Morgunblaðið - 05.04.2000, Blaðsíða 33

32 MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2000 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TAKNRÆN
SAMEINING
SAMEINING Máls og menningar og Vöku-Helgafells hef-
ur óneitanlega táknræna merkingu nú í lok aldar sem
einkennst hefur af pólitískri skiptingu manna í tvær gerólík-
ar fylkingar, ekki síst í ljósi hins sameiginlega uppruna
þeirra í forlaginu Heimskringlu sem Ragnar í Smára og
Kristinn E. Andrésson ráku á fjórða áratugnum. Það hring-
ferli sem saga þessara fyrirtækja myndar segir kannski sitt
um hina pólitísku þróun á öldinni, þótt línur hafi ef til vill ekki
verið mjög skýrar í menningartengdri starfsemi á borð við
bókmenntaútgáfu. Um það er Ragnar í Smára skýrt dæmi.
Eigi að síður má ljóst vera að önnur lögmál gilda nú þegar
fyrirtækin eru sameinuð en þegar Heimskringla skiptist í
Mál og menningu og Helgafell. Allt frá falli járntjaldsins hef-
ur verið talað um að hugmyndafræðilegar andstæður væru
að leysast upp og við tæki einveldi markaðarins. Þótt myndin
sé heldur ekki svo einföld nú, þá liggur fyrir að sameining
Máls og menningar og Vöku-Helgafells er byggð á markaðs-
legum sjónarmiðum en ekki menningarpólitískum. Yfirlýst
markmið forráðamanna fyrirtækjanna er að styrkja þau á
innlendum og erlendum markaði. Ætlunin er að byggja upp
öflugt útgáfufyrirtæki sem hefur burði til að keppa við erlend
risafyrirtæki sem eru að hasla sér völl á Norðurlandamark-
aði. Að sögn forráðamanna fyrirtækjanna er með þessu
stefnt að því að halda uppi merki íslenskrar þjóðmenningar
og tungu á innlendum útgáfu- og miðlunarmarkaði. Það ríður
á að Islendingar eigi áfram öflug útgáfufyrirtæki sem hafa
menningarlegan metnað fyrir hönd þjóðar sinnar og bók-
mennta.
NÝ VIÐHORF Á
FJÁRMÁLAMARKAÐI
BANKARÁÐ íslandsbanka og stjórn Fjárfestingarbanka at-
vinnulífsins hafa staðfest samruna þessara tveggja banka í
nýjan sameinaðan banka, sem verður stærsti og öflugasti banki
á Islandi a.m.k. á meðan aðrar breytingar verða ekki. Fyrirhug-
að er að hinn nýi sameinaði banki taki til starfa eftir u.þ.b. tvo
mánuði. Þar með hafa skapazt alveg ný viðhorf á fjármálamark-
aðnum. Stærðarinnar vegna nær hinn nýi banki forskoti á keppi-
nauta sína á fjármálamarkaðnum. í fyrsta lagi er ljóst, að rekst-
ur hans verður mjög hagkvæmur. I öðru lagi er líklegt að hann
nái betri lánakjörum erlendis en aðrir íslenzkir bankar. í þriðja
lagi er ljóst, að hann getur auðveldlegar þjónað stærstu íslenzku
fyrirtækjunum.
Eftir standa Landsbanki og Búnaðarbanki og sparisjóðirnir
auk ýmissa fjármálafyrirtækja, sem tengjast þeim. Bankaráð
Landsbankans hefur þegar lýst áhuga á að hefja viðræður um
sameiningu við Búnaðarbankann. Halldór J. Kristjánsson,
bankastjóri Landsbankans, hefur lýst vilja til að sú sameining
gerist innan þeirra tímamarka sem sett hafa verið. Það eru stífar
kröfur en þó ekki óframkvæmanlegt eins og dæmið um Islands-
banka og FBA sýnir. Á hinn bóginn er ekki ólíklegt að for-
ráðamenn Landsbanka og Búnaðarbanka standi frammi fyrir
erfíðari aðstæðum af þeirri einföldu ástæðu, að stjórnmálamenn-
irnir muni vilja hafa sitt að segja og reynslan sýnir að umræður á
þeim vettvangi geta stundum orðið erfiðar. En það eru líka dæmi
um að þær geti gengið hratt fyrir sig.
Möguleikar til hagræðingar í sameiningu þessara tveggja
banka eru nokkuð ljósir, þ.e. fækkun og sameining útibúa, en
þeirri sameiningu gæti hins vegar fylgt veruleg fækkun starfs-
fólks og þess vegna ekki sízt má búast við að þessar sameining-
arviðræður verði viðkvæmar frá sjónarhóli stjórnmálamann-
anna og þá ekki sízt Valgerðar Sverrisdóttur viðskiptaráðherra
sem ber ábyrgð á þessum málaflokki.
Sparisjóðimir ætluðu sér ákveðinn hlut í þessari þróun en það
hefur orðið á annan veg. Gera má ráð fyrir, að forráðamenn
sparisjóðanna leggi vaxandi áherzlu á að lagaskilyrði verði sköp-
uð til þess að breyta sparisjóðunum í hlutafélög til þess m.a. að
greiða fyrir sameiningu þeirra. Hins vegar getur sú sameining
orðið erfiðari en bankanna. Sparisjóðirnir hafa starfað í meira
návígi við umhverfi sitt en bankarnh’. Þeir hafa sprottið upp úr
ákveðnum jarðvegi og innan sumra þeirra er til staðar ákveðið
stolt yfir því, hversu vel hefur tekizt til um uppbyggingu þeirra.
Það er heldur ekki ólíklegt að forráðamenn sumra spai’isjóðanna
muni líta svo á að í sameiningu bankanna í æ stærri einingar
skapist ákveðið tækifæri fyrir sparisjóðina til þess að eflast og
styrkja stöðu sína vegna þess, að almenningur kunni betur við þá
þjónustu sem hann fær hjá litlum einingum en stóram. Það for-
skot sparisjóðanna kann þó að hverfa að einhverju leyti eftir því
sem bankaviðskiptin verða netvæddari og hver og einn getur
lokið bankaviðskiptum sínum á Netinu án aðstoðar starfsmanna
banka eða sparisjóða.
Sparisjóðimir þurfa hins vegar að gera fijótt upp við sig hvaða
stefnu þeir ætla að taka við gjörbreyttar aðstæður.
Alfróður um eldfjöll
Haraldur Sigurðsson,
prófessor í jarðvísindum
við Rhode Island-háskól-
ann í Bandaríkjunum,
skilaði nýlega af sér
starfí sem yfirritstjóri
Alfræðibókarinnar um
eldfjöll, en bókin hefur
fengið góða dóma vís-
indamanna. Ragnhildur
Sverrisdóttir spjallaði
við Harald, sem sendi
einnig sjálfur frá sér bók
á síðasta ári og er þegar
farinn að huga að þeirri
næstu.
Morgunblaðið/RAX
Haraldur Sigurðsson á Anak-Krakatá - eyjan Krakatá sprakk 27. ágúst 1883 og stór hluti hennar hvarf í hafið.
Anak-Krakatá, sem kallað er barn Krakatá, varð til löngu síðar.
HARALDUR Sigurðsson
hefur alið nánast allan sinn
starfsaldur í Bandaríkjun-
um. Hann bjó í Stykkis-
hólmi í bernsku, hélt þaðan til Reykja-
víkur þar sem hann lauk stúdentsprófi
frá Verslunarskólanum árið 1960 og
hélt síðan til náms í jarðfræði á Norð-
ur-írlandi. Að því námi loknu stundaði
hann framhaldsnám í Englandi og
hlaut doktorsgráðu í bergfræði og
jarðefnafræði árið 1970. Á námsárun-
um starfaði hann heima á Islandi, m.a.
við rannsóknir fyrir vatnsorkuver og
rannsóknir á jarðhita. Frá 1970 til
1974 vann hann við eldfjallarannsókn-
ir í Vestur-Indíum, en frá 1974 hefur
hann starfað við Rhode Island-háskól-
ann. Hann hefur jafnframt unnið að
rannsóknarverkefnum um allan heim.
í október á síðasta ári kom út bókin
Alfræðibókin um eldfjöll, eða
Encyclopedia of Volcanoes, sem
Haraldur ritstýrði. „Ég tók þetta
verkefni að mér vorið 1997,“ segir
Haraldur. „Ég hófst þá strax handa
við að velja hóp vísindamanna til að
vinna með mér sem aðstoðarritstjórar
og ákvað hvernig bókin skyldi byggð
upp. Oft eru alfræðibækur byggðar
upp á þann hátt, að öll vísindahugtök
og tækniorð eru í stafrófsröð. Ég kaus
hins vegar að hafa röðun efnis á þann
hátt, að fyrstu kaflamir lýstu jörðinni
að innan, því næst væri fjallað um
hvers vegna bráðnun ætti sér stað, þá
hvemig kvikan þróaðist, hvers vegna
hún leitaði upp á yfirborðið, hvað
gerðist þegar það ætti sér stað, mynd-
anir eldfjalla og áhrif eldvirkni á um-
hverfið, andrúmsloft, gróður og jarð-
hita. Við höfðum einnig með ýmsa
menningarkafla, um eldfjöil og forn-
leifar, eldfjöll og list, eldfjöll og bók-
menntir og eldfjöll og kvikmyndir.“
Fyrsta bók sinnar tegundar
Alfræðibókin er um 1400 blaðsíður í
stóra broti og vegur 3,5 kíló. „Þetta er
fyrsta bókin af þessu tagi. Henni er
skipt í 82 kafla, sem ritaðir era af
bestu vísindamönnum á hverju sviði.
Ég skrifaði sjálfur nokkra kafla, um
tíðni eldgosa, eldfjallalist, eldfjöll í
sögu og kvikmyndum og áhrif eldgosa
á ferðaþjónustu, en þau áhrif fara ört
vaxandi um allan heim. Annars var
starf mitt að mestu fólgið í að ýta á
eftir öðram vísindamönnum og fylgja
því eftir að skrif þeirra væra í sam-
ræmi við uppbyggingu bókarinnar.
Bókin er líka uppfull af myndum, töfl-
um, krjrtum og listum yfir öll virk eld-
fjöll. ísland kemur auðvitað töluvert
við sögu og Stefán Arnórsson,
prófessor í jarðefnafræði við Háskóla
Islands, ritaði kaflann um jarðhitann."
Haraldur segir að vísindamennirnir
hafi lagt sig fram um að gera bókina
aðgengilega almenningi. „Þeir sem
hafa áhuga á eldfjöllum og þurfa að
afla sér upplýsinga eiga að geta fundið
þær í þessari bók,“ segir Haraldur.
„Það er hætt við að sumir kaflanna
séu dálítið flóknir fyrir leikmenn, en
við reyndum að hafa bókina eins að-
gengilega og unnt var og forðast að
týna okkur í smáatriðunum. Miðað við
Alfræðibókin um eldfjöll,
Encyclopedia of Volcanoes.
Kápa bókar Haraldar Sigurðs-
sonar, Melting the Earth.
þau viðbrögð, sem ég hef
fengið, þá hefur okkur
tekist ágætlega upp.“
Haraldur segir að-
spurður að það sé ekki
sitt að dæma um hvort
það teljist viðurkenning
á störfum hans að hann
skuli hafa verið beðinn
um að hafa yfirumsjón
með gerð bókarinnar.
„Ég var að minnsta kosti
ánægður með að hafa
fengið þetta starf, en
þetta var mjög tímafrekt
og þann tíma þurfti ég að
taka frá öðram rann-
sóknum. Mér fannst
þetta verkefni hins vegar
þess virði og hafði ákveðnar hug-
myndir um hvernig bókin ætti að
vera. Það gekk allt eftir og ég fékk
góðan hóp vísindamanna til starfa
með mér.“
Bókin Encyclopedia of Volcanoes
fæst í öllum helstu bókabúðum
Bandaríkjanna og töluvert hefur selst
af henni í gegnum Netbókabúðimar
amazon.com, borders.com og bn.com.
Á þessum heimasíðum er að finna
fjölda jákvæðra umsagna vísinda-
manna, sem segja útgáfu bókarinnar
einstakt afrek og að höfundar hennar
séu allir fremstu vísindamenn í heimi,
hver á sínu sviði. í vísindatímaritinu
Nature var bókinni lýst sem yfirgrips-
miklu _og einkar vel skrifuðu vísinda-
riti. „Ég er ánægður með viðtökurnar
og reikna með að bók af þessu tagi
seljist jafnt og þétt á næstu árum, þótt
líklega verði eftirspurnin mest fyrstu
2-3 árin. Við bíðum enn eftir að rit-
dómar birtist í ritum sem bókaverðir
lesa. Ef þeir dómar verða góðir, þá
panta þeir bókina inn á bókasöfnin.“
Hugrnyndir manna um eldgos
Alfræðibókin er ekki eina ritið sem
liggur eftir Harald. Á síðasta ári kom
út hjá Oxford University Press bók
hans Jörð bráðnar, eða Melting the
Earth, sem rekur sögu hugmynda
manna um eldgos. „Mér hefur alltaf
þótt forvitnilegt að skoða hvernig
hugmyndh’ manna um
tiltekið efni breytast frá
einni öld til annarrar,
allt frá tímum Forn-
Grikkja og Rómverja. I
bókinni, sem ég var
fimm ár að setja saman,
rek ég þá sögu fram til
okkar daga. Menn kom-
ust á rétta sporið í byrj-
un 19. aldar, en það var
ekki hægt að færa sönn-
ur á þær kenningar fyrr
en um 1965. Menn
horfðu á eldgos, en vissu
í raun ekki af hverju
kvika myndaðist í jörð-
inni og eldgos hófust.
Jörðin er óbráðin og heil
að innan, en kvika myndast á ákveðn-
um stöðum."
Haraldur segir að ritun þessarar
bókar, sem er skreytt 66 myndum,
hafi verið eitt skemmtilegasta við-
fangsefni hans um ævina. „Eg hef allt-
af haft áhuga á sögu, eins og Islend-
ingar almennt, og sennilega er sá
áhugi minn sterkari en hjá mörgum
öðram vísindamönnum. Ég hef alltaf
viljað vita hvaðan hugmyndir komu
upphaflega, það nægii’ mér ekki að
finna nýjustu tilvitnun. í vísindum
tíðkast mjög að visa aðeins til nýjustu
hugmynda, en þeir sem ýttu ferlinu af
stað vilja gleymast. Það er ákveðinn
hroki ríkjandi í vísindunum, því marg-
h' vísindamenn líta aldrei aftur til að
skoða söguna. Mestu framfarir í vís-
indum hafa orðið í kjölfar stærstu gos-
anna og ég fjalla um þau stig. Þar
kemur Island nokkuð við sögu, til
dæmis þegar gaus árið 1000 og deilt
var um kristnitöku á Þingvöllum. Rit-
aðar heimildh- greina frá því að Snorri
goði vissi að bergið á Þingvöllum var
hraun sem hafði myndast af jarðeldi.
Það er merkilegt að þegar á þeim tíma
vissu menn að blágrýtið hafði mynd-
ast við eldgos." Haraldur segir líka
merkilegt, að á íslensku sé talað um
jarðeld og þær hugmyndir séu líklega
komnar frá Rómverjum, sem töldu
hraun og kviku myndast við eld inni í
jörðinni. „En það er enginn eldur, sem
Haraldur
Sigurðsson
tekur í sig súrefni. Þau efnaskipti eru
ekki fyrir hendi í jarðeldi, heldur bara
heit og bráðin kvika.“
Kvikan og þrýstingurinn
Haraldur rekur söguna fram til
seinni tíma og fjallar m.a. um þýska
efnafræðinginn Robert Bunsen, sem
kom til Islands í leiðangra á árunum
1840 til 1850. „Hann var merkilegur
efnafi’æðingur, sem hafði mikil áhrif á
þróun eldfjallafræði. Hann var meðal
fyrstu vísindamanna til að halda því
fram að jörðin bráðnaði ekki vegna
hækkandi hita, heldur vegna lækk-
andi þrýstings. Þegar þrýstingur er
hár er jörðin óbráðin þótt hún sé mjög
heit að innan. Um leið og þrýstingur
lækkar bráðnar jörðin sjálfkrafa.
Bunsen gerði tilraunir, þar sem hann
sýndi fram á að ýmis efni bráðnuðu við
lækkandi þrýsting, þótt hitastigið
væri óbreytt. Það var svo ekki fyrr en
um 1965 sem skýringin fékkst, þegar
vísindamenn áttuðu sig á flekahreyf-
ingum jarðarinnar og hvernig þrýst-
ingur minnkar í sprangum á flekamót-
unum. Ég var svo heppinn að vera í
jarðfræðinámi þegar flekakenningin
var sett fram, svo ég gat fylgst með
þessum fræðum frá upphafi og hafði
sömu upplýsingar og kennarar mính-.“
Bók Haraldar hefur fengið jákvæða
dóma og svo aftur sé vísað á heimasíð-
ur netbókabúða er henni þar lýst sem
skemmtilegri ferð aftur í tímann, vel
ritaðri bók sem sé laus við tæknilega
flókið mál og að höfundurinn hafi
greinilega lagt sig mjög fram við söfn-
un heimilda.
Eldfjallalist heillar
Haraldur er þegar farinn að huga
að frekari bókaskrifum. „Næsta verk-
efni verður líklega bók um eldfjalla-
list. Ég hef safnað að mér upplýsing-
um um málverk og teikningar af
eldfjöllum og langar að koma þessu út
einhvern daginn. Þetta hefur lengi
verið áhugamál mitt og ég hef mjög al-
mennan áhuga á öllu því sem snertir
eldfjöll. Ég uppgötvaði til dæmis, þeg-
ar við unnum að alfræðibókinni, að
litlai’ upplýsingar var að hafa um eld-
gos í bókmenntum og kvikmyndum,
hvað þá eldfjöll og ferðaþjónustu, svo
dæmi séu tekin. Ég hef unnið í 40 ár
að „venjulegum" vísindum eins og vís-
indamenn gera og skrifað 150 fræði-
greinar, en mér finnst mjög gaman að
breyta til og fara inn á ótroðnar slóðir.
Ég læt áhugann ráða ferðinni."
Haraldur hefur unnið að ýmsum
rannsóknarverkefnum á Islandi og
vonast til að halda því áfram. Undan-
farið hefur hann unnið töluvert í Mið-
Ameríku og segir að líklega sé hann
um fjóra mánuði á ári hverju á ferða-
lögum um allan heim, en við Rhode Is-
land-háskóla kennir hann eingöngu
nemendum sem eru í námi til meist-
ara- eða doktorsgráðu.
Tengslin við ísland hafa aldrei slitn-
að og á síðasta ári keypti Haraldm’
hús á bernskuslóðunum í Stykkis-
hólmi. „Ég fer alltaf heim af og til og á
öragglega eftir að fjölga heimferðun-
um á næstu árum.“
Ymis nýmæli í lagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar um foreldra- og fæðingarorlof
Jafn réttur karla og
kvenna verður tryggð-
ur á tveimur árum
Þrír ráðherrar kynntu í
gær frumvarp til laga
um foreldra- og fæðing-
arorlof sem þeir segja
mikla réttindabót.
Tekið verður upp eitt
kerfí fyrir almennan
vinnumarkað og hinn
opinbera og sveigjan-
leiki verður mikill í
kerfínu. Stefnt er að því
að afgreiða frumvarpið
á yfírstandandi
þingi með gildistöku
um næstu áramót.
Jóhannes Tómasson
______hlýddi á mál_____
ráðherranna.
Morgunblaðið/Sverrir
Þrír ráðherrar kynntu lagafrumvarpið um foreldra- og fæðingarorlof sem lagt verður fyrir Alþingi næstu daga:
Ingibjörg Pálmadóttir, Páll Pétursson og Geir H. Haarde.
EITT kerfi foreldra- og fæð-
ingarorlofs verður fram-
vegis fyrir starfsmenn á
almennum vinnumarkaði
og hinum opinbera, jafn réttur karla
og kvenna verður tryggður á tveim-
ur árum, foreldrar fá níu mánaða
fæðingarorlof í stað sex áður og
aukin verður vernd kvenna á með-
göngu og eftir fæðingu. Þetta er
meðal nýmæla í frumvarpi til laga
um foreldra- og fæðingarorlof sem
ríkisstjórnin hyggst leggja fram á
Alþingi næstu daga en verið er að
leggja lokahönd á smíði þess.
Páll Pétursson félagsmálaráð-
heri'a kynnti helstu atriði frum-
varpsins á blaðamannafundi í gær
ásamt Ingibjörgu Pálmadóttur heil-
brigðisráðherra og Geir H. Haarde
fjármálaráðherra. Fram kom í máli
ráðherranna að þau teldu samþykkt
þess mikið framfaraspor, það yrði
stórt skref í átt til aukins jafnréttis
karla og kvenna í þessum efnum og
milli þeirra sem starfa á almennum
vinnumarkaði og hjá hinu opinbera.
I gildi um næstu áramót
Ráðherrarnir sögðu ágæta ein-
ingu hafa verið um undirbúning
frumvarpsins en leitað var til
margra aðila og samtaka á vinnu-
markaði eftir umsögnum. Leita þarf
afbrigða á Alþingi til að fá frum-
varpið tekið á dagskrá þar sem lið-
inn er frestur til að taka
ný mál á dagskrá á yfir-
standandi þingi. Telja
ráðherrarnir að samstaða
náist um það og að takast
megi að afgreiða frum-
varpið í vor og tækju lögin þá gildi
um næstu áramót og myndu ákvæði
þess gilda vegna fæðinga frá 1. jan-
úar 2001.
Frumvarpið felur í sér grundvall-
arbreytingu á reglum um fæðingar-
orlof og hvort foreldri fær rétt til 13
vikna foreldraorlofs án launa. Fæð-
ingarorlof verður níu mánuðir og á
hvort foreldri sjálfstæðan rétt til
allt að þriggja mánaða orlofs og
þrjá mánuði til viðbótar sameigin-
lega. Geta þau skipt þeim tíma að
vild en þriggja mánaða leyfi hvors
um sig er ekki framseljanlegt. Gert
er ráð fyrir að lenging á sjálfstæð-
um rétti föður til fæðingarorlofs
gerist í áföngum þannig að hið nýja
kerfi verði komið að fullu til fram-
kvæmda í ársbyrjun 2003. Hægt er
að taka fæðingarorlof á fyrstu 18
mánuðunum eftir fæðingu barnsins,
ættleiðingu eða töku barns í varan-
legt fóstur en leyfið má einnig taka í
einu lagi.
Eitt fæðingar-
orlofskerfi
Eitt fæðingarorlofskerfi á að
gilda fyi’ir almennan og opinberan
vinnumarkað og þá sem eru sjálf-
stætt starfandi og segir Páll Pét-
ursson félagsmálaráðherra rétt
manna jafnaðan mjög en engir muni
þó tapa réttindum séu þau meiri.
Þrátt fyrir eitt kerfi er greiðslu-
kerfið tvenns konar, þ.e. annað
tengt vinnumarkaðnum en hitt er
eins konar bótakerfi sem nær til
þeirra sem eru utan vinnumarkað-
ar, námsmanna eða í minna en 25%
starfi.
Fæðingarorlofskerfið er launa-
tengt og skal mánaðarleg greiðsla
nema 80% af meðaltali heildarlauna
eða reiknaðs endurgjalds. Greiðsla
til foreldris í 25-49% starfi verður
þó aldrei lægri en 54.021 kr. á mán-
uði og til foreldris í 50-100% aldrei
lægri en 74.867. Ekkert þak er á
greiðslunum og taldi félagsmála-
ráðherra að miðað við mismunandi
tekjur karla og kvenna
ætti þetta að stuðla að
því að karlar tækju fæð-
ingarorlof. Sagði hann
karla hagnast verulega á
nýju kerfi þar sem þeir
ættu sjálfstæðan rétt til greiðslna í
þriggja mánaða orlofi sem næmu
80% af meðaltali heildarlauna. Þetta
væri þeim veruleg réttarbót þar
sem núverandi kerfi byði aðeins upp
á tveggja vikna fæðingarorlof. Einn-
ig væru réttindi heimavinnandi
karla og námsmanna til greiðslu
fæðingarstyrks tryggð á sama hátt
og kvenna en þess hafa þeir ekki
notið til þessa.
Stofnaður verður
Fæðingarorlofssjóður
Stofnaður verður Fæðingarorlofs-
sjóður til að standa straum af
greiðslunum til foreldra á vinnu-
markaði. Hann verður fjármagnað-
ur með tryggingagjaldi og sagði
Geir H. Haarde fjármálaráðherra að
vegna góðrar stöðu Atvinnuleysis-
tryggingasjóðs væri nú unnt að taka
hluta tryggingagjalds og setja í
þennan nýja sjóð. Ekki yrði því um
hækkun á tryggingagjaldi að ræða
vegna Fæðingarorlofssjóðs. Enn-
fremur er lagt til í frumvarpinu að
þungaðri konu verði tryggður réttur
til greiðslna úr Fæðingarorlofs-
sjóðnum í leyfi frá störfum sökum
þess að breytingum á vinnuskilyrð-
um og/eða vinnutíma hennar verði
ekki við komið vegna tæknilegra
ástæðna eða annarra slíkra.
Foreldrum er tryggð uppsöfnun
og vernd réttinda og meðan á fæð-
ingarorlofi stendur greiðir foreldri
áfram í lífeyrissjóð. Er þannig gert
ráð fyrir að Fæðingarorlofssjóður
greiði að lágmarki 6% af fæðingar-
orlofsgreiðslunum. Einnig reiknast
fæðingarorlof til starfstíma, m.a.
vegna mats á starfstengdum rétt-
indum svo sem orlofi, starfsaldurs-
hækkunum, veikindarétti og slíkum
atriðum.
Þá er í frumvarpinu lagt til að
foreldrar á vinnumarkaði skuli
hvort um sig eiga rétt til 13 vikna
foreldraorlofs til að annast barn
sitt. Sagði félagsmálaráðherra þetta
nýtt í íslenskum rétti og er þetta
sjálfstæður réttur foreldris
og ekki framseljanlegur.
Skal slíkt orlof tekið áður
en barnið nær átta ára
aldri. Heimilt er að taka
foreldraorlofið í einu lagi
eða haga því með öðrum hætti í
samráði við vinnuveitanda. Ingi-
björg Pálmadóttir heilbrigðisráð-
herra sagði þetta mikilvægt atriði.
Gæti það m.a. seinkað því að senda
þyrfti börn í gæslu sem væri fjöl-
skyldumál og gott fyrir barnið og
kvaðst hún telja að börn væru í dag
send of snemma til dagmæðra eða í
leikskóla. „Þetta frumvarp er mikil
réttindabót fyrir báða foreldra, fyrir
konur á meðgöngu, fyrir konur eftir
fæðingu, þannig að ég tel að hér sé
um svo mikla réttarbót að ræða að
við höfum ekki skrifað undir annað
eins plagg í mjög mörg ár,“ sagði
heilbrigðisráðherra, „og vonandi til
góðs fyrir barnið,“ bætti félagsmála-
ráðherra við.
Samræmt réttindakerfi
í einni löggjöf
Fjármálaráðherra sagði hér stigið
stórt skref bæði í fjölskyldumálum
og jafnréttismálum. „Við erum með
þessu að ná nokkrum pólitískum
markmiðum sem stjórnarflokkarnir
og ríkisstjórnin sem heild hafa sett
sér. Við erum að leiða til lykta ýmis
gömul vandamál og marka hér
stefnu fram á veg sem mun skipa
okkur í fremstu röð meðal ná-j^
grannaþjóða á þessu sviði,“ sagði
fjármálaráðherra. Sagði hann að hér
yrði komið á samræmdu réttinda-
kerfi í einni löggjöf sem ekki væri
fyrir hendi í dag. „Þetta er mikið
hagsmunamál vegna þess að það eru
engin rök fyrir því að einn hópur
landsmanna hafi meiri rétt á þessu
sviði heldur en annar. Það er ekki
nokkuð leið að rökstyðja það og
ekki í samræmi við kröfur tímans.“
Sagði hann að erfitt hefði verið á
ýmsum stofnunum ríkisins að fólk
sem ynni sömu störf hlið við hlið
væri í mismunandi verkalýðsfélög-
um og nyti þar með mismunandi
réttinda. Hefðu starfsmenn verið að
flytja sig milli verkalýðsfélaga_____
vegna þessa.
Fjármálaráðherra sagði ríkið
greiða í dag um 350
milljónir króna á ári
vegna fæðingarorlofs
starfsmanna sinna.
Taldi hann kostnaðar-
aukningu ríkisins verða
um 250 milljónir króna ef allir karl-
menn myndu nýta sér rétt sinn.
Býst hann við að nokkurn tíma taki
fyrir feður að venjast því að þeir
eigi þennan rétt en engu að síður
væri mikilvægt að lögfesta breyt-
ingar sem þessar og það myndhf
hjálpa mönnum við að nýta sér
þennan rétt að sveigjanleiki væri
mikill í kerfinu. Einnig sagði fjár-
málaráðherra að í framtíðinni yrði
mögulegt að bæta við þessi réttindi
þegar nýtt kerfi væri komið í lög.
Mætti hugsa sér að hlutfall greiðsl-
unnar verði hækkað eða orlofsvikum
fjölgað.
Orlof verdur
lengt úr sex
mánuðum í níu
Verður rétt-
indabót fyrir
báða foreldra