Morgunblaðið - 16.04.2000, Side 18

MORGUNBLAÐIÐ
18 B SUNNUDAGUR 16. APRÍL 2000
■•‘mnmm^mmmmmmmmm^mmmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm^^mmmm^mmmmm^^mmm^mmmmmmmmmmm^mmmmmmmm^^mmmmmmmmmmtmmm
MANNLÍFSSTRAUMAR
Þ JÓDUFSM&NKAR/7éfr/oZ& nœgilega mikið um blómin?
Nú fer að verða gaman að ganga úti, blómin fara að skjóta upp kollinum -
þeirra hef ég sárt saknað í allan vetur, og víst margir fleiri en ég. Rabarbar-
inn er kominn upp og lætur sér fátt um finnast þótt slyddurigning og jafnvel
hagl mæti honum á fyrstu lífdögum hans þetta vorið. Grasið er heldur ekki
uppnæmt fyrir lítilfjörlegu vorhreti, það hefur staðið annað eins af sér um
dagana. I öllum hraða nútímalífsins og æsilegum fréttum, innlendum sem út-
lendum, fer ekki mikið fyrir þeim tíðindum þegar hin og þessi blómategundin
fer að sýna sig á vorin. Það er heldur ekki víst að menn hefðu allir gagn af
slíkum blómafréttum - kunnáttu fólks í þessum efnum virðist hafa hrakað
töluvert.
\Túna er það ekki gefið að fólk
JAI þekki almennt með nafni ljóns-
lappa, lambagras og blóðberg þótt
það gangi daglega fram á þessi blóm í
gönguferðum sínum í nágrenni bæj-
arins á sumrin, og
samt er margt af
þessu fólki með há-
skólapróf.
Islensk blóm láta
yfirleitt fi’emur lítið
yfir sér en eru
fjarskalega falleg
mörg þegar athygl-
inni er beint að
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdótiur
þeim. Persónulega fmnst mér fjall-
dalafífill fegursta íslenska blómið,
það er gætt svo mikilli hógværð og
.kurteisi. Ekki einu sinni í glaðasól-
skini lítur fjalldalaíífillinn upp, rjóður
hneigir hann höfuðið sitt í átt til jarð-
ar - það gerir hann svo skemmtilega
fáskiptinn og nánast leyndardóms-
fullan. Hann þarf samt ekki að
skammast sín fyrir neitt, hann er af
rósaætt og ber latneskt nafn, Geum
rivale L. Eins og margir þeir sem láta
lítið yfir sér er hann góður inn við
beinið. Rót hans geymir ýmis ilm- og
bragðefni sem notuð voru sem krydd
bæði í mat og drykk og kallast engja-
negulrót. Hún þykir bæði styrkjandi,
"köldueyðandi og svitaleiðandi og því
góð til þess að öðlast þrótt eftir niður-
gang og farsóttir. Einnig má nota
hana við matarólyst, blóðsótt og til
þess að strá í vond sár. Af rótinni er
hægt að gera bæði duft og seyði. Þeg-
ar allir þessir kostir eru hafðir í huga
ætti að vera óhætt fyrir fjalldalafífil-
inn að verða upplitsdjarfari. Eg býst
samt ekki við að hann bregði háttum
sínum þetta sumarið fremur en þau
fyrri. Það er samt aldrei að vita, það
er alltaf allt að breytast. Kannski tek-
ur einhver upp á að kynbæta fjall-
dalafífilinn og gera hann álíka upp-
skafningslegan og t.d. túnfífillinn er.
Hann er nánast óviðkunnanlega gul-
ur, stinnur og áberandi, það vottar
ekki fyrir kurteisi í fari hans. Hins
vegar er hann glaðlegur, það verður
ekki af honum skafið. Það borgar sig
þó ekki að láta hið glaðhlakkalega út-
lit hans blekkja sig til þess að slíta
hann upp og reyna að borða legginn,
hann er beiskm- - Drottinn minn!
Blöð hans má hins vegar afar vel
borða, einkum þau smæm og nýrri.
Frakkar sem hingað komu áður fyrr
notuðu fíflablöð í salat og þótti ýms-
um íslendingum nóg um það fram-
ferði. Kannski hefur það verið vegna
útlitsins sem menn trúðu því að nota
mætti túnfífilinn til fegrunar. Fyrr-
um voru nefnilega framleidd fegrun-
arlyf úr fíflum, t.d. með því að sjóða
þá og nota síðan seyðið, konur þvoðu
andlit sitt með þessu seyði til húð-
fegrunar. Rangvellingar bættu um
betur og grófu upp fíflarætur vor og
haust, steiktu þær á glóð og borðuðu
heitar með smjöri, líka voru þær
steiktar á pönnu í smjöri. Loks voru
þeir til sem notuðu þurrkaðar og
brenndar fiflarætur til þess að drýgja
kaffi þegar það var ennþá bæði fok-
dýrt og illfáanlegt.
Þessir tveir ólíku fíflar eiga tvo
frændur sem fara bil beggja.
Jakobsfífill er lítill og bleikur og
ekki mikill fyrir mann að sjá. En
hann er ekki allur þar sem hann er
séður. Hann þykir nefnilega góður
við gulu og liðverkjum af gigt -
hreinsar blóð, gall og vessa. Undafíf-
ill er hins vegar óvirðulegasti fífillinn.
Þótt nafnið gæti bent til þess að hann
hafi einhvem tíma þótt græðandi þá
þykir satt að segja sennilegra að jurt-
in hafi ekki verið kennd við und, held-
ur hunda og þá í niðrandi merkingu.
Þegar tekur að hlýna heldur meira
og vorljósar nætur eru orðnar að
veruleika er ákaflega gaman að
ganga upp með Elliðaánum og skoða
plöntumar sem á vegi manns verða.
Það er nú ekki annað hægt en gefa
lúpínunum auga. Þær hafa á sér mis-
jafnt orð svo ekki sé meira sagt. Sum-
ir líta á þær sem bjargvætt uppblás-
inna sanda Islands en aðrir sem
skaðræðisskepnu í hógværam heiða-
gróðri landsins. Plöntu-„rasismi“ er
furðulega algengt fyrirbæri á íslandi.
Menn fussa og sveia yfir innfluttum
plöntum og gá í hneykslan sinni ekki
að því að allar plöntur á íslandi eru
innfluttar, það er bara misjafnlega
langt síðan þær námu land.
Ég viðurkenni að ég geri sjálf tals-
vert upp á milli plantna. Ég er hrifn-
ari af plöntum sem ekki láta of mikið
á sér bera - nema hvað ég er aðdá-
andi ætihvannar, sem er fyrirferðar-
mikil planta sem hefur sterka lykt.
Hvönn eða ætihvönn hefur á sér
mjög gott orð á íslandi og raunar víð-
ar á Norðurlöndum enda var hún not-
uð þar til matar í fomöld og hér á
landi vora hvannagarðar algengir.
Villtar hvannir vora mikið notaðar til
manneldis og safnað í vefrarforða hér
á landi í hestburða tali. Öll jurtin var
etin. Rætur þóttu bestar uppgrafnar
snemma vors. Hvannarstönglarnir
vora borðaðir hráir en ysta himnan
flysjuð af. Hvönn var að mestu hætt
að nota eftir að menn lærðu hér að
rækta og borða útlendar matjurtir.
Þá gleymdist hve góð hún hafði þótt
við lystarleysi, uppþembu, gulu,
kveisuverkjum, hósta, skyrbjúg,
fótaveiki og gegn eitri. Rótin var
þurrkuð og tuggin þegar næmar sótt-
ir gengu og þótti raunar hið besta
sælgæti, bituð og með sykri út á.
Birki er óætt en afar viðkunnan-
legt og vel lyktandi tré. Birkið hefur
líka meira bijóstvit en önnur tré hér,
það lætur ekki blekkjast þótt óvænt
hlýindi gangi yfir landið, því dettur
ekki í hug að skjóta út brami og síðan
blöðum fyrr en birtan er komin á
ákveðið stig. Það væri betur að
mannfólkið lærði af birkinu og væri
ekki að „laufgast og bera jafnvel
ávöxt“ miklu fyn- en birta og hitastig
tilverannar gefa tilefni til. Alltof
margir verða fyrir kali í hretviðram
lífsins, sem þeir hefðu sloppið við
hefðuþeir hugað betur að aðstæðun-
um. Ég get ekki skilist við blóm-
skrúðið upp við Elliðaámar án þess
að geta tveggja jurta sem mér hefur
líka alltaf þótt sérlega áhugaverðar.
Önnur þeirra er blágresið. Það er svo
sem ekki nein sérstök lækningajurt,
að vísu góð við niðurgangi, þvagstein-
um og hvítum klæðaföllum og úr
blöðunum má hta efni lifrauð - en nei,
aðalstyrkur blágresisins blíða er feg-
urð þess, einkum litfegurðin. Um-
feðmingsgrasið er líka fallega blátt -
en það er bara svo óforskammað -
það er beinlínis ósæmilega upp-
áþrengjandi. Það er með græna
angalanga sem það vefur utan um
aðrar jurtfr og notar þær svo til þess
að klifra upp um - kannast nokkm-
við svona lýsingu úr mannlífinu?
Ekki hef ég rekist á nein ummæli um
að þessi ágenga jurt geri fólki neitt
gagn nema hvað hún er skemmtileg
að horfa á í júlímánuði þegar hún
stendur með hvað mestum blóma.
Loks svolítið um lyfjagrasið, sem er
líka blátt - bara ljósblátt. Þegar ég
var lítil át ég óhikað hið ljósbláa blóm
og hinn fölgræna stilk lyfjagrassins
eins og það hvort tveggja kom fyrir af
skepnunni. Ég áleit nafnsins vegna
að það hlyti að vera afar hollt til átu.
En ég var þar óttalegur græningi
sem ekld var kannski nema von.
Löngu seinna las ég um lyfjagrasið í
íslenskum lækninga- og drykkjar-
jurtum eftir Bjöm L. Jónsson og sá
þá mér til skelfingar að það hafði
aldrei verið notað innvortis. Ég má
sem sagt þakka kæriega fyrir að hafa
náð því að verða læs og skrifandi,
hvað þá blaðamaður í fúllu starfi.
Hins vegar er lyfjagrasið gott við
gömlum sárum, soðið saman við ósa-
ltað smjör og nýja tólg í hlutíöllunum
6:8:4., þetta gætu þeir t.d. reynt sem
ekki hafa nægilega vel athugað að:
„Þess bera menn sár, um ævilöng ár,
sem aðeins var stundarhlátur." Það
er nefnilega ekki aðeins að íslensk
blóm búi sum hver yfir lækninga-
mætti fyrir líkamleg mein; það að
skoða þau og gaumgæfa getur líka
verið hollt fyrir sálina. Þegar ég geng
upp með Elliðaánum á vorin verður
sú hugsun oft áleitin að við manneskj-
urnar höfum furðu ríka tilhneigingu
til þess að leita langt yfir skammt að
ánægjulegri lífsfyllingu.
V.
Dansað inn í dýpri vitund
með Alain Allard
5 Rhythms námskeiö 28.-30. apríl
Þegar þú finnur dansinn þinn,
finnur þú sjálfa(n) þig og sköpunarkraftinn þinn.
Waves 1 - The 5 Rhythms
föstudaginn 28. aprfl kl. 19.30-22.
Waves 2 - Kafað dýpra
Laugardag 29. apríl kl. 10-17 og
sunnudag 30. apríl kl. 10-17
Staður: Reykjadalur í Mosfellsbæ
Nánari upplýsingar gefur
Sigurborg Kr. Hannesdóttir í síma 866 5527.
Alain Allard, sem kemur
frá Bretlandi, hefur hlotið
kennaraþjálfun hjá
Gabrielle Roth.
hAskúuimn
Aakuheybi
Símenntunarsvið
Námskeið og
fræðslufundir grunnskóla
Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri hefur kynnt
tilboð um námskeið og fræðslu til skólanna í
útsendum bæklingi til grunnskóla.
Nánari upplýsingar er að finna á heimasíðu RHA,
http://www.unak.is/Rha/index.htm
Skráningarfrestur vegna námskeiða í júní er til 6. maí
nk. en vegna námskeiða í ágúst til 31. maí.
Nánari upplýsingar eru veittar í síma 463 0570 en
fyrirspurnum má beina til Benedikts í síma 463 0567,
bensi@unak.is
Símenntunarstjóri.
IVIATARLIST/7/ít;«f5 er pasquaiina?
Torta pasqualina
Hugleiðsluelda-
mennska
500 g tilbúið blaðdeig
500 g ricotta-ostur
375 g frosið spínat
100 g gulrætur
4 soðin egg
Það er eggjamánuðurinn, páskamánuðurinn. Hér á landi hefur myndast
sterk hefð fyrir súkkkulaðieggjum og er það gott og blessað, en hin raun-
veralegu egg bjóða upp á marga möguleika. Það hefur tæpast farið fram hjá
þeim sem lesa pistla mína hér í blaðinu að ég er mjög hrifin af ítalskri matar-
gerð. Hún er einfaldlega til fyrirmyndar, bæði vegna einfaldleika síns, sam-
setningu fæðuflokkanna og hinna gómsætu rétta.
Eg hef tileinkað mér margt úr ít-
alska eldhúsinu, þar á meðal
hina margrómaðu „pasqualina"-
tertu, ættaða frá borginni Genúa á ít-
ölsku strandlengjunni. Það er hefð
hjá flestum fjölskyldum á Ítalíu að út-
búa þessa tertu í
kiingum páska, én
hún er jafnframt á
boðstólum allt árið
um kring og þá oft í
annarri og matar-
meiriútfærslu, með
, ætiþistlafyllingu.
eftir Alfheiði Hönnu Það sýnir vel hve
Friðriksdóttur mikið og vel ítalir
hugsa um mat og það að næra sig vel,
að árið 1930 skrifaði blaðamaðurinn
Giovanni Asaldo grein í ítalska dag-
blaðið II lavoro, sem bar yfirskrfitina
„Hinar 24 gersemar „pasqualina"-
tertunnar". Fyrsta og önnur fegurð-
areigind bökunnar birtist í einföldum
deigplötunum gerðum einungis úr
hveiti, olíu og vatni; sú þriðja og
fjórða birtist í blaðbeðjufyllingunni
(Swiss Chard, má nota spínat í stað-
inn); fimmta gersemin er ferskt mar-
joram: ilmur þessarar jurtar er alger-
lega ómissandi, heldur Asaldo fram.
Svona er haldið áfram upp í 24 atriði.
Það er mikil þolinmæðisvinna að
útbúa þessa tertu og eins konar hug-
leiðsla, sem er vel við hæfi í páska-
mánuðinum. Maður þarf að fletja út
eins fint og mögulegt er um 25 lög af
deigi og breiða síðan hvert yfir annað.
Samkvæmt hefðinni eiga deigblöðin
að vera 33, jafnmörg árum Jesú, en í
flestum uppskriftum sem ég hef rek-
ist á hefur verið sæst á að færa töluna
sm|ör, parmesan-ostur,
hveiti, salt og múskat
niður í 16-27 blöð. Þó svo að komist
hafi verið að þessari málamiðlun,
eimir ennþá eftir af þeim anda sem
tertan skuli útbúin í, anda sem beri
vott um þá ást sem þurfi að vera til
staðar við undibúning álíka rétta og
tertu þessarar. Hér fylgir einfaldasta
og (smá „svindl") uppskriftin sem ég
á að þessum ögn flókna, en þakkláta
rétti.
Hálfþíðið spínatið og fínsaxið það
því næst. Þvoið, raspið og rífið niður
gulrætumar. Hitið u.þ.b. 30 g af
smjöri í potti og hell-
ið spínatinu út í og
þar næst gulrótun-
um. Saltið og látið
malla í um 5 mínútur
án loks. Fletjið rúm-
lega helming deigs-
ins út á hveitiborið
borð. Smyrjið og
hveitiberið að innan
form, um 24 cm í
þvermál. ■ Hellið
ricotta-ostinum í skál
og blandið saman við
hann spínatblönd-
unni, 8 msk. af ný-
rifnum parmesan-
osti, salti og rifnu
múskati. Setjið út-
flatt deigið í formið
og hellið fyllingunni
yfir og raðið soðnum,
skumlausum eggj-
unum jafn yfir fyll-
inguna. Fletjið rest-
ina af deiginu út og
búið til lok yfir bök-
una, lokið því vel og
pikkið nokkur göt á
yfirborð þess með
gaffli. Penslið með
eggjarauðu og bakið
við 190 gráður í u.þ.b. 45 mín. Kaka
þessi er þest léttvolg eða köld.
Terta þessi er tilvalin sem léttur
hádegis- eða kvöldverður með fersku
salati, eða ein og sér. Mér finnst gott
að bera fram með henni salat úr
lambhagasalatblöðum, sem ég hef
baðað ríkulega upp úr sýrðum rjóma.
Ekki spillir að fá sér vel kælt (ekki of
sætt) rósavínsglas með.