Morgunblaðið - 06.05.2000, Page 36
MORGUNBLAÐIÐ
36 LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2000
Vísindavefur Háskóla íslands
Af reikistjörnum, trúar-
brögðum og súru regni
VISINDI
A UNDANFORNUM vikum hafa
lesendur Vísindavefjarins fræðst
um margvísiegustu fyrirbæri. Þar á meðal má nefna stöðvun öldrun-
ar, íslenskt vatn, rafsegulbylgjur frá farsímum og öðrum raftækjum,
blóðflokka, sykursýki, skrifræði, hreinlæti í geimferðum, saltmagn í
tárum, mai katta, líkindi í hlutkesti, sýn milli íslands og Grænlands,
súrar appelsínur, x í núllta veldi, tímasetningu páska, heiti föstu-
dagsins langa, prósent, mýbit, ferðalög yfir Ijóshraða, kjarnorku-
sprengjur, þará meðal nifteindasprengjur, kynlitninga, hálfspegla,
bláma himinsins, samstöðu reikistjarna 5. maí, samkomudag Al-
þingis kringum árið 1000, halastjörnur og frumtölur. Er þó ekki
nærri allt talið. En sjón er sögu ríkari; veffangið er http://visinda-
vefur.hi.is/
Er eða hefur verið líf á
reikistjörnunni Mars?
SVAR:
Hugmyndir manna og kenningar
um líf á Mars hafa tekið sífelldum
breytingum með aukinni þekkingu á
hnettinum. I upphafi 20. aldar var
ákaft rætt um kenningar Percivals
Lowells, sem skoðaði Mars í sjón-
auka um árabil og taldi sig hafa
greint viðamikið net skurða á yfir-
borði hnattarins. Alyktaði hann að
vitsmunaverur hefðu grafið skurðina
sem þjónuðu þeim tilgangi að flytja
bræðsluvatn frá heimskautajöklun-
um til uppþornaðra svæða nær mið-
baug. Um 1910 komu fram vandaðri
kort af yfirborði Mars og var þessari
kenningu þá hafnað af þorra vísinda-
manna, en lengi eimdi eftir af henni í
margs konar skáldskap.
Fram yfir 1960 ræddu menn
möguleika á að gróður gæti þrifist á
Mars, því að ýmsir athugendur
höfðu veitt athygli litarbreytingum
sem virtust færast yfir hluta hnatt-
arins að sumarlagi. Sumum sýndist
jafnvel svæði þessi taka á sig græn-
an lit, en síðan kom í ljós að sáralítið
súrefni er í andrúmslofti hnattarins
(minna en 0,1%). Þótti þá víst að
þetta gætu ekki verið grænar plönt-
ur. Og um 1965 var ljóst orðið að lit-
arbreytingamar stöfuðu af miklum
stormum sem þyrluðu upp ryki af
yfirborði. Rykið var um tíma á
sveimi í andrúmsloftinu en féll síðan
á yfirborðið á ný og breytti lit þeirra
svæða sem það settist á.
Árið 1976 lentu tvö könnunarför,
Viking 1 og 2, á yfirborði
Mars og gerðu þar jarð-
vegskönnun. Með tækja-
búnaði um borð var gerð
leit að ummerkjum um frum-
stætt líf og gáfu fyrstu til-
raunir óvæntar niður-
stöður. Bætt var
næringarefnum í
jarðvegssýni og virt-
ist þá eiga sér stað upptaka,
sem skýra mætti með tilvist
örvera. Nánari rannsókn
leiddi þó í ljós að í jarð-
veginum voru engar lífrænar
sameindir, auk þess sem talið
var að ólífræn efnahvörf gætu skýi’t
niðurstöður tilraunanna. Flestir vís-
indamannanna, sem að rannsóknum
þessum komu, drógu því að lokum
þá ályktun að lífverur gætu ekki
þrifist í jarðvegi á Mars um þessar
mundir.
Árið 1983 var rannsakaður loft-
steinn sem fundist hafði á jaðri Suð-
urskautsjökulsins. Náð var sýnum af
lofttegundum sem lokast
höfðu inni í bólum í stein-
inum og kom þá í ljós að
hlutföll neons, argons, krypt-
ons og xenons, auk tiltekinna
samsætuhlutfalla
þessara loft-
tegunda, voru
samskonar og
Viking-lendingarförin höfðu greint í
andrúmslofti Mars nokkrum árum
fyrr.
Þetta var talin öragg sönnun þess
að steinninn væri ættaður frá Mars
og hafa nú alls fundist 12 loftsteinar
af þessu tagi á yfirborði jarðar. Þar
með opnaðist leið til könnunar á sýn-
um frá yfirborði nágrannahnattar-
ins, án þess að senda þyrfti þangað
geimför.
Einn þessara Marssteina fannst
árið 1984 á Suðurskautsjöklinum og
hefur vakið sérstaka athygli fyrir
það að leiddar hafa verið líkur að því
að í honum séu ummerki um líf á
Mars fyrir nokkram milljörðum ára.
Er fjallað nánar um þetta mál í öðra
svari sama höfundar á Vísindavefn-
um. Þar kemur meðal annai-s fram
að rökin fyrir ummerkjum um líf í
steininum era hvorki óyggjandi né
óumdeild.
En þó að þarna skorti nokkuð á
vissu er hitt víst að sjálf spumingin
um líf á Mars fyrr eða síðar hefur
fengið byr undir báða vængi við
þessar uppgötvanii'. Hún er nú rædd
af áhuga og alvöra á ný. Lífvænlegt
er að vísu ekki á hnettinum um þess-
ar mundir því að meðalhiti á yfir-
borði hans er um -58°C, sáralítið súr-
efni er í andrúmslofti og geimgeislar
og útfjólublátt ljós eiga greiða leið
að yfirborði. Og ekkert vatn er í
fljótandi formi á yfirborðinu. Stöðu-
vötn gætu þó verið undh' heims-
skautajöklum hnattarins og hugsan-
legt er að jarðhiti bræði klaka í
jarðvegi og þar með era komin skil-
ju’ði þess að frumstæðar lífverar
gætu þrifist.
En einkum horfa menn til þess
tímabils snemma í sögu hnattarins,
er vatn var á yfirborði og and-
rúmsloft þykkara en nú er. Þá ættu
lífsskilyrði að hafa verið betri og er
leitin að steingerðum leifum lífvera,
sem þá kynnu að hafa þróast á Mars,
einn aðalhvatinn að hinni rækilegu
könnun hnattarins sem fyrirhuguð
er á næstu áratugum.
Þorsteinn Þorsteinsson
jarðeðlisfræðingur, Raunvísinda-
stofnun Háskólans.
Hverjir ástunda vúdú og
hvaða hlutir eru notaðir við
trúarathafnir?
SVAR:
Vúdú (voodoo, vodou, voudou) er
algengasta heitið á trúarbrögðum
sem mikill meirihluti íbúa á Haiti að-
hyllist að einhverju marki. Hlutfallið
I stríðum draumi
Draumstafir Kristjáns Frímanns
ÞEGAR öld Vatnsberans hóf að
teygja anga sína inn í líf okkar um
og upp úr miðri síðustu öld með
uppreisnum gegn ríkjandi kerf-
um, upprætingu hafta og hverju
því sem hélt frjálsri hugsun fang-
inni komu fram listamenn sem
túlkuðu þessar breytingar og
breyttu heiminum með gerðum
sínum. Söngleikurinn Hárið frá
1968 var eitt þeirra listrænu
verka sem skildi eftir sig djúp
spor í vitund manna um nýja tíma,
þar var fyrrnefnt frelsi lofsungið
og vitnað til aldarinnar sem nú er
rannin upp. Titillag verksins
„Aquarius" fjallaði um komandi
tíma og breytingar á hugarfari
sem afstaða plánetanna myndi
efla á ákveðnum tímapunkti:
„When the moon is in the
seventh house and Jupiter aligns
with Marz, then peaee will guide
the planets and love will still the
stars. This is the dawning of the
age of Aquarius."
Þessi tímapunktur var í gær, 5.
maí, þegar pláneturnar fimm;
Merkúr, Venus, Mars, Júpíter og
Satúruns röðuðu sér í beina línu
við tungl, jörð og sól svo úr varð
einskonar risastór geislasproti
sem myndaði segulmagnað tog
milli plánetanna og margfaldaði
geislaflóð þeirra sem þaut af mikl-
um móð í gegnum myrkvana sem
mynduðust milli stjarnanna og
magnaði kraft þeirra. Áhrifin af
þessum huldu kröftum urðu sýni-
leg í auknu stórstreymi sjávar-
falla og kannski fundu sumir sig
jarðbundnari en fyrr. En það eru
hin duldu áhrif sem eru hvað
merkilegust því samkvæmt útlist-
unum fræðimanna munu þau efla
hug mannsins margfallt og kalla
fram nýja gerð hugsunar þar sem
hugtakið friður og ást fær nýja og
göfuga merkingu. Skilningur
mannsins á sjálfum sér, umhverfi
sínu, Guði og tilveru allri skerpist
verulega og nýtt Ijós kviknar í vit-
undinni. Hin bjarta framtíð, sem
var svo óralangt í burtu með sín
fögra fyrirheit, er því mætt á
staðinn og nú er að sjá hvað setur.
Ef þú vilt kynna þér nánar hvað
gerðist getur þú slegið inn slóðina
http://www.inward.com á Netinu
og kannað málið en mig langar að
biðja þig og alla aðra lesendur
pistilsins að senda Draumstöfum
drauma síðustu nætur og nátta til
frekari glöggvunar.
Draumur „Stínu“
Gætirðu ráðið fyrir mig draum
sem ég hef reglulega? Hann snýst
um æskuheimili mömmu sem var
bóndabær en er nú í eyði. Þessi
staður er niðri við sjó, einbýli, fjós
og hlaða. Ég hef alltaf verið heill-
uð af þessum stað og komið þang-
að nokkrum sinnum og myndi
vilja gera upp húsið fyrir sumar-
bústað. En alltaf dreymir mig
þennan stað. Stundum eru önnur
hús þarna, stundum er einhver
samkoma þarna, margt fólk. Eitt
sinn lágu tveir bátar við akkeri.
Nú síðast var komin sjóeldiskví
þarna í óleyfi, tölva var í húsinu
með e-mail til mín, en þar áður var
skilinn eftir símsvari. Merkilegast
þótti mér þegar mig dreymdi að
þarna stæði kirkja og þegar ég
sagði frá draumnum kom það upp
úr dúrnum að þarna á sama stað
og draumakirkjan var staðsett
hafði verið bænahús reist um 1530
sem lítið er vitað um síðan. Einnig
í þeim draumi ætlaði ég að labba
afleggjarann upp að hliði við þjóð-
veginn sem er um klukkustundar
langur gangur en þá mæta frænd-
ur mínir mér á hestbaki og láta
mig fá hestana tvo, ljósan og
dökkan, sem svo taka á stökk alla
leið upp að hliði, þar fer ég af baki
(var á þeim Ijósa) og hestarnir
fara að fá sér hey á bás.
Ráðning
Nú er mikið rætt um gen og
erfðafræði sem lausn á erfiðum
þrautum mannsins svo sem sjúk-
dómum, elli og hrörnun enda sé
þar lyklana að finna að þeim og
fleiri leyndardómum. Draumarnir
hafa líka sinn litningabanka og
lykla sem ljúka upp huldum dyr-
um, ein þeirra er hurðin að gát-
unni um líf eftir þetta og að fyrri
lífum. I draumi þínum er lykill að
sjálfri þér og þeirri staðreynd að
þú hafir átt líf fyrrum í tengslum
(miðaldakirkjan) við þann stað
sem draumurinn snýst um. Bönd
staðarins við þig virðast óvenju
sterk (tölvan, e-mail og símsvar-
inn) og það er eins og hann kalli á
þig að taka sig að sér áður en hon-
um verði breytt í eitthvað (sjókví-
in) sem má ekki verða. Þá benda
draumarnir á að þú sért næm
persóna og eigir auðvelt með að
setja þig í spor annarra og skynja
líf þeirra og tilfinningar en það
mun koma þér vel í því sem þú ert
nú að leggja út í. Frásögn þín
bendir til að í þessum sama
draumi (en ólíkum eftir nóttum)
farir þú sálförum um tímann, til-
veru staðarins og húsinu við hafið.
•Þeir lesendur sem vilja fá draunm
sína birta og ráðna sendi þá með fullu
nafni, fæðingardegi og ári ásamt heimil-
isfangi og dulnefni til birtingar til:
Draumstafír
Morgunblaðið
Kringlunni 1
103 Reykjavfk
eða á hcimasfðu Draumalandsins
http://www.dreamland.is