Morgunblaðið - 06.05.2000, Blaðsíða 24
24 LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Seðlabankinn fjallar um þróun og horfur í efnahags- og peningamálum
V erðbólguspá
hækkar úr 3,8%
í 5% yfír árið
Aðgerða í ríkisfjármálum þörf til að
sporna gegn viðskiptahallanum
Morgunblaöiö/Golli
Birgir Isleifur Gunnarsson, formaður bankastjórnar Seðlabankans, segir muninn á milli verð-
bólguspáa Seðlabankans nú og í janúar í raun innan skekkjumarka.
SEÐLABANKI íslands spáir nú 5,5% verð-
bólgu á milli áranna 1999 og 2000 og 5% verð-
bólgu yflr árið. í janúar sl. spáði Seðlabankinn
3,8% verðbólgu yfír árið 2000, en áhrif kjara-
samninga og erlendrar verðbólgu eru megin-
skýring hækkunar á spánni og nema tæplega
1% af 1,2%, að því er fram kemur í ársfjórðung-
sriti Seðlabankans, Peningamálum, sem kom út
í gær. Seðlabankinn birtir nú verðbólguspá sína
í fyrsta skipti í ritinu.
Viðskiptahallinn er einnig vaxandi langtíma-
ógnun við stöðugleikann, að mati Seðlabankans.
„Viðskiptahalli sem á sér vart hliðstæðu meðal
þróaðra ríkja og horfur eru á að verði að
óbreyttum forsendum viðvarandi á næstu árum
er hins vegar veruleg ógnun við efnahagsstöð-
ugleika. Því er þörf á að grípa til frekari að-
gerða,“ segir í Peningamálum.
Kjarasamningar og erlend verðbólga
hafa áhrif til hækkunar
Frá janúar 1999 til janúar 2000 hækkaði vísi-
tala neysluverðs um 5,8%. Seðlabankinn spáir
nú að á þessu ári muni vísitalan hækka um 5%
og um 4% á árinu 2001. Það felur í sér að meðal-
hækkun verðlags á milli áranna 1999 og 2000
verður 5,5% og 4,5% á milli áranna 2000 og
2001, eins og segir í riti Seðlabankans.
Að hluta til stafar mismunurinn á spá Seðla-
bankans frá í janúar og spánni sem birt var í
gær, af verðhækkunum sem þegar hafa orðið,
en horfur um verðlagsþróun til loka ársins hafa
einnig versnað töluvert. Að mati Seðlabankans
má rekja það til þess að ýmsar forsendur spár-
innar hafa breyst til hins verra og er annars
vegar vísað til þess að hækkun launa mun verða
töluvert meiri en gert var ráð fyrir í janúar-
spánni og hins vegar að horfur um þróun inn-
flutningsverðs eða erlenda verðbólgu hafi
versnað nokkuð.
í janúarspá Seðlabankans var reiknað með
6,5% hækkun launakostnaðar á árinu 2000, en
forsenda nýjustu spárinnar er að launakostnað-
ur hækki um tæp 8% árið 2000 og um 5,5% árið
2001. Gert er ráð fyrir 2,5% launaskriði árið
2000 og 1,5% launaskriði árið 2001. Forsenda
um þróun framleiðni á árinu 2000 er óbreytt eða
2% en gert er ráð fyrir framleiðniaukningu sem
nemur 1,5% á næsta ári.
Varðandi versnandi horfúr um þróun inn-
flutningsverðs segir í riti Seðlabankans: „I jan-
úar var búist við 2% hækkun innflutningsverðs í
erlendri mynt, en nú er gert ráð fyrir að það
hafi hækkað með 3,5% árshraða fyrstu 3 mán-
uði yfirstandandi árs en muni hækka með 2%
árshraða eftir það. Á móti kemur að gengi krón-
unnar sem lagt er til grundvallar spánni hefur
hækkað um 2,1% frá því að janúarspáin var
gerð.“
Birgir Isleifur Gunnarsson, formaður banka-
stjómar Seðlabankans, segir muninn á milli
verðbólguspáa Seðlabankans nú og í janúar í
raun innan skekkjumarka. „Við viljum auðvitað
sjá verðbólguna lækka með meiri hraða en við
höfum spáð. Spá okkar nú bendir til heldur
meiri verðbólgu en í janúar, en við gerum þó ráð
fyrir að hún hjaðni þegar líða tekur á árið.“
Að mati Seðlabankans eru þeir kjarasamn-
ingar sem gerðir hafa verið, innan þeirra marka
sem búast mátti við miðað við aðstæður.
„Kjarasamningamir em ekki mikill verðbólgu-
hvati þótt þeir séu kannski á ystu nöf. Þeir
hefðu getað orðið verri,“ segir Birgir ísleifur í
samtali við Morgunblaðið.
Styrkleiki kjarasamninganna sem era í höfn
felst að mati Seðlabankans m.a. í því að þeir era
gerðir til langs tíma eða til ársins 2003. Seðla-
bankinn telur framlag ríkisstjómarinnar vegna
kjarasamninganna ennfremur hóflegt og meira
svigrúm nú en árið 1997 til að beita sköttum í
hagstjórnarskyni.
Þrýstingur á gengið haldi ójaftivægi
áfram í þjóðarbúskapnum
Að venju gerir Seðlabankinn ráð fyrir
óbreyttu gengi krónunnar frá spádegi, sem í
þessu tilviki er 25. apríl, en gengisþróun á spá-
tímabilinu er ævinlega einn helsti óvissuþáttur
spárinnar, að því er fram kemur í riti bankans.
Þar segir að ýmislegt bendi til þess að gengi
krónunnar haldist stöðugt eða hækki jafnvel á
næstu mánuðum vegna innstreymis fjármagns,
m.a. vegna mikils vaxtamunar. „Þegar litið er
lengra fram á spátímabilið er hins vegar ekki
hægt að útiloka að þrýstingur myndist á krón-
una til lækkunar, haldi ójafnvægið í þjóðar-
búskapnum áfram. Annar veigamikill óvissu-
þáttur era áhrif ofþenslu á launaskrið og
verðlag.“
Gengi krónunnar hefur hækkað um 2,1% frá
verðbólguspá Seðlabankans í janúar. „Það er
ljóst að hátt og hækkandi gengi krónunnar
vinnur gegn verðbólgunni og gegn hækkun inn-
flutningsverðs eða erlendri verðbólgu. Verð-
bólguspáin nú væri því töluvert hærri ef gengi
krónunnar væri hið sama og í janúar," segir
Birgir ísleifur í samtali við Morgunblaðið. Mið-
að við að hvert prósentustig í gengishækkun
samsvari 0,4 prósentustigum í verðbólgu, má
ætla að verðbólguspá Seðlabankans hljóðaði nú
upp á nærfellt 6,5% verðbólgu á milli ára ef
gengið hefði verið óbreytt.
Stefnir í 8% viðskiptahalla
Viðskiptahallinn nemur nú 7% af landsfram-
leiðslu og hefur aukist frá síðasta ári. Þjóðhags-
stofnun gerir ráð fyrir að viðskiptahallinn haldi
áfram að aukast í þjóðhagsspá sem birt var í
mars, og gert er ráð fyrir að hann fari upp í 8% í
framhaldinu.
Viðskiptahallinn veldur stjóm Seðlabankans
áhyggjum. „Það þarf að taka mjög alvarlega
þegar viðskiptahallinn er kominn upp í 7% af
landsframleiðslu og jafnvel útlit fyrir enn vax-
andi halla,“ segir Birgir Isleifur Gunnarsson í
samtali við Morgunblaðið. Seðlabankinn hefur
lagt áherslu á að auka þurfi þjóðhagslegan
spamað til að sporna gegn viðskiptahallanum.
„Ríkisfjármálin geta leikið þar stórt hlutverk en
jafnframt er æskilegt að reyna að örva einka-
spamað eins og hægt er.“
Már Guðmundsson, aðalhagfræðingur Seðla-
bankans, sagði á blaðamannafundi í gær að við-
skiptahallinn væri ógnun við gengisstöðugleik-
ann til lengdar, en ekki á þessu ári. Hann sagði
nauðsynlegt að grípa til aðgerða í ríkisfjármál-
um og nefndi þar m.a. niðurskurð útgjalda ríkis-
ins og hækkun skatta. Einnig að draga þyrfti úr
skuldahvetjandi þáttum skattkerfisins, svo sem
í vaxtabótakerfínu, sem virtist gera það að
verkum að heimili væra tilbúnari en ella að
skuldsetja sig.
Hætt er við að traust markaðsaðila á stöðug-
leika krónunnar hverfi verði ekkert að gert, að
því er segir í riti Seðlabankans. Hugsanlegt er
að Seðlabankinn þurfi á næstu áram að halda
uppi stöðugt hærri vöxtum til að halda gengi
krónunnar sterku. „Hátt vaxtastig mun þá að
lokum kæfa þann hagvöxt sem nú er til staðar,
en stjómvöldum gæfist kostur á að grípa til
annarra ráðstafana til þess að draga úr eftir-
spum og viðskiptahallanum á sársaukaminni
hátt.“
Álíka mikill halli og var
undanfari gjaldeyriskreppu
í Peningamálum kemur fram að til þess að
dragi að ráði úr viðskiptahallanum þurfi út-
flutningur að vaxa umtalsvert hraðar en inn-
flutningur. í öðra lagi sé mögulegt að heimilin
auki spamað sinn á næstu áram. Engin leið sé
hins vegar að spá fyrir um hvenær og hvernig
mnskipti verða í þessu efni.
Sá viðskiptahalli sem ísland býr nú við er
einn sá mesti sem á nýliðnum áram hefur mælst
í OECD-ríki. Hann á sér einungis hliðstæðu á
Nýja-Sjálandi á síðustu áram, að því er fram
kemur í riti Seðlabankans, en þar hefur við-
skiptahalli minnkað síðan árið 1997. Seðlabank-
inn dregur þá ályktun að ástand efnahagsmála
sé lakara á Islandi en Nýja-Sjálandi að því leyti
að verðlagsþróunin gefi ekki færi á neinni slök-
un á peningalegu aðhaldi í náinni framtíð, þar
sem verðbólga hefur aukist hér á landi en hélst
lág á Nýja-Sjálandi við svipaðar aðstæður.
Fram kemur að sú spurning verði áleitin
hversu lengi svo mikið ójafnvægi getur varað án
þess að traust markaðsaðila á efnahagsstefnuna
bresti. „Alþjóðleg reynsla gefur til kynna að svo
mikill halli sé mjög áhættusamur. Þetta er álíka
mikill halli og varð undanfari gjaldeyriskreppu í
Mexíkó árið 1994/1995 og í Taílandi árið 1997.“
Krónan ekki verið
sterkari frá 1993
GENGI krónunnar hefur styrkst
eftir víkkun vikmarka gengisins og
hækkun Seðlabankavaxta í febrúar
og hefur krónan ekki verið sterkari
frá því að gengi hennar var fellt 28.
júní 1993. Þetta kemur fram í nýút-
komnum Peningamálum, ársfjórð-
ungsriti Seðlabanka íslands.
Fram kemur að frá því að vik-
mörk gengisins vora víkkuð um 3
prósentustig og stýrivextir hækkað-
ir hafi vaxtamunur milli íslands og
annarra landa aukist, sem ýtti undir
frekari styrkingu krónunnar.
„Gengi krónunnar hækkaði strax,
fór í um 6% yfir miðgildi vikmark-
anna.
Þann 25. apríl sl. var gengi krón-
unnar 6,24% yfir miðgildi vikmark-
anna og hafði gengi krónunnar
hækkað um 2% frá áramótum," að
því er fram kemur í skýrslunni.
Sagt er að ýmsir þættir hafi leitt
til svo hás gengis krónunnar. Eru
þar m.a. nefndir til sögunnar háir
vextir hér á landi, sem ýtt hafa und-
ir erlendar lántökur og innstreymi
erlends fjármagns. Einnig kunni
óróleiki á erlendum hlutabréfa-
mörkuðum í apríl að hafa leitt til
tímabundinnar minni eftirspurnar
innlendra stofnanafjárfesta eftir er-
lendum verðbréfum og þar með
minna útstreymis fjár en ella og
kunni það að vera skýring á styrk-
ingu krónunnar síðustu vikur.
Velta á krónumarkaði
jókst verulega
Millibankamarkaður með gjald-
eyri hefur verið líflegur fyrstu mán-
uði ársins og hefur velta verið tals-
vert meiri en á síðasta ári. Fyrstu
fjóra mánuði ársins 1999 nam veltan
128 milljörðum króna, en frá árs-
byrjun til 25. apríl á þessu ári um
235 milljörðum króna, sem er rúm-
lega helmingur veltunnar á árinu
1999, en það ár var metár í viðskipt-
um á gjaldeyrismarkaði. I febrúar á
þessu ári voru mestu viðskipti með
gjaldeyri í einstökum mánuði og
námu þau tæplega 83 milljörðum
króna. Seðlabankinn hefur ekki átt
viðskipti á millibankamarkaði með
gjaldeyri síðan í júní 1999, að því er
fram kemur í Peningamálum.
Velta á krónumarkaði jókst veru-
lega fyrstu fjóra mánuði ársins sam-
anborið við veltu síðasta árs. Það
sem af er þessu ári nemur veltan
219 milljörðum króna en á sama
tíma í fyrra nam hún 160 milljörðum
króna. í mars var veltan 73 milljarð-
ar króna og er það mesta velta í ein-
um mánuði frá því að markaðurinn
tók til starfa.
Seðlabankinn segir að ein helsta
ástæða aukinnar veltu á millibanka-
markaði séu aukin viðskipti á gjald-
eyrismarkaði. Ennfremur hafi
lausafjárreglur greitt fyrir viðskipt-
um á markaðinum. Lausafjárregl-
urnar eru einnig sagðar hafa aukið
viðskipti með bankavíxla á Verð-
bréfaþingi, en fyrstu fjóra mánuði
ársins námu þau 11 milljörðum
króna, en voru árið 1999 6,5 millj-
arðar.
Hæsta ávöxtunarkrafa hús-
næðisbréfa síðan 1997
Viðskipti með ríkisvíxla hafa
dregist nokkuð saman, enda hefur
verulega verið dregið úr útgáfu
þeirra undanfarin ár, m.a. vegna
góðrar stöðu ríkissjóðs, að því er
segir í skýrslunni.
Þá var heildarfjárhæð útistand-
andi samninga endurhverfra við-
skipta 25. apríl sl. um 35 milljarðar
króna, sem er lítið eitt lægri staða
en um síðustu áramót.
Veruleg hækkun varð á ávöxtun-
arkröfu skuldabréfa á eftirmarkaði í
mars og fyrstu viku apríl. Á fimm
vikum hækkaði ávöxtunarkrafa
spariskírteinaflokksins með lengsta
líftímann um 0,8 prósentustig og á
helstu markflokkum húsbréfa og
húsnæðisbréfa um 0,45-0,65 prós-
entustig. Frá 7. apríl hefur ávöxtun
helstu flokka lítið breyst. Nokkur
hækkun hefur þó verið á ávöxtun
spariskírteina en ávöxtun húsbréfa
lækkað lítið eitt.
Ávöxtunarkrafa helstu flokka
húsnæðisbréfa og 5 og 15 ára sparis-
kírteina hefur ekki verið jafnhá síð-
an um mitt árið 1997. Krafan á hús-
bréfaflokknum, sem er á gjalddaga
árið 2021, fór hæst í 5,83% 4. apríl
sem er sú hæsta frá því í febrúar
1996. Athygli er vakin á því í skýrslu
Seðlabankans að hækkunin hafi orð-
ið á sama tíma og uppkaup spari-
skírteina og húsbréfa áttu sér stað.
Ennfremur hefur útgáfa húsbréfa
aukist veralega á árinu. Fyrstu þrjá
mánuðina var hún 6,5 milljarðar
króna samanborið við 4,6 milljarða á
sama tímabili 1999.