. Uppgötvun meingena flókn-
ari og algengari sjúkdóma væri erfiðari og
einnig meðferðarúrræði byggð á þeirri þekk-
ingu. „Ljóst er þó að á næstu áratugum er að
vænta gífurlegrar þekkingar sem niun að öllum
líkindum leiða til bættrar heilsu á grundvelli
þessara aðferða,“ sagði Sigurður.
Ný líffæri sótt í spendýr
Sigurður tæpti á nýjungum á sviði lyfja og
tækniframfara og vék sérstaklega að framþró-
un á sviði ígræðslu líffæra. Hann kvað þróunina
lúta að því að notaðar verði óþroskaðar frumur
(stofnfrumur) til ígræðslu. Hugmyndin sé að
frumumar þróist síðan í sértækar frumur eins
og við á hverju sinni. Hugsanlegt sé að ný líf-
færi verði í vaxandi mæli sótt í æðri spendýr en
í því efni sé að alvarlegum siðrænum spuming-
um að hyggja.
Sigurður tók fram að aldurssamsetning
þjóðarinnar væri að breytast. Nú væra um 11%
þjóðarinnar 65 ára og eldri en gert væri ráð
fyrir að eftir 30 ár verði tæplega 20% 65 ára og
eldri. Almenningur gerði vaxandi kröfur til
heilbrigðisþjónustunnar, t.d. um upplýsingar
og fræðslu. Meiri áhersla verði lögð á siðfræði
heilbrigðisþjónustunnar og áfram væri hægt
að telja. Sigurður fjallaði að lokum um hvemig
heilbrigðiskerfið lagaði sig að breyttum kröf-
um og aðstæðum og kom þar m.a. fram að
skipulag sjúkrahúsa myndi breytast, innlagnir
styttast, vaxandi áhersla yrði á forvamir og
menntun heilbrigðisstétta.
Skipuleg gæðaþróun
Ingimar Einarsson, skrifstofustjóri í heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneytinu og for-
maður samstarfsráðs um gæðamál, opnaði um-
ræður um gæðaáætlun heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytisins. Hann sagði að í ljós
hefði komið að brýnt væri fyrir heilbrigðisyfir-
völd að samhæfa aðgerðir sínar á sviði gæða-
mála og reyna að samræma starfsemi þeirra
fjölmörgu aðila innan heilbrigðisþjónustunnar
sem kæmu að gæðamálum.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðisráðherra
hefði í ljósi þess ákveðið á miðju síðasta kjör-
tímabili að marka ráðuneytinu skipulega
stefnu og láta vinna sérstaka áætlun í gæða-
málum heilbrigðiskerfisins. Samstarfsráði um
gæðamál á vegum ráðuneytisins var falið að
gera tillögu að gæðaáætluninni. Ráðherra sam-
þykkti áætlunina sl. haust. Nú vinna starfs-
menn ráðuneytisins að framkvæmdinni í skipu-
legum áföngum.
Samkvæmt gæðaáætluninni eiga allar heil-
brigðisstofnanir að stunda skipulegt gæðaþró-
unarstarf sem tryggi að öll þjónusta þeirra sé í
samræmi við lagafyrirmæli og almennt viður-
kennda gæðastaðla og að stöðugt sé unnið að
umbótum á öllum sviðum starfseminnar.
Markmið gæðaáætlunarinnar er að allar heil-
brigðisstofnanir tileinki sér aðferðir gæðaþró-
unar og hafi komið á formlegu gæðaþróunar-
starfi fyrir lok ársins 2002.
Endurskoðuð árlega
Á eftir Ingimari tók Margrét Björnsdóttir
deildarstjóri til máls og kynnti gæðaáætlunina.
Helstu þættir hennar felast í skipulagi, stefnu,
samhæíðri fræðslu, samanburðargreiningu,
umbótastarfi, fjármögnun, klínískum leiðbein-
ingum, opinberam stöðlum, húsnæði, tækjum
og upplýsingamiðlun.
Áformað er að gæðaáætlunin verði endur-
skoðuð árlega og heildarendurskoðun fari fram
á þriggja ára fresti. Sú endurskoðun verður
gerð á vegum ráðuneytisins í samstarfi við
samstarfsráð í gæðamálum heilbrigðisþjónust-
unnar.
Gagnlegir gæðaverðir
Sigrún Gunnarsdóttfr hjúkranarfræðingur
flutti erindi þeirra Leifs Bárðarsonar, gæða-
stjóra Landspítalans, um gæðastarf á heil-
brigðisstofnunum. Fram kom að meginfor-
sendur gæðastarfs á heilbrigðisstofnunum
væra þær að stofnunin skilgreindi hvaða
markmiði hún ætlaði að ná með gæðastarfi
sínu. I stefnumótun stofnunar þurfi að koma
fram hvernig hún ætli að ná þeim markmiðum
og hvernig hún ætli að meta hvort gæðastarfið
beri tilætlaðan árangur og fylgja því eftir.
Gæðastarf þurfi að vera stöðugt því gæðamál
og gæðaverkefni séu ekki átaksverkefni. Þeim
ljúki aldrei heldur þurfi þau að vera í stöðugri
mótun og þróun eftir aðstæðum og kröfum
hvers tíma. Ljóst yrði að vera til hvers væri
ætlast af starfsfólki. Á sumum stofnunum hefði
verið farin sú leið að velja starfsmenn, gæða-
verði, til að auðvelda gæðastarfið.
„Hlutverk þeirra er að vera frumkvöðlar og
driffjaðrir í gæðastarfseminni í sinni einingu
eða deild og jafnframt að vera stjórnendum til
ráðgjafar," sagði Sigi-ún og tók fram að með
þessu móti færðist gæðastarfið nær vettvangi.
„Reynslan á Landspítalanum af þessu fyrir-
komulagi er góð og í raun má segja að það
gæðastarf sem er orðið að veraleika hefði
aldrei orðið það án þeiira."
Hjúkrun þung á metum
Laura Sch. Thorsteinsson, hjúkranarfram-
kvæmdastjóri gæðamála á Landspítalanum
Fossvogi, sagði að kannanfr á bráðasjúkrahús-
um í Bandaríkjunum hefðu sýnt fram á að
hjúkranarþjónusta væri áhrifaríkasti þáttur-
inn varðandi mat á heildarþjónustu sjúlá'ahús-
anna. I framhaldi af því greindi hún frá niður-
stöðum eigindlegrar rannsóknar á gæðum
hjúkrunar frá sjónarhóli sjúklinga með lang-
vinna sjúkdóma á stóru sjúkrahúsunum tveim-
ur í Reykjavík á árunum 1998-1999. Allir þátt-
takendurnir höfðu reynslu af hjúkranar-
fræðingum sem veittu gæðahjúki'un og lýstu
þeim sem hlýlegum, umhyggjusömum mann-
eskjum sem hefðu til að bera góða framkomu
og viðmót og faglega færni. Ytri þættir eins og
aðbúnaður og fæði skiptu mun minna máli.
Laura sagði að margar aðrar rannsóknir sýndu
svipaða niðurstöðu.
Sigurður Helgason læknir fjallaði um klín-
ískar leiðbeiningar. Sigurður byrjaði á því að
skilgreina umfjöllunarefnið og kom fram að um
kerfisbundnar leiðbeiningar um ákvarðanir
sem lúta að klínískum vandamálum væri að
ræða. Klínískar leiðbeiningar taka mið af bestu
þekkingu á hveijum tíma og era lagðar fram í
því skyni að veita sem besta meðferð með sem
minnstri áhættu án óhóflegs kostnaðar.
Nokkur dæmi vora rakin um gagnsemi
þessa erlendis og tekið fram að landlæknisem-
bættið væri að hleypa af stokkunum vinnu í 9
hópum við klínískar leiðbeiningar. Dæmi um
verkefni era skimun fyrir ristilkrabbameini,
meðferð offitu, forvarnir hjarta- og æðasjúk-
dóma, myndgreining, meðferð og greining
þunglyndis.
Hjá Sigríði Haraldsdóttur, ritstjóra heil-
brigðisskýrslna, kom fram að samanburðar-
greining væri einn af verkþáttum gæðaáætlun-
ar ráðuneytisins. Sigríður tók fram að til þess
að samanburðargreining gæti farið fram
þyiftu að liggja frammi skilgreindir mælik-
varðar og gögn sem byggð væru á sambæri-
legri skráningu. Talsverð vinna hefði þegai'
farið fram á því sviði og hefðu Islendingar verið
með í ýmsum alþjóðlegum gagnagrunnum, t.d.
OECD.
Þátttakan gæfi okkur færi á að bera okkur
saman við önnur lönd og meta árangur okkar
miðað við „svipaða“ nági-anna. Hún ýtti undir
samræmingarvinnu innanlands og skapaði
tækifæri fyrir íslendinga til að búa til sinn eig-
in grunn sem hefði meiri breidd og dýpt tO þess
að fylgjast betur með ákveðnum markmiðum.
Síðast en ekld síst færði þátttakan okkur vitn-
eskju um hvar væra eyður í þekkingu okkar.
Að loknu kaffihléi fjallaði Leifur Eysteins-
son viðskiptafræðingur um árangursstjórnun í
opinberum rekstri og Jón Freyr Jóhannsson,
forstöðumaður hugbúnaðardeildar Landspíta-
lans, um sjálfsmat heilbrigðisstofnana. Fram
kom að megintilgangur sjálfsmats væri fimm-
þættur og fælist í því að meta stöðu fyrirtækja
út frá nýtingu kerfa, tráfestu stjómenda og
þátttöku allra stjórnenda; varpa ljósi á forgan-
gsatriði í umbótastarfi; fylgjast með framför-
um og árangri fyrirtækisins; aðstoða við stefn-
umörkun og skipulagningu og skerpa
gæðavitund starfsmanna. Botninn í ráðstefn-
una sló Magna Fríður Birnir, starfsþróunar- og
gæðastjóri Skýrr hf., með erindi um samhæft
mælingakerfi.