Morgunblaðið - 05.04.2000, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
V
UMRÆÐAN
Kaupi og sel, herra Gambel
ÁRIÐ 1983 töldu menn að svo hart
væri gengið að flskistofnum við land-
ið að grípa þyrfti til bráðabirgðaað-
gerða og vemda fískistofna við land-
ið. í þessu sambandi slumpuðu menn
á veiðireynslu sl. þriggja ára frekar
en ekkert. Já, jafnvel skipstjóra-
reynslu frekar en ekkert. (Einn á
báti! ) Mönnum hefur liðið svo vel í
kerfinu að þeir vilja ekki láta laust né
fast og viðhalda því, eðlilega. Á
fimmtudag mun verða lagt lóð á vog-
arskálina um það hver veiðiréttur
okkar Islendinga er frá upphafi Is-
landsbyggðar, í yfir þúsund ár, fram
til ársins 1983 þegar veiðar voru heft-
ar í sumum tegundum, seinna í öðr-
um og meira að segja eru enn til fisk-
ar í kring um landið sem öllum er
frjálst að veiða, hvemig sem menn
fara nú að því?!
Maturinn búinn
og kokkurinn flúinn
Sigurður Líndal lagaprófessor
segir í blaðagrein í Fiskifréttum ný-
lega eitthvað á þá leið að þeir sem
hafi hætt lífsafkomu sinni til fiskveiða
hafi átt meira tilkall til veiðiréttinda
en aðrir, jæja þá, en skiptir reyndar
engu máli í dag þar sem öllum hlýtur
að vera ljóst að menn hafa fengið
umbun erfiðisins ríkulega og mark-
aðurinn verðsett þessi tímabundnu
réttindi fyrir milljónir króna. sl. 17
ár. Jafnvel ákvæði í stjómarskrá um
það að fiskurinn í sjónum sé eign
allra landsmanna og nýlegur Vatn-
eyrardómur o.fl. o.fl. ætti að hafa gef-
ið innsýn í það sem vænta mætti, og
hefur gefið mönnum nægan tíma til
umhugsunar og þess að leysa fjár-
magn og atvinnubætur út úr grein-
inni, enda hafa menn gert það og
reyndar nú svo komið að alls konar
^jóðir og pappírar hafa þar tekið
ómakið af og hlaupið undir bagga
með mönnum hafi þeir viljað leysa til
sín þær stórkostlegu bætur sem þeim
vom veittar sl. 17 ár undir lok 20 ald-
ar. Nýlega kom einmitt fram að um
80% aðila í greininni völdu þessa leið.
Flestir sem hafa keypt sig inn í kerfið
til baka hafa verið frjálsir og meðvit-
aðir um það hvað í gangi er þar sem
fjölmiðlar hafa birt umræðuna
hundraðum eða þúsundum sinna.
Auðvitað verður hlutabréfamarkað-
urinn að hafa sinn gang með sitt
gambel, vonir og væntingar og kem-
ur eigandanum, Jónu
Jóns, í sjálfu sér ekk-
ert við. Einyrkinn sem
lagði allt sitt undir og
keypti alla sína lífsaf-
komu, „atvinnurétt-
indin“ á trilluna sína,
er þó í öllu verri stöðu,
en handhafar hluta-
bréfanna.
Stóran, stóran í
staðinn
Sumir halda því
fram að kvótakerfið á
Islandi sé fullkomn-
asta stjómunarkerfi
fiskveiða í heiminum.
Lofsöngur sumra er
það fallegur að jafnvel aðrar þjóðir
hrífast með. Þeir hinir sömu kæmust
kannski í hann krappan ef þeir héldu
fyrirlestur á stjómaríúndi í japanskri
bílaverksmiðju og reyndu að telja
mönnum trú um það að það yki hag-
ræðinguna að setja t.d. fjórða hvem
bíl í raslapressuna. Og senda jap-
anskri þjóð síðan reikninginn. Nú eða
fjöldaframleiða smábíla í raslapress-
una og fá þar með framleiðslurétt á
stóram í staðinn. Já, margir fullyrða
að umgengnin um auðlindina sé ekki
góð og gríðarlegum verðmætum hent
í sjóinn aftur. Margir sjómenn full-
yrða að þeim sé nauðugur einn kost-
ur. Ef rétt er, er það íslenskri þjóð
auðvitað til vansa og ekki hægt að
halda svona áfram. Aralangur fagur-
gali um breytingar skilar litlu. Fisk-
veiðistjómunarkerfið er vonlaust nú
þegar og mjög tímabært að nýir aðil-
ar fái að koma þar að og nýir og
ferskir vindar að blása.
Nýlega birtist auglýsing frá ís-
lenskum bflainnflytjanda þar sem
auglýst var kflóverð á bfl. Það vakti
athygli mína að það var ekki langt frá
kflóverði á fiskflaki og reyndar lægra
séu innflutningsgjöld bflsins dregin
frá, og þetta skilur fólk.
Hækkandi fiskverð,
hækkandi skuldir
Ýmsir segja að fiskveiðistjómun-
arkerfið hafi skilað feiknagóðum
árangri til hagræðingar. Hefúr það
alveg farið fram hjá mönnum, að fisk-
verð hefur hækkað stórkostlega í
gegn um árin? I hvers konar glerhöll
búa menn eiginlega? Svo hefur at-
vinnugreinin haft 17 ár
til þess að lækka skuldir
sínar við kjöraðstæður
hvað þetta varðar, en
þær hafa aukist um tugi
milljarða. Allt um kring
eiga sér stað gríðarlegar
framfarir í allflestum at-
vinnugreinum, en hvað
með sjávarútveginn? Nú
era dregin í land færri
tonn af bolfiski en fyrir
áratugum þrátt fyrir
kvótakerfið!
Álitamál
ÞorsteinnMár Ef menn era þó ein-
Aðalsteinsson dregið þeirrar skoðunar
að hagsmunagæsla
fjöldans sé best komin á þann veg að
fiskurinn í sjónum verði að vera í eigu
einhverra sérstakra einstaklinga er
augljóst að um endurúthlutun verður
að ræða, þó ekki væri nema til þess
að taka af þann vafa sem leikur t.d. á
því hvort fyrrverandi sjávarútvegs-
ráðherra o.fl. hafi verið hæfir að
koma að ákvarðanatöku málsins utan
bráðaaðgerða. Það er vegna hugsan-
legra eigin hagsmuna og skiptir ekki
öllu máli hvort tekið var til viðmiðun-
ar sl. 3 vikur, 3 mánuðir eða 3 ár. Það
er ansi naumt skammtað í lífi heillar
þjóðar í yfir þúsund ár og vonandi
mörg þúsund til viðbótar. Réttara
væri þá að innkalla allar kröfur til
veiðireynslu landsmanna og dánar-
búa þeirra frá upphafi. Vinsa úr
skráðar eða öraggar heimildir um
hlutdeildartölur í hverri fiskitegund
Fiskveiðistefna
Já, jafnvel Byggðastofn-
un hafnar ekki tilboði
um tonn á móti tonni í
viðskiptum, segir Þor-
steinn Már Aðalsteins-
GARDINUEFNI
Fyrir alla glugga
. . . saumum eftir
þínum óskum
O
O
CTt
tn
Allt fyrir
Sfövmúl* 32 - Rrykjavfk • Tpmargötu 17 - Keflavi
www.alnabacr.ís
son, og spyr í fyrri grein
sinni hvert íslensk þjóð
sé eiginlega að fara?
fram að kvótasetningu hverrar fyrir
sig. Vafaatriði og það sem út af stæði
fengi svo íslenska ríkið til ráðstöfun-
ar. Meðan innköllun og úrvinnsla fer
fram hafa menn strax eitt til tvö ár til
að laga til í kerfinu.
Varðandi það atriði að um 40 þús-
und landsmanna eigi nú í sjávarút-
vegsfyrirtækjum vil ég segja að ég er
einn af þeim og hef lent í þessu áður,
ég átti ásamt 40 þúsund íslendingum
í SÍS og hef ekki góða reynslu af því.
Fortíð næstu kynslóða
Næstu kynslóðir munu væntan-
lega verða undrandi og hugsandi
þegar þær frétta af aðstæðum okkar
við lok 20. aldar.
Nokkram aðilum úthlutað ígildi
hundraða milljarða kr. á einni nóttu.
Eignir og ævistarf annars fólks í
mörgum byggðarlögum orðið að
engu einn góðan veðurdag.
„Kvótaeigendur11 völdu sér fisk-
verð til eigin vinnslu.
Islenska ríkið greiddi sérstaklega
fyrir það að sagaður var bútur úr kjöl
smábáta til þess að þeir kæmust
aldrei á sjó meir.
íslenska ríkið bar einnig á menn fé
og peningagjafir ef þeir hættu land-
vinnslu, og lokuðu húsum sínum.
Menn heima í stofu fengu t.d. 100
krónur fyrir kfló af þorski fyrir að
veiða ekki neitt (sem er nú fiskvernd-
arsjónannið í sjálfu sér).
Áðrir sem „keyptu atvinnuréttind-
in“ af þeim fengu t.d. 50 kr. pr. kg af
lönduðum þorski.
Lýsandi dæmi þess hvað núver-
andi fiskveiðistjórnunarkerfi er
meingallað er það að fáir nemendur
fást í þessa gi'ein atvinnulífsins og
ungt fólk hefur lítinn áhuga og til-
trúnað á þessari grein, þrátt fyrir það
að um helmingur gjaldeyristekna
þjóðarinnar komi frá auðlindinni.
Stjórn Byggðastofnunar úthlutar
byggðakvóta til Vestfjarða og einn af
stærstu kvótaeigendum Suðurlands
hreppir hnossið. Sá kvótalausi fékk
ekkert, en sá sem gaf loforð um lönd-
un tvöfaldaði kvótann. Stjórnarfor-
maður Byggðastofnunar lét hafa eftir
sér í blöðum á þá leið að þetta væri
ótrúlega gott dæmi. Já, jafnvel
Byggðastofnun hafnar ekki tilboði
um tonn á móti tonni viðskiptum.
Hvert er íslensk þjóð eiginlega að
fara?
Eitt æðsta takmark sem mannkyn
hefur sett sér til þessa era dómstólar.
Menn setur hljóða augnablik þegar
aðili óskar eftir því að fá að vera und-
anþeginn dómi!
Höfundur er fiskverkandi á Dalvík.
Mikilvægi nýs
sauðfj ársamnings
I MORGUNBLAÐINU 25. mars
og 1. apríl sl. birtust greinar eftir
Egil Jónsson, fyrrv. alþm., þar sem
hann fjallar um nýjan
sauðfjársamning. Eg
verð að segja það
hreint út, að mér þykja
öll efnistök og umfjöll-
un Egils um sauðfjár-
samninginn í þessum
greinum með algjöram
ólfldndum, einkum
þegar haft er í huga að
hann heíúr verið í for-
ustusveit íslenskra
bænda til skamms
tíma. Eftir að hafa lesið
þessar tvær greinar
virðist mér sem Egill
sjái ekkert jákvætt við
samninginn og telji
hann verri en engan.
Það er dapurlegt hlut-
skipti sem Egill velur sér í þessu
mikilvæga máli íslenskra sauðfjár-
bænda. Einhverjir sem lesa þessar
greinar og era lítt kunnir aðdrag-
anda samningsins hljóta að halda að
einhver fámenn klíka hafi samið
hann og ætli að troða honum uppá
bændur, svo illa sem innihaldi hans
er líst. Umfjöllun um samninginn á
þessum nótum kemur engum verr en
sauðfjárbændum sjálfum.
Með það í huga tel ég rétt að fara
yfir aðdraganda samningsins. Á að-
alfundi Landssamtaka sauðfjár-
bænda sem haldinn var í ágúst 1998
var samþykkt samhljóða ályktun um
meginatriði í nýjum sauðfjársamn-
ingi sem fundurinn telur brýnt að
unnið verði að hið fyrsta.
Á aðalfundi Landssamtaka sauð-
fjárbænda 7. og 8. des. 1999, þ.e. í
miðri samningahríðinni, var sam-
þykkt ályktun um nýjan sauðfjár-
samning sem er í öllum aðalatriðum
samhljóma ályktuninni frá 1998 en
þó öllu ítarlegri.
Með þetta veganesti héldu samn-
inganefndarmenn bænda áfram að
vinna að samningagerð ásamt við-
semjendum. Það er skemmst frá að
segja að öll meginatriði ályktunar
síðasta aðalfundar LS hafa náðst
fram og era uppistaða nýs sauðíjár-
samnings. Þannig verður því ekki á
móti mælt að fulltrúar búgreinarinn-
ar á aðalfundum hafa haft veralega
mótandi áhrif á niðurstöðuna og er
það vel.
Þegar menn skoða
nýjan sauðfjársamning
sem skiptir svo gífur-
lega miklu fyrir marga,
fer eflaust fyrir mörg-
um eins og mér að hafa
viljað sjá eitt og annað
öðravísi, t.d. meira fjár-
magn 1 heildarpakkann
og ýmsar áherslur
öðravísi eins og geng-
ur. Hafa verður í huga
að það þarf tvo til svo
samningar náist í máli
eins og þessu. Ég tel að
samninganefnd bænda
Lárus hafi staðið sig vel í
Sigurðsson þessari samningagerð.
Nú hefur samningur-
inn verið vel kynntur á mörgum
fundum víðsvegar um land og einnig
nokkuð ítarlega í Bændablaðinu.
Það sem skiptir þó megin máli nú
er innihald samningsins. Ljóst er að
Sauðfjársamningur
Ég hvet alla sem
kosningarétt eiga, segir
Lárus Signrðsson, til að
kynna sér samninginn
sem best og Ijá honum
samþykki sitt.
eftir tekjuleysi undanfarinna ára eru
allmargir sauðfjárbændur nú í þeirri
stöðu, af ýmsum ástæðum, að vilja
eða verða að hætta búskap. I samn-
ingnum hefur verið komið veralega
til móts við þessa aðila með tilboðum
um uppkaup á beingreiðslurétti, sem
að hluta verður svo úthlutað afturþil
þeirra sem eftir verða í búskap. Ég
tel að þar sé allvel boðið. Þá era í
samningnum augljós sóknarfæri fyr-
ir þá sem áfram ætla að vera í sauð-
fjárbúskap. Þau sóknarfæri þurfa
menn að nýta sér svo sem aðstæður
leyfa hjá hverjum og einum. Þá er
ótalið að með gæðastýringarákvæði
samningsins gefst sauðfjárbændum
gott tækifæri til að bæta ímynd síns
rekstrar og sinnar framleiðslu sem
er mikilvægt atriði og síst ástæða til
að vanmeta.
Síðar á samningstímanum verða
aðilaskipti á beingreiðslurétti heim-
iluð. Að mínu áliti hefur það staðið í
vegi fyrir hagræðingu hjá ýmsum
aðilum með blandaðan búrekstur að
ekki hefur verið unnt að færa
beingreiðslurétt í sauðfé milli aðila
sem hefur komið í veg fyrir að sumir
sem gjarnan vildu, gætu einbeitt sér
að einni búgrein. Almennt um þá
skoðun sem sumir hafa haldið á lofti
og m.a. kemur fram sem megin-
stefna í sauðfjárframleiðslu í riti
Byggðastofnunar „Byggðir á ís-
landi“ sem út kom í nóvember s.l.
meðan Egill Jónsson sat þar enn á
formannsstóli, að svokallað frjálst
framsal á beingreiðslurétti milli
bænda væri besta leið sauðfjár-
bænda til bættrar afkomu, þá er það
illskiljanlegt. Eða hvaða tekjuaukn-
ing hefði orðið hjá bónda sem þannig
keypti greiðslur ríkisins, þ.e. keypti
peninga af öðram bónda og yrði síð-
an að bíða í 5 til 7 ár (fer eftir verði)
eftir að sjá nokkurn arð af þeirri
fjárfestingu.
Lítið bætti það upp lágar tekjur
sem nú eru. Það er örugglega um
margar betri leiðir að velja í dag til
ávöxtunar fjármuna, hafi bændur þá
á annað borð.
Þá er það athyglisvert, þrátt fyrir
að eftir hafi verið leitað, hefur ekki
fengist arðsemismat á þessum tillög-
um Byggðastofnunar sem litu dags-
ins ljós undir forastu Egils Jónsson-
ar.
Að lokum. Sauðfjárbændur fá nú í
fyrsta skipti að kjósa um nýjan sauð-
fjársamning og er það vel. Ég hvet
alla sem kosningarétt eiga að kynna
sér samninginn sem best og ljá hon-
um samþykki sitt. Það væri mjög al-
varlega staða sem upp kæmi, yrði
honum hafnað. Megi árið verða okk-
ur sauðfjárbændum farsælt.
Höfundur er bóndi og búnaðar-
þingsfulltrúi á Austurlandi.