Morgunblaðið - 06.05.2000, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2000 13
MALSTOFUR A STOFNFUNDISAMFYLKINGAR
„Nútímamenn-
ing er borgar-
menning“
Á MÁLSTOFU um byggðamál hóf
Stefán Jón Hafstein umræðuna
með erindi sem hann nefndi Jaðar-
byggðastefnan er röng.
Ekki verja byggðirnar
heldur mannlífið
Hann lýsti þeirri skoðun sinni að
markmiðið væri ekki lengur að
verja byggðir landsins heldur
mannlífið í landinu. „Landsbyggð-
in er ekki til sem félagsleg, pólitísk
eða menningarleg heild.Við eigum
að tala um líf, ekki byggðir. Það er
sjálfsblekking að tala eins og hrun
hafi ekki þegar átt sér stað á lands-
byggðinni. Það er aðeins raunhæft
að tala um þrjú svæði utan höfuð-
borgarsvæðisins á landinu sem líf-
vænleg; ísafjörð, Eyjfjarðarsvæð-
ið og Egilsstaði. Við eigum að
hjálpa þeim svæðum á lappirnar
sem geta staðið í þær. Það er
sjálfsblekking að tala um vaxtar-
möguleika á landsbyggðinni, þar
eru í besta falli til staðar varnar-
möguleikar," sagði Stefán Jón
Hafstein.
Fleiri verkefni til
sveitarfélaganna
Gísli Sverrir Árnason forseti
bæjarstjórnar í Homafjarðarbæ
nefndi erindi sitt Efling sveitar-
stjómarstigsins er besta byggð-
astefnan. Hann hóf mál sitt á því að
rekja þróun búsetu á Hornafjarð-
arsvæðinu og sagði að á síðustu
tveimur áram hefði íbúum í fyrsta
sinn á öldinni fækkað í Homafirði.
„Það er ekki laust við að örvænt-
ingartónn heyrist strax í samfélag-
inu okkar en flestir era á því að
snúa vörn í sókn.“ Gísli tiltók fjög-
ur atriði sem væru mikilvæg til að
tryggja hag íbúa utan höfuðborg-
arsvæðisins. „I íyrsta lagi þarf að
færa enn fleiri verkefni frá ríkinu
yfir til sveitarfélaganna og halda
áfram sameiningu þeirra svo þau
verði færri og stærri. í öðra lagi
þarf að efla menntun á framhalds-
og háskólastigi. í þriðja lagi þarf
að kynda undir framkvæði heima-
manna í stað þess að drepa það nið-
ur. í fjórða lagi þarf að veita öllum
byggðarlögum landsins tækifæri
til að dafna. og leyfa landsbyggð-
inni að njóta sannmælis."
Stríð á hendur vinnu-
brögðum fjöhniðla
Ingibjörg Hafstað bæjarfulltrúi
í Skagafirði beindi máli sínu að
hlutverki fjölmiðla. og sagði van-
þekkingu og rangar áherslur í
fréttaflutningi af landsbyggðinni
hafa miklu meiri áhrif en fólk gerði
sér grein fyrir. dags daglega. „Við
þurfum að segja vinnubrögðum
fjölmiðlanna stríð á hendur og vera
kröfuharðari við þá, einkum sjón-
varpið. Allt landið utan Reykja-
nesskagans heitir „útá landi“. Þar
era samgöngur erfiðar og stijálar,
veður válynd, eldgos, snjóflóð og
jarðskjálftar ævinlega yfirvofandi.
Við þurfum að snúa þessu hugar-
fari við og það sem vel er gert þyk-
ir ekki eins fréttnæmt."
Fyrir hvað lifum við?
Páll Skúlason rektor Háskóla
íslands flutti síðastur erindi þar
sem hann varpaði fram spuming-
unni Fyrir hvað lifum við? „Nú-
tímamenning er borgarmenning
og sú menning sem þrífst á lands-
byggðinni sækir allt sitt til borgar-
menningarinnar. Þetta er einkenni
á nútímasamfélögum. í borgunum
er hið skapandi afl, þar er kraftur-
inn og framkvæðið. Við þurfum
hins vegar að tengja betur mann-
lífið á landsbyggðinni við lífið í
borginni. Þýðing landsins í huga
þjóðarinnar hefur einnig breyst. í
hugum margra er strjálbýlið leik-
svæði, í hugum annarra er það
orkuver. Heimur okkar er borgar-
heimur. Það stríðir hins vegar
gegn hagsmunum þjóðarinnai’ að
tala um tvær þjóðir í landinu, hér
er aðeins ein þjóð,“ sagði Páll.
Auðlindir o g al-
mannahagsmunir
ÁGÚST Einarsson, prófessor og
nýkjörinn formaður framkvæmda-
stjórnar Samfylkingar, stýrði mál-
stofu um sjávarútvegs- og umhverf-
ismál, náttúravemd og orkumál.
Eignarhald þjóðarinnar á
auðlindinni verði staðfest
Svanfríður I. Jónasdóttir, þing-
maður, ræddi um pólitískt mat við
nýtingu sjávarafurða. Hún sagði að
eignarhald auðlinda og afnotaréttur
skipti miklu máli og fiskistofnarnir
væra sameign þjóðarinnar sam-
kvæmt lögum. Ýmsar aðrar auðlind-
ir væra í forsjá og vörslu ríkisins
eins og hálendið eða þjóðlendurnar,
hafsbotninn, orkuhndir og auðlindir í
jörðu þótt meginreglan væri að
eignaréttur væri hjá landeigendum.
Það væri vont að ríkið væri skráð-
ur eigandi mikilvægra auðlinda sem
ættu að vera ævarandi eign íslensku
þjóðarinnar eins og það væri orðað í
lögunum um Þingvelli. Hægt væri að
ganga frá eignarhaldi á sameiginleg-
um auðlindum eins og til dæmis væri
gert í Bandaríkjunum, þar sem ýms-
ar sameiginlegar auðlindir væru í
þjóðareign, að stjórnarskrárbinda
nýjan eignarrétt, þjóðareign, sem
bæði gæti markað afnotarétt sam-
eiginlegra auðlinda og komið í veg
fyrir að misvitur stjórnvöld seldu
varanlega það sem við vildum að ís-
lendingar framtíðarinnar erfðu.
Svanfríður sagði að greiða þyrfti
fyrir aðgang að auðlindinni og ef
menn vildu í alvöra tala um fiskveiði-
stjórnunarkerfið þyrfti fýrst að leysa
deiluna um úthlutun veiðiréttarins.
„Aðalatriðið er hinsvegar það að
eignarhald þjóðarinnar á auðlindinni
sé staðfest, aðgangurinn byggður á
jafnræði og að almannahagur sé tek-
inn fram fyrir sérhagsmuni," sagði
Svanfríður.
Guðmundur Páll Ólafsson, rithöf-
undur og náttúrufræðingur, fjallaði
um samband umhverfismála við aðra
þætti þjóðlífsins og sagðist ekki gera
greinarmun á náttúraauði og
mannauði. Hann sagði að ein for-
senda skynsamra ákvarðana í nýt-
ingu náttúrunnar byggðist á grunn-
rannsóknum - að þekkja og skilja
náttúrana, en þær hefðu ávallt verið
Styrkja þarf ís-
lenskt menntakerfí
ÁHERSLA á mikilvægi menntun-
ar kom skýrt fram í máli allra
frummælendanna í málstofu sem
bar yfirskriftina: Hvernig breytum
við Islandi í þekkingarþjóðfélag?
Þeir töldu allir þörf á að styrkja
íslenskt menntakerfi ætti það að
geta mætt kröfum næstu ára.
Framsöguerindi fluttu Ingjaldur
Hannibalsson, prófessor við Há-
skóla íslands, Halldór Grönvold,
skrifstofustjóri ASÍ, og Þorvarður
Tjörvi Ólafsson, sem sæti á í stúd-
entaráði Háskóla íslands.
Ingjaldur Hannibalsson fjallaði
um það í erindi sínu hvaða framtíð
við vildum á íslandi. Hann lagði
áherslu á að miklu skipti að Is-
lendingar ykju hlut hátækniiðnað-
ar til þess að bæta samkeppnis-
stöðu sína á alþjóðavísu.
Menntakerfinu
þarf að breyta hratt
Verðmætasköpun er að breytast
í heiminum, að mati Ingjalds.
Draga mun úr vægi framleiðslu og
vægi þjónustu aukast. Þekking
skipti því æ meira máli. í þessu
samhengi lýsti Ingjaldur áhyggj-
um sínum af því hve fáir íslend-
ingar lykju prófi í raunvísindum
og tungumálum, en þá menntun
telur hann afar mikilvæga í þeirri
þróun sem fyrir höndum er.
Ingjaldur benti á að íslenskt
menntakerfi hefði aldrei staðið í
fremstu röð í menntamálum. Kerf-
ið megi hins vegar bæta mjög en
breytingar þurfi að gerast hratt ef
menntakerfið eigi að geta mætt
kröfum framtíðarinnar.
Þekking ræður
þátttöku
Halldór Grönvold velti því fyrir
sér í framsögu sinni hverjir muni
taka þátt í þekkingarsamfélaginu.
Halldór telur að góð grunnmennt-
un og símenntunn verði lykillinn
að þátttöku einstaklingsins í þekk-
ingarsamfélaginu.
Halldór vék að goðsögninni um
hina menntuðu þjóð og varaði við
henni. Hann sagði staðreyndina
vera þá að hið íslenska mennta-
kerfi þyrfti að gera mun betur.
Halldór telur mikilvægt að
treysta þekkingargrundvöll þjóð-
arinnar, í því sambandi sé brýnast
að efla kennslu í íslensku, stærð-
fræði, tölvufærni og tungumálum.
Halldór er raunar þeirrar skoðun-
ar að á Islandi ætti að ala upp tvi-
tyngda þjóð, sem tali bæði ís-
lensku og ensku, en hann telur
Morgunblaðið/Þorkell
Svanfríður Jónasdóttir og Ágúst Einarsson á málstofu um auðlindir.
sveltar á kostnað hagnýtra rann-
sókna, græðginnar. Lengi hafi póli-
tískt ofurkapp verið lagt á orkurann-
sóknir og orkunýtingu á kostnað alls
annars sem gæti reynst gæfulegt
fyrir samfélagið. í raun hefði orku-
frekjan skaðað möguleika þjóðarinn-
ar, komið í veg fyrir þróun atvinnu-
greina og stíflað uppsprettu
mannauðsins.
í máli Guðmundar kom fram að
eyðileggingarslóð uppistöðulóna
næði langt í sjó fram og gæti haft al-
varleg áhrif á auðlindir okkar í sjón-
um. Uppistöðulón hindraðu náttúra-
legar sveiflur, lagskiptingu sjávar og
næringarsturtuna sem nauðsynleg
væri lífinu í sjónum. Afleiðingamar
gætu orðið alvarlegar ef virkjað væri
áfram í blindni. Hér ættu sjómenn,
útvegsmenn ogþjóðin öll gríðarlegra
hagsmuna að gæta - að virkjanir
risu ekki.
Miklar skipulagsbreytingar
í orkumálum framundan
Friðrik Már Baldursson, rann-
sóknaprófessor, talaði um skipulag
orkumála en gat þess að hann væri
ekki í Samfylkingunni og um væri að
ræða eigin skoðanir. Hann sagði að
framundan væru miklar breytingar
á skipulagi orkumála, annars vegar
vegna innlendrar þróunar og hins
vegar væra skipulagsbreytingar
samningsbundnar vegna aðildar ís-
lands að Evrópska efnahagssvæðinu
og tilskipunar ESB frá 1996 um raf-
orkumarkaðinn en íslendingar hefðu
frest fram á mitt ár 2002 til að festa
ákvæði tilskipunarinnar í lög.
Markmið tilskipunarinnar væri að
mynda sameiginlegan „innri mark-
að“ fyrir raforku í ESB líkt og með
aðrar vörur og þjónustu og vegna til-
skipunarinnar yrði markaðsbúskap
komið á í ríkjum ESB innan
skamms. Hann sagði að tilskipunin
tryggði samt ekki samkeppni á ís-
landi því staða Landsvirkjunar væri
það sterk. Hann taldi eðlilegt að ný
fyrirtæki yrðu stofnuð um sölu raf-
orku til stóriðju og stefna ætti að því
að losa hið opinbera út úr orkugeir-
anum á næstu.
Beitarstjórnun
nauðsynleg
Ingvi Þorsteinsson, náttúrafræð-
ingur, ræddi um gróðurvernd sem
hluta umhverfismála. Hann sagði ís-
lendinga sitja uppi með manngerða
eyðimörk en gróður- og jarðvegs-
þekja hefði minnkað úr 60 til 70 þús.
ferkm í 20 til 30 þús. ferkm. Tap
landgæða hefði orðið margfalt meira
ef ekki hefðu komið til landgræðslu-
aðgerðir en þær hefðu verið alltof
takmarkaðar. Fyrst og fremst vegna
fjárskorts og eins vegna þess að ekki
hefði náðst samstaða um stjórnun
beitar og hóflega landnýtingu.
Hann sagði að á miðhálendi ís-
lands dygði ekkert annað en alger
friðun fyrir beit til að stöðva upp-
blástur og stuðla að sjálfgræðslu.
mikið upp á skorta að enskukunn-
átta þjóðarinnar sé fullnægjandi.
Þá telur Halldór ástæðu til að efla
sértaklega tækni- og sérþekkingu
Islendinga, sem og samskipta-
hæfni.
Halldór segir að tryggja þurfi
jafnrétti til náms á forsendum ein-
staklinganna sjálfra, meðal annars
í formi betri aðgangs að símenntun
og með uppbyggingu endur- og
eftirmenntunar. Þannig ættu allir
að geta tekið þátt í þekkingar-
samfélaginu.
Meiri fjárinuni
í menntun
Þorvarður Tjörvi Ólafsson
nefndi erindi sitt: Auðurinn býr í
fólkinu sjálfu. Hann lagði þunga
áherslu á að menntun ætti að vera
fyrir alla og fagnaði tilkomu fjar-
náms í því sambandi, það veitti
mörgum aðgang að námi sem ekki
hefðu hafthann fyrir.
Þorvarður Tjörvi telur þörf á að
stjórnvöld verji miklu meiri fjár-
munum til menntunar og benti í
framsögu sinni á að fiskur án
menntunar væri lítils virði, mennt-
un gæti hins vegar verið mikils
virði án þess að tengja þyrfti hana
við sjávarútveg.
Hreinlætis-
clasar
tækjal
Yandaður
Gustavsberg
sturtuklefi fyrir
sumarbústaðinn
Kr. 36.900.
íó.é9a
HÚSASMIÐJAN
Slmi 525 3000 • www.husa.is