Morgunblaðið - 06.05.2000, Blaðsíða 37

hafa flúið Castro.
Prestar, bæði karlar og konur,
þjóna í vúdú en skipulag þeirrar
prestastéttar er lauslegt. Andar og
goð sem dýrkuð eru í vúdú munu
flest vera afrísk að uppruna og bera
það með sér, en sum þeirra hafa ver-
ið samsömuð kaþólskum dýrlingum
og fengið nöfn þeirra. „Dambala"
heitir einn af guðum Fon-þjóðarinn-
ar sem tengdur er slöngum og birt-
ist stundum í slöngulíki. Hann er til-
beðinn í vúdú, stundum undir þessu
heiti en stundum er látið svo heita að
hann og heilagur Patrekur séu einn
og sami guðinn.
„Ogun“, jarnsmíðaguð í trúar-
brögðum Jorúba í Nígei-íu og
stríðsguð í vúdú, hefur í síðamefndu
trúarbrögðunum runnið saman við
heilagan Jakob, einn af postulunum
tólf, bróður Jóhannesar guðspjalla-
manns.
Það er ekki sjálfgefið, hvað skuli
telja til „hluta“ sem notaðir eru við
trúarathafnir, en í vúdú er trumban
líklega mikilvægust. Algengt er við
vúdúathafnir að trumbur séu barðar
ákaflega og sungið og dansað eftir
trumbuslættinum. Þannig „hitar
söfnuðminn sig upp“ eins og vúdú-
sinnar orða það sjálílr, en það er
nauðsynlegt til þess að andi eða guð,
sem ákallaður er, geti tekið sér ból-
festu um stundarsakir í einhverjum
sem tekur þátt í athöfninni.
ooos íam .0 jmoÁaflAaiTAJ QfL
LAUGARDAGUR 6. MAI 2000 37
leystum steinefnum í vatni svo að
sýran sem berst frá Ruhrhéraðinu í
Þýskalandi hefur mikil áhrif.
A Islandi er lítið um iðnað sem
brennir olíu og kolum, nema í álver-
unum í Straumsvík og á Gmndar-
tanga og í jámblendiverksmiðjunni
á Grundartanga.
Þessi iðjuver nota kolaskaut sem
brenna upp við vinnsluna og þarf til
dæmis um 400 kg af kolum á móti
hverju tonni af áli sem er framleitt.
Leitast hefur verið við að nota kol
með litlum brennisteini í þessi iðju-
ver, og er þess vegna síður hætta á
súra regni. Iðjuverin era einnig
staðsett þannig að ríkjandi vindátt
leiðir útblástur á haf út.
Hér era ekki barrskógar sem
gætu skemmst af súru regni og
vegna ungs aldurs jarðlaga era
steinefni í þeim auðleysanleg. Stein-
efnainnihald í vatni er tiltölulega
hátt og á eldvirku svæðunum er það
sennilega þrisvar sinnum hærra en í
Suður-Noregi.
A blágrýtissvæðunum, sem era
elstu svæðin á Islandi, er minna af
uppleystum steinefnum, og nærri
því eins lítið og í S.-Noregi. Þar væri
þess helst að vænta að súrt regn
hefði áhrif á sýrastig vatnsins, vegna
þess hve illa vatnið nær að vega upp
á móti sýranni. Þvi ætti að forðast að
reisa iðjuver sem brenna kolum og
olíu á blágrýtissvæðum landsins, ef
möguleiki er að reisa þessi iðjuver
þar sem áhrifa frá þeim gætti síður.
Sýrur í úrkomu hafa einnig áhrif á
fléttugróður og mosa en rannsóknir
á því era litlar hér á landi. Þó er ljóst
að í næsta nágrenni Isals lét gróður
á sjá í fyrstu, en ekki er vitað hvort
það var vegna sýra í regni, flúors eða
annarra efna sem berast frá verk-
smiðjunni. I næsta nágrenni iðnaðar
má gera gera ráð fyrir einhverri
mengun, og þegar gróðurskemmdir
vora athugaðar í Straumsvík, kom í
ljós að þeirra gætti ekki utan eins ld-
lómetra frá verksmiðjunni.
Síðan þessar rannsóknir vora
framkvæmdar hafa verið gerðar
ráðstafanir hjá ísal sem hafa minnk-
að mengun mjög mikið, og hefur
magn flúors sem sleppur út minnkað
um að minnsta kosti 85% síðan. Því
þarf að athuga á ný hve víðfeðm
áhrif verksmiðjunnar era á gróður-
far.
Gísli Már Gislason
prófessor í líffræði
við Háskóla Islands.
Hver og einn andi er ákallaður
með takti og dönsum sem hann einn
gegnir og fómir era einnig mismun-
andi eftir smekk andanna. Þegar
andinn er kominn í einhvem við-
staddan heitir svo að sá sé „chwal“
(hestur) andans. Þar með er söfnuð-
urinn kominn í beint samband við
heim anda og goða. Andinn notar
líkama og rödd mannsins, sem er
setinn af honum, syngur, dansar og
borðar með söfnuðinum, gefur fólki
ráð og ávítar það.
Krossar gegna hlutverki við helgi-
athafnir, einkum við dýrkun á önd-
um framliðinna, sem er mikill þáttur
í vúdú eins og í afrískum trúarbrögð-
um.
Við krossa, sem reistir era við hlið
kirkjugarða eða í þeim miðjum, er
hinum látnu fórnað kertum og mat.
Ýmiskonar hlutir eru dýrkaðir í
þeirri trú að þeir séu þrangnir krafti
frá vemdaröndum einstaklinga. Al-
þjóðaorðið fyrir þesskonar hluti er
„fetish“ en hefur verið kallað „blæti“
á íslensku.
Talsvert er um dýrafómir í vúdú.
Er þá slátrað dýrum, einna helst
hænsnum, geitum og kúm, handa
veram annars heims til neyslu. Að
sumra sögn var framan af siður í
vúdú að fórna meybörnum við helgi-
athafnir, en nú sé í staðinn fórnað
hvítum kiðlingum. Mikið er um
galdra í vúdú, meðal annars kváðu
Associated Press
vera að því einhver brögð að látnir
séu vaktir upp til þess að veita lif-
endum þjónustu („zombies").
Dagur Þorleifsson,
stundakennari við
Háskóla íslands.
Fellur súrt regn á íslandi?
Hvert er viðnám íslenskra
vatna við því?
SVAR:
Súrt regn fellur þar sem regnið er
blandað brennisteinssýru (H2S04),
saltpéturssýra (HN03) og lífrænum
sýram. Þessar sýrar myndast við
brana á kolum og olíu og eru því
mjög algengar þar sem iðnaður er
mikill. Ahrifa súrs regns gætir aðal-
lega á austurströnd Bandaríkjanna,
á Bretlandseyjum, í Norður-Evrópu
og í Suður-Skandinavíu, en auk þess
víða í Rússlandi.
Skemmdir af völdum súrs regns
hafa menn fundið í barrskógum, þar
sem líkur er leiddar að þvi að skóg-
ardauða, til dæmis í Þýskalandi,
megi rekja til sýra í regni. Sýran
hefur áhrif á barrið og á sveppagróð-
ur í samlífi við rætur trjánna, svepp-
irnir deyja og næringarapptaka
trjánna minnkar. í Suður-Skandina-
víu hefur vatn súrnað svo mikið að
laxfiskar hafa horfíð úr vötnum og
ám á stórum svæðum, til dæmis í
Suður-Noregi. Þar er lítið af upp-
Teg. Jcumey
/ / ()
-J-J -V
Einnig til 2ja sæta
Kr. 108.150,-
Sjonvarpssónnn er með innbyggðu
skammeti í báðum endasætum.
Sjónvarpssonnn er með
niðurfellanlegu baki f miðj'u sem
breytist í borð með einu handtaki
Sjónvarpssófínn er fáanlegur i
mörgum tegundum, áklæðum
og litum.
Sjónvarpssófinn er húsgagn sem
þú vitt ekki vera án.
Sjónvarpssófinn er ein skemmtilegasta nýjung í húsgögnum hin síðari ár. Hann er sérstaklega
hannaður til að mæta kröfum nútímans um aukin þægindi, og er góð leið til þess að láta
fara vel um sig við sjónvarpið og slappa af.
Teg. Kialto Teg. Dreamtime
390,-

146.160,-
Einnig til 2ja sæta kr. 128.670,-
HUSOAGNAHOLUN
Bildshöfða, 110 Reykjavík
simi 510 8000 www.husgagnahollin.is
CHGAJ8MUOJTOM
MORGUNBLAÐIÐ
er 80-90% samkvæmt sumum heim-
ildum. Haitimenn sem hafa sest að í
Norður-Ameríku og afkomendur
þeirra ástunda einnig vúdú. Sumir
fræðimenn meta það svo að vúdú
hafi hnignað á Haiti á síðustu ára-
tugum. Sem ástæður nefna menn
vaxandi útbreiðslu hvítasunnuhreyf-
ingarinnar þar í landi, minnkandi
vægi stórfjölskyldunnar og áhrif er-
lendis frá, ekki síst með ferðamönn-
um. Vúdú heldur ef til vill betur velli
meðal Haitimanna utan heimalands-
ins, sennilega vegna þess að þeir era
þar fámennir og áhrifalitlir minni-
hlutahópar og því verður átrúnaður-
inn frá ættlandinu þeim hughreyst-
andi uppistaða sjálfsmyndar.
Fræðimenn hafa ekki allir sömu
afstöðu til vúdú, einn þeirra kallar
það til dæmis „djöfladýrkun" (devil-
worship) en aðrir fara um trúar-
brögð þessi öllu vinsamlegri orðum.
Þetta mismunandi mat stafar ef til
vill af því að þessi trú, ásamt með-
fylgjandi trúariðkun, getur verið
mjög mismunandi frá einum söfnuði
til annars. Veralegur munur er til
dæmis á vúdúiðkun í borg og í sveit.
Drýgsti þátturinn í vúdú er frá
trúarbrögðum Vestur-Afríku á
svæðinu frá núverandi Ghana í
vestri til landsvæðanna kringum
neðsta hluta Kongófljóts í suðri.
Heitið er talið vera dregið af „vodu“
sem þýðir „andi“ eða „goð“ á máli
Fon-þjóðarinar sem býr þar sem nú
er ríkið Benin. Einhverjir fræði-
menn telja heitið þó komið frá ann-
arri vestur-afrískri þjóð, Ewe, sem
býr í Tógó og Ghana.
Hinn afríski átrúnaður sem varð
uppistaðan í vúdú barst til Haiti með
afrískum þrælum sem þangað vora
fluttir og blandaðist þar kaþólsku
sem hefur verið opinber trúarbrögð
þar í landi síðustu 500 árin eða svo.
Mun vúdú hafa mótast nokkurn veg-
inn á 18. öld. Samkvæmt sumum
heimildum er svo að sjá sem vúdú
hafi borist tilbaka til „upphafs" síns,
að minnsta kosti hefur frést af því í
ríkinu Benin.
Lengi vel var það einkum lágstétt-
arfólk á Haiti sem aðhylltist þennan
átrúnað, en efri stéttir fyrirlitu
hann. Á því varð breyting á fjórða
áratug 20. aldar er menntamenn
tóku að hylla vúdú sem þjóðartrú
Haitimanna.
Francois Duvalier, illræmdur ein-
ræðisherra sem ríkti á Haiti 1957-
1971, studdi vúdú, bæði til mótvægis
við kaþólsku kirkjuna sem hann
hafði illan bifur á og sökum þess að
hann taldi stuðning við vúdú líklegan
til alþýðuvinsælda. Aðalástæðaþess
hve mikið af aírískum átrúnaði hélt
velli á Haiti er að landsmenn þar era
að mestu leyti af afrískum ættum.
Þess skal getið að víðar á þessum
slóðum er mikið um átrúnað sem
svipar meira eða minna til vúdú og
er einnig afrískur í upþrana. Þetta á
bæði við annars staðar í Vestur-
Indíum og í Brasilíu, þar sem íbúar
era að miklu eða talsverðu leyti af
afrískum upprana, og ef til vill einn-
ig víðar. Þekktust af þessum trúar-
brögðum era líklega „Santería" á
Kúbu sem hafa eflst verulega í
stjómartíð Castros, kannski sum-
part vegna þess að stjórnvöld hafa
skeytt minna um þau en kaþólsku
kirkjuna þar. Santería hefur og mik-
ið fylgi í Bandaríkjunum en þangað
hafa þau borist með Kúbverjum sem
Vestfirðir
í NANOQ
Vestfjarðakynning i NANOQ
6.-14. mai.
Vestfirskir ferðaþjónustuaðilar
kynna Vestfirði i máli og myndum
alla dagana milli kl. 14:00 og 18:00.
Verið velkomin!
NANOQ*
Krlnglunni 4-12 • Síml S7S 5100