Morgunblaðið - 16.04.2000, Side 14

14 B SUNNUDAGUR 16. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
-
' ■

Ljósmyndir /Ásgeir Sverrisson
Dauóinn á steppunni
R U S S L
■y * - ✓ 4
Ulaarigom
Hovsgol
Nuur
m %
- -JPilÍÍi
Fuhai L.
Choybalsan
,
Q Ulan Bator
O N G Ó L í A

Arvækhír
\
Chifeng
w
jf R0«»’

Dalandzadgad 1
□

Mongólía
Stærð: 1.566.000 ferkílómetrar
(15 sinnum stærra en Island).
íbúafjöldi: 2.380.000.
Höfuðborg: Úlan Bator(jafnan tal-
in kaldasta höfuðborg heims).
Tungumál: Mongólska, rúss-
neska, kínverska.
Stjórnkerfi: Landinu er skipt upp í
21 hérað sem nefnast „æmak“ á
mongólsku auk þess sem höfuð-
borgin nýtur sjálfsstjórnar.
Þéttbýli/drelfbýli: 51,9% þjóðar-
innar búa í þéttbýli en 48,1% í dreif-
býli. Rúmurfjórðungurþjóðarinnar
býr í Úlan Bator. Aðrir helstu þéttbýl-
isstaöireru Darhan (um 90.000
íbúar) og Erdenet (um 65.000
íbúar).
Trúarbrögð: Tíbetskur búddismi,
múhameðstrú, andatrú, kristnum fer
fjölgandi.
Þjóðin: Rúm 86% þjóöarinnar eru
svonefndir Khalk Mongólar. Rússar
voru áöurfjölmenniren eru flestir
fluttir burt.
Stjórnarform: Lýðræði. 76 full-
trúarsitjaá þingi.
Gjaldmiðill: Túgrík. (um 1.000 tú-
grík eru í einum Bandarikjadollar).
Aldurssamsetning: Mongólska
þjóðin eróvenjulega ung. Rúm 60%
þjóöarinnar eru yngri en 30 ára og
40% Mongóla eru undir 16 ára aidri.
Meðaltekjur heimila: Um 73
Bandaríkjadalir á mánuði eða rúmar
5.000 krónur(tölurfrá í sept. 1997)
Fátækt: Samkvæmt opinberum
tölum draga 36,8 % þéttbýlisbúa
fram lífið undirfátæktarmörkum en
27,5% landsbyggöarfólks.
Utan ættjarðar: Rúmarfjórarmillj-
ónir Mongóla búa utan Mongólíu,
flestirí Rússlandi og Innri-Mongólíu
sem Kínverjar ráða.
Þessi aldraði hirðingi gætti hrossanna á meðan yngra fólkið leitaði þeirra
sem horfið höfðu í auðninni.
DZÚD
Horfellir á steppum
Mongólíu
BORGFIRSKA lopapeysan
er margoft lofuð þennan
dag sem flesta aðra. Vind-
urinn sem æðir yfir stepp-
ur Mongólíu er kaldari en nokkuð
annað sem reynt hefur verið í þessu
jarðlífi. Orðtakið að kuldinn „smjúgi í
gegnum merg og bein“ öðlast nýja og
bókstaflegri merkingu. Einungis
harðgert fólk fær þraukað í þessu
einstaka landi.
Hundarnir hafa verið reknir í
burtu og okkur er því óhætt að nálg-
ast tjöld hirðingjanna sem dvelja
stóran hluta ársins hér í auðninni
miðri. Þrjár fjölskyldur búa hér sam-
an og eftir að við höfum komið okkur
fyrir inni í einu tjaldinu, sem Mong-
ólar nefna „ger“ tekur einn
fjölskyldufaðirinn að segja okkur
hvernig fimbulveturinn eða „dzúd“
hefur leikið þetta fólk. Um þriðjung-
ur skepnanna er dauður, hrossin eru
horfin en kindumar og geitumar
halda enn velli. Börnin stara á þessa
undarlegu gesti sem troðið hafa sér
inn í líf þeirra; flest hafa þau aldrei
séð hvítan mann áður.
Við höldum af stað frá höfuðborg-
inrii Ulan Bator (sem nefnist á mong-
ólsku Úlaan Bathaar) á þremur fjór-
hjóladrifsbílum, sjö norrænir
blaðamenn, þrír starfsmenn Samein-
uðu þjóðanna, fulltrúi almannavarna
Mongólíu og tveir mongólskir sjón-
varpsfréttamenn. Ferðinni er heitið í
suðvestur til bæjarins Arvækhír,
sem er höfuðstaður Úrkhangæ-hér-
aðs en þar hefur horfellirinn vegna
„dzúd“ verið einna mestur. Ekið er
eftir einum skásta vegi Mongólíu,
sem var lagður slitlagi fyrir einhverj-
um áratugum en er nú einna líkastur
því að ítrekað hafi verið gerðar á
hann loftárásir. Hann er með af-
brigðum hæðóttur og oft liggur við
slysi þegar nauðhemla þarf vegna
skurða í veginum eða þegar tekið er
framúr hægfara vöraflutningabílum
frá sovét-tímanum. Það tekur okkur
átta klukkutíma að keyra þessa 480
kílómetra með réttnefndum glanna-
akstri. Oft er fljótlegra að aka utan
vegar. Einn bílanna gefst upp á leið-
inni.
Mongólía er land ævintýralegra
víðerna. Steppan sýnist endalaus,
hvergi er hús að sjá en í norðri gnæfa
miklir fjallgarðar. Himininn er heið-
ur og blár og sólin skín þennan dag
líkt og flesta aðra í Mongólíu.
Eftir því sem fjarlægðin frá höfuð-
borginni eykst fjölgar rotnandi hræj-
unum við vegarkantinn. Allt eru það
hross eða kýr, ldndurnar og geitum-
ar þola „dzúd“ betur. Hjarðii- grind-
horaðra dýra er víða að sjá og oftar
en ekki fylgja þeim hirðingjar. Einn
þeirra biður um far, hann hefur
ákveðið að skilja hestinn eftir þar
sem hrossið megnar ekki lengur að
bera eigandann. Hestamir era ann-
ars flestir horfnir, þeir halda einfald-
lega út í buskann þegar hvergi er
stingandi strá að finna. Og svo er
ekki nú; steppan er grábrún og öld-
ungis lífvana. Hún grænkar ekki fyrr
en um miðjan júní. Þá óttast menn að
horfellirinn hafi margfaldast og að
fátækustu hirðingjafjölskyldurnar,
þær sem áttu innan við 50 skepnur
áður en fimbulveturinn skall á, muni
svelta heilu hungri.
Hirðingi án hrossa er illa
staddur, illmögulegt er
að leita haga og bjarg-
ráða án þarfasta þjónsins
í þessu landi. Þess vegna vantar
marga hirðingjana skó, þeir hafa slit-
ið þeim upp til agna í leit sinni að
horfnum búpeningnum. Eftir því
sem lengur er dvalist í Mongólíu
verður okkur ljóst hversu einstakt
samband hirðingjans og skepna hans
er. Nær náttúranni verður vart kom-
ist.
Koma okkar til Arvækhír telst til
stórviðbui’ða þar um slóðir. Þetta er
rúmlega 20.000 manna þorp og höf-
uðstaður Úrkhangæ-héraðs. í hérað-
inu búa rúmlega 114.000 manns og
það er 63.500 ferkílómetrar að stærð.
Mongólía skiptist upp í 21 hérað og
hafa 13 þeirra fengið að kenna á nátt-
úruhamförunum. Hérað nefnist á
mongólsku „æmak“ og í Úrkhangæ
era 19 „súm“ eða „þéttbýliskjarnar".
Tæp 75% íbúanna hafa framfæri sitt
af kvikfjárrækt en hefðbundin nytja-
dýr Mongóla eru hross, nautgripir,
kindur og geitur auk kameldýra.
Börnin stara á okkur líkt og við
væram verar frá öðram hnetti sem
reyndar er ekki svo fjarri lagi. Þetta
eru falleg og brosmild börn, snyrti-
leg og sýnast lífsglöð. Hræðslan vík-
ur brátt fyrir forvitninni og sælgætið
hverfur eins og dögg fyrir sól. Full-
orðna fólkið fylgist grannt með okk-
ur þar sem við stöndum á aðaltorgi
bæjarins. Það er feimið en undran
þess er vingjarnleg og einlæg. Við
eigum eftir að kynnast einstakri
gestrisni mongólskra hirðingja síðar.
Á fundi með 0. Batmúnkh, héraðs-
stjóra Úrkhangæ, fáum við yfirlit yf-