Morgunblaðið - 06.05.2000, Side 47

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2000 47
+ Lilja Vilhjálms-
dóttir fæddist í
Miðhúsum í Grinda-
vík 16. desember
1909. Hún lést á
Heilsustofnun Suður-
nesja 30. apríl síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Agnes
Jónsdóttir, hús-
freyja, f. 3. desember
1876 á Þórkötlustöð-
um í Grindavík, d. 18.
júní 1968, og Vil-
hjálmur Jónsson,
trésmiður og sjómað-
ur, f. 19. ágúst 1866 á
Strandhöfða, V-Landeyjahreppi,
d. 20. ágúst 1960. Þau slitu sam-
vistir. Lilja ólst upp á ísólfsskála í
Grindavík hjá móður sinni og
stjúpföður Guðmundi Guðmunds-
syni, f. 19. janúar 1884, d. 20 júní
1977. Alsystkini hennar eru: Jó-
hanna Guðleif, f. 28. okt. 1900, d.
26. sept. 1984, Magnúsína Sigur-
björg, f. 12. maí 1904, d. 4. apríl
1994, Arnfríður, f. 12. ágúst 1906,
og Jón Hafliðason Vilhjálmsson, f.
17. september 1908, d. 20. desem-
ber 1990. Hálfsystkini Lilju frá
foður eru: Guðjón, f. 25. nóvember
1896, d. 14 mars 1969, Reginbald-
ur, f. 26. mars 1911, d. 28. júlí
1998, Bjarni Kristinn, f. 9. ágúst
1912, d. 15. júní 1943, og Jóhanna
Petrúnella, f. 29. ágúst 1917. Hálf-
systkini Lilju frá móður eru: Val-
gerður Guðrún, f. 6. maí 1912, Sól-
rún, f. 9. desember 1913, Sigrún
Rakel, f. 9. maí 1916, Guðmunda
Hannesína Helga, f. 12. júlí 1918,
Jón Valgeir, f. 4. júní 1921, og ís-
ólfur, f. 12. október 1922, d. 3. júlí
1994.
Börn Lilju eru: 1) Sigurbjörg
Stefánsdóttir, f. 18. júní 1930,
maki Ármann Guðjón Björnsson,
f. 6. september 1923, d. 1. mars
1964. Þeirra börn eru Halldór, f.
29. janúar 1951, Kristinn, f. 8. maí
1952, Ársæil, f. 19. mars. 1955,
Lilja f. 15. september 1956, Valur
Dauðinn heimsótti hana ömmu
mína í Garði sl. sunnudag eins og
kærkominn vinur seint á ævikvöld-
inu, þar sem hún var umvafin ástúð
náinna ættingja á sjúkrahúsinu í
Keflavík. Hún var södd lífdaga og til;
búin til að ganga á vit feðra sinna. í
himnaríki taka á móti henni afi minn
sem hún missti fyrir rúmum aldar-
fjórðungi og Svenni frændi, einka-
sonur ömmu, sem lést fyrir 15 árum,
langt um aldur fram. Þar taka líka á
móti henni fráfallin systkini, vinir og
vandamenn. Á 91. aldursári var hún
búin að sjá á eftir mörgu samferða-
fólki.
En ef ég fullyrði að dauðinn hafi
verið ömmu kærkominn gestur, af
hverju er ég þá svona döpur? Af
tómri eigingimi. Því ég er búin að
missa hana ömmu mína í Garðinum
sem hefur verið hornsteinn í lífi mínu
síðan ég man eftir mér. Sem barn
heimsótti ég ömmu og skynjaði ver-
öldina í Garðinum sem töfraheim.
Stóra blettinn umhverfis húsið, ról-
una í hitarörunum, gömlu leikföngin,
gulræturnar og rabarbarana sem við
krakkarnir sóttum sjálf á haustin og
hefðum ekki nagað af meiri áfergju
þótt við hefðum verið með sleikip-
inna. Meira segja tvöfaldi frystirinn,
alltaf sneisafullur af mat, var ævin-
týralegur, svo ekki sé minnst á með-
lætið með kaffinu og lambasteik í
ofni sem enginn eldar eins og amma
gerði. Henni var það mikið hjartans
mál að gestir yfirgæfu ekki húsið
hennar með tóman maga. Á ungl-
ingsárunum sóttist ég eftir því að
fara í Garðinn því þar var svo ótrú-
lega kyrrlátt. Bara við að loka aug-
unum og hugsa inn í húsið á Garð-
braut 15 og hlusta eftir prjónunum
hennar ömmu færist yfir mig kyrrð.
Töfraheimur bemskunnar hvarf
unglingnum. Garðurinn varð griða-
staður þangað sem ég leitaði þegar
erill unglingsárana var að sliga mig.
Eftir að ég eltist og eignaðist fjöl-
skyldu sjálf var mér það mikilvægt
að börnin mín kynntust ömmu í
Rúnar, f. 16. septem-
ber 1957, og Agnes,
f. 9. nóvember 1962.
2) Bára Þórarins-
dóttir, f. 2. júli' 1934,
maki Haukur Sæ-
valdsson, f. 24. októ-
ber 1930. Þau slitu
samvistir. Þeirra
börn eru Hrafn, f.
14. júlí 1956, Hulda,
f. 20. mars 1961,
Lilja Hrönn, f. 17.
maí 1965, og Haukur
Örn, f. 25. október
1974. 3) Guðbjörg
Ársælsdóttir, f. 30.
júní 1939, maki Magnús Th.
Magnússon, f. 8. janúar 1935.
Þeirra börn eru Ársæll, f. 27.
ágúst 1956, Magnús Ingi, f. 19.
maí 1960, og Dóra, f. 25. október
1965.4) Sveinbjöm Ársælsson f. 1.
febrúar 1941, d. 27. nóvember
1985. Fyrri kona Ólafía Eva Val-
geirsdóttir, f. 10. desember 1942.
Þeirra synir drengur, f. 27. sept-
ember 1965, d. 28. september
1965, og Hlynur Þór, f. 12. febr-
úar 1973. Síðari kona Ingibjörg
Daníelsdóttir, f. 16. október 1950.
Þeirra synir eru Sveinbjörn Ár-
sæll, f. 17. febrúar 1981, og Gunn-
ar Daníel, f. 17. febrúar 1984.
Lilja vann þau störf er tíðkuð-
ust til sjávar og sveita á þessum
túna, sem vertíðarstúlka, vinnu-
kona, kaupakona eða ráðskona
þar til hún stofnaði heimili með
manni si'num Ársæli Sveinbjöms-
syni, f. 16. september 1910 á Eiði í
Garði, d. 26. júlí 1974. Þau byrj-
uðu búskap 1937 á Garðstöðum í
Garði, en fluttu í eigið hús að Sól-
völlum, síðar Garðbraut 15, síðla
árs 1941. Þau giftu sig 31. desem-
ber 1949.
Alls eru afkomendur Lilju nú
orðnir sextíu og þrír.
Útför Lilju fer fram frá Út-
skálakirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 14.
Garði, kyrrðinni og einföldu ævin-
týrunum í stássstofunni og í kjallar-
anum.
Mitt í þessari veröld stóð amma
mín, ættmóðirin mikla, og sá til þess
að gefa okkur að borða, gefa okkur
vettlinga og sokka, gefa börnunum
okkar prjónaföt, gefa okkur kartöfl-
ur og flatkökur til að taka með heim,
gefa okkur af öllu því sem hún gat.
Þrátt fyrir að hafa ekki verið rík af
veraldlegum auði var hún amma mín
sú örlátasta manneskja sem ég hef
kynnst.
Um leið og ég skrifa þessi orð læð-
ist að mér sá grunur að þessi minn-
ingargrein væri ömmu sennilega
ekki að skapi. Því hún vildi ekki lesa
neina vitleysu, skáldsögur eða slíkt.
Hún vildi fá að vita kjarngóðar stað-
reyndir um fólk. Ég læt duga að
segja að fyrir mér var hún fulltrúi
þeirrar kynslóðar sem nú er að
hverfa okkur sjónum. Kynslóðar
sem hafði vinnuna að leiðarljósi af
því að lífið bauð ekki aðra kosti í
þeim efnum. Kynslóðar sem með
ómældri vinnu lagði grunninn að vel-
ferðarsamfélagi nútímans. Okkur
unga fólkinu er eflaust erfitt að skilja
það erfiði sem ömmur okkar og afar
lögðu af mörkum svo að okkar líf
mætti verða betra en þeirra. Mér,
eins og eflaust öllum hennar afkom-
endum, hefur verið hollt að kynnast
þessari lífssýn.
Jarðbundin lífsýn samofin örlæti,
áreiðanleika og einlægni er i mínum
huga sá mikli karakter; amma í
Garði.
Hún hafði líka ótrúlegt minni. Ef
hún hefði lesið lög á sínum tíma þá
hefði hún sennilega ekki þurft að
fletta upp lagabálkunum. Hún hefði
bara munað þá. Stundum var ég
segja henni frá ferðum mínum um
landið. Þá spurði hún gjarna hvort
vegurinn hefði ekki legið svona eða
hinsegin og hvar býlin stóðu. Yfir-
leitt mundi ég það ekki. Það kom
ekki að sök því hún gat hæglega farið
yfir það með mér í huganum hvemig
landshættir voru í Borgarfirðinum,
Biskupstungum eða austur í landi
þar sem hún hafði verið kaupakona
rúmum 60 árum áður. Hvort heldur
hún hafði komið þangað síðan eða
ekki.
Amma hafði frá miklu að segja af
langri ævi og áhugaverðast þótti
henni að tala um fólk sem hún hafði
kynnst eða vissi deili á. Hún hafði
einlægan áhuga á fólki og þess vegna
las hún mest minningargreinar og
ævisögur. Eins mikið og hún talaði
um alls kyns fólk, sem hún hafði ver-
ið samferða í lífinu, oftast af Suður-
nesjum, dæmdi hún það ekki heldur
velti fyrir sér hvernig höndum lífið
hafði farið um þetta fólk. Hún var
nánast eins og mannfræðingur í
vangaveltum sínum. Á síðustu árum
var oft ótrúlega létt yfir henni ein-
mitt þegar hún var í rannsóknum á
spítala, bæði í Keflavík en líka á Víf-
ilsstöðum því þrátt fyrir ýmis mein
og vanlíðan hafði hún svo mikinn fé-
lagsskap af hinum sjúklingunum
sem voru gjama konur á hennar
aldri. Og þá var nú aldeilis skipst á
ævisögunum! Hún var nefnilega svo
mikil félagsvera þrátt fyrir að hafa
búið ein síðastliðin ár. Það kom
aldrei til tals að hún færi á elliheimili
því hennar takmark í lífinu var að
búa í húsinu sínu í Garðinum eins
lengi og unnt var og gera allt sjálf
meðan hún gat, jafnvel lengur en
heilsan leyfði. Undir það síðasta
hafði hún ekki kraft í að koma út-
sæðinu sjálf niður í kartöflugarðana
uppi í heiði. En meðan ættingjar sáu
um það, undir styrkri yfirstjóm
ömmu, var henni mikið létt, því það
er svo mikill tilgangur fólginn í því
að setja niður útsæði að vori og taka
upp kartöflur að hausti.
Maður var svo sem ekki alltaf
sammála henni ömmu og hún dró
ekkert undan þegar hún hafði mynd-
að sér skoðanir á annað borð. En
maður var heldur ekkert að karpa
neitt við hana, þvi ef hún hafði skoð-
anir á hlutunum fékk maður að
heyra þær og svo hún gat farið aftur
að pijóna.
Það er svo margt sem kemur upp í
hugann við fráfall ömmu, svo margar
góðar minningar. En ein tilfinning
stendur upp úr í þeim hafsjó minn-
inga sem sækja á mig og það er
þakklæti. Þakklæti fyrir að hafa ver-
ið hornsteinninn minn í Garðinum.
Mig langar fyrir hönd allra bama-
barna,barnabarnabarna og bama-
barnabarnabama (hún amma var
nefnilega orðin langalangamma og
stolt af því) taka mér það bessaleyfi
að segja: Takk fyrir að hafa verið
amma í Garði.
Dóra Magnúsdóttir.
Hún amma mín í Garðinum var
besta amma sem hægt var að hugsa
sér. Þegar ég var lítil dvöldum við
systumar oft á sumrin hjá ömmu og
afa og tókum þá gjarnan þátt í „hey-
skap“, byggðum kofa, fómm í berja-
mó upp í heiði, tókum upp kartöflur,
gulrætur og rófur, eða vomm bara
úti í blómsturgarði. Á veturna tókum
við oft rútuna suður í Garð til þess að
horfa á kanasjónvarpið á laugar-
dagsmorgnum og til þess að njóta
þess að vera hjá ömmu og afa. Þetta
vom sæludagar því hjá þeim var
mjög gott að vera. Amma kenndi
mér að prjóna, festa tölur, sauma á
fótstignu saumavélina, mlla tau og
síðast en ekki síst að hengja upp
þvott því það var alls ekki sama
hvernig þvotturinn hékk.
Amma var dugnaðarforkur sem
aldrei féll verk úr hendi og öll nutum
við góðs af prjónaskap hennar, allir
fengu hosur og vettlinga á haustin
eða eftir þörfum. Hún var mjög nýt-
in, henti helst engu og það var
undravert hvað hún gat nýtt hlutina
í. Hún galdraði fram veislur á ör-
skammri stundu ef gesti bar að garði
og hafði alltaf af því áhyggjur að fólk
hefði nú ekki fengið sér nóg. Eftir að
ég varð fullorðin var afskaplega gott
að koma í þá ró og kyrrð sem ríkti í
húsinu hennar ömmu, sitja í eldhús-
inu, þiggja veitingar og spjalla um
gamla daga því amma sagði svo vel
frá lífinu þegar hún var ung. Hún var
líka mjög ættfróð og hafði ótrúlegt
sjónminni þannig að frásögnin var
sérstaklega fróðleg og lifandi. Og
alltaf sagði hún: „Ætlar þú ekki að fá
þér meiri bita, væna mín, þú hefur
varla snert á brauðinu?" Þannig að
þegar heim var haldið stóð ég á
blístri. Það em margar góðar minn-
ingar sem ég á um hana ömmu mína
sem mér þótti svo ósköp vænt um og
var svo stór þáttur í lífi mínu þegar
ég var að alast upp.
Elsku besta amma mín, takk fyrir
allt. Hvíl þú í friði.
Hulda Hauksdóttir.
Elsku besta amma mín. Þótt þú
hafir verið orðin 90 ára gömul er svo
erfitt að kveðja þig, svona kjarn-
orkukonu sem var engri lík. Þegar
ég fékk heilahimnubólgu 10 ára fór
ég til þín og afa til þess að ná mér.
Elsku amma mín, í betri höndum
hefði ég ekki getað verið. Það var
alltaf svo gott að koma til ömmu í
Garði, ég kom alltaf bústnari til baka
og með að minnsta kosti tvö pör af
vettlingum og sokkum sem þú prjón-
aðir á okkur öll. Amma mín, ég mun
sakna þín.
Takk fyrir allt.
Þín,
Lilja Hrönn Hauksdóttir
og fjölskylda.
Ef sérð þú gamla konu, þá minnstu móður
þinnar,
sem mildast átti hjartað og þyngstu störfin
vann,
og fómaði þér kröftum og fegurð æsku
sinnar,
og fræddi þig um lífið og gerði úr þér
mann.
Þú veist að gömul kona var ung og fógur
forðum
og fátækasta ekkjan gaf drottni sínum
mest
Ó, sýndu henni vinsemd í verki og í orðum,
sú virðing sæmir henni og móður þinni
best
Því aðeins færð þú heiðrað og metið þína
móður,
að minning hennar verði þér alltaf hrein og
skýr,
og veki hjá þér löngun til að vera öðrum
góður,
og vaxa inn í himin - þar sem kærleikurinn
býr.
(Ók. höf.)
í dag er kvödd fyrrverandi
tengdamóðir mín, Lilja Vilhjálms-
dóttir. Ég vil í þessum orðum minn-
ast hennar. Kynni okkar eru orðin
löng, eða nærri fjörutíu ár. Tengsl
okkar slitnuðu aldrei sem betur fer.
Lilja var um margt einstök kona.
Þegar litið er yfir farinn veg verður
hennar minnst sem mikillar sóma-
konu. Hún bjó yfir mörgum dýmæt-
um eðliskostum. Fyrst og fremst var
hún heimilismanneskja. Hæst ber
hve mikil dugnaðarkona hún var til
allra verka og féll aldrei verk úr
hendi. Vandvirkni hennar var við
brugðið. Hún var mikil hannyrða-
kona, en allt hennar fólk naut góðs af
því svo og aðrir óskyldir. Enginn var
afskiptur. Lilja hafði gaman af lestri
góðra bóka, einkanlega hvað snerti
fróðleik um land og þjóð. Ævisögur
voru henni oft til mikillar ánægju.
Hópurinn hennar, sem hún var
svo hreykin af og fylgdist grannt
með, er orðinn mjög stór. Hún fylgd-
ist með fæðingu hvers nýs fjölskyld-
umeðlims og sagði með stolti frá
númer hvað hann væri.
Manninn sinn góða, hann Ársæl V.
Sveinbjömsson, kæran tengdaföður
minn, missti hún árið 1974. Þá urðu
mikil kaflaskipti á Sólvöllum í Garði.
Einkason sinn, Sveinbjöm, missti
hún einnig, árið 1985, báða á besta
aldri. Þessu mótlæti tók Lilja með
sínu þekkta æðruleysi eins og lífið
hafði kennt henni.
Óþarfa tilfinningasemi var ekki
hennar stfll, en það vafðist ekki fyrir
neinum, að þar fór skapmikil kona.
Hún var afar stjórnsöm og fór ekki í
launkofa með skoðanir sínar og stóð
á þeim.
Lilja hafði ótrúlegt minni eins og
kunnugir þekkja. Áhugi hennar á
fólki og ættemi manna var mikill. Ég
hlustaði oft á hana rekja saman ættir
fólks, sem virtist í fyrstu æði lang-
sótt. Hún var ótrúlega minnug á
löngu liðna atburði og sérstaklega á
staðhætti og örnefni.
Eitt sinn fómm við í jeppaferð inn
LILJA
VILHJÁLMSDÓTTIR
á Vigdísarvelli á Reykjanesi, hvar
verið var að rétta. Veðrið var mjög
gott. Sól skein í heiði og með í ferð
vom sneisafullir dunkar með heima-
bakkelsi. En það var ekki verið að
slóra. Hún prjónaði alla leiðina, en í
„forbifarten" sagði hún frá því mark-
verðasta sem fyrir augun bar. Hún
sagði frá landsháttum, bæjarnöfn-
um, ömefnum og mannlífi á liðinni
tíð. Sumt var kryddað með sögum af
„romans" frá þeim góðu gömlu dög-
um.
Lilja var alin upp hjá móður sinni
og fóstra á ísólfsskála við Grindavík,
við úfið hraun og beljandi haf. Þar er
veðrasamt og hrjóstmgt. Ókunnug-
um kann að virðast ófysilegt að búa
þama, a.m.k. erfitt miðað við að-
stæður. Allt þetta mótaði Lilju..
Heimilið var stórt og allir urðu að
vera fljótir að læra handtökin og að
bjarga sér. Stór var hópurinn, en
þau systkini urðu tólf alls, sem móðir
hennar átti með sínum tveimur
mönnum.
Ég fann mjög til þess er ég kom í
fjölskylduna hversu vankunnandi ég
var. Ég ólst upp á mölinni í gömlu
Reykjavík í hjarta bæjarins. Allt var
sótt í búðina á horninu, enda þótti ég
kunna lítt til verka. Aldursmunurinn
á milli okkar var einhvern veginn
meiri en árin sögðu til um. Gildismat
okkar var um margt afar ólíkt. Við
smullum ekki saman svona í einni
anifrá.
Ég held að henni hafi ekki þótt .
mikið til koma svona vinnu eins og
minnar, að sitja á skrifstofu. Það var
ekki eiginleg vinna. Það var þó aldrei
rætt beinlínis.
Lilja naut sín best þegar talað var
um gamla tímann, sérstaklega
vinnuaðferðir utanhúss og innan.
Hún ólst upp við að allt var unnið
heima. Ull var breytt í fat, maturinn
var unninn heima, eins var með sáp-
una og allt sem þurfti til daglegra
nota. Lítið var um aðdrætti úr búð.
Lífnaðarhættir áður fyrr voru eilíf
uppspretta langra samræðna. Þá fór*
hún gjaman á flug og var sannarlega
í essinu sínu. Það var oft gaman að
hlusta. Lilja hefði með sitt afburða
minni sannarlega getað notið sín á
öðrum vettvangi, hefði hún notið
menntunar. Þá voru aðrir tíma og
slíkt ekki í augsýn.
Henni fannst gaman að klæða sig
uppá, eins og öllum hennar systrum.
Það hefur oft verið skemmtilegt að
hitta þær saman svo „flottar" við hin
ýmsu tækifæri. Alltaf hressar og
skemmtilegar.
Vinátta okkar hefur vaxið með ár-
unum. Engin orð um það, þau voru
óþörf. Faðmlagið og brosið var nóg,
framundir það síðasta. Er ég kom til
hennar að sjúkrabeðinu á Keflavík-
ursjúkrahúsinu nú á föstudaginn
langa, sá ég að komið var að leiðar-
lokum.
„Nú er hún Snorrabúð stekkur".
Engin Lilja amma í Garði. Litla hús-
ið stendur autt og yfirgefið. Það hef-
ur hýst marga og veitt öllum sem
stöldruðu þar við. Lilja var tilbúin til
ferðarinnar löngu og til að hitta sitt
fólk á betri stað.
Það hefur verið sárt undanfarin
misseri að horfa upp á slíkan skör-
ung svo hjálparvana. Aldrei æðru-
orð. Nú er hún laus úr viðjum þján-
inganna.
Ég þakka henni fyrir allt sem hún
var mér og fyrir það sem ég lærði af
henni. Hjartans þakkir fylgja frá v
Hlyni Þór, Guðrúnu Björk og Bald-
vini Snæ til elsku ömmu.
Lækkarlífdagasól.
Löngerorðinmínferð.
Fauk í faranda skjól,
feginhvíldinniverð.
Guð minn, gefðu þeim frið,
gledduogblessaðuþá,
semaðlögðumérlið.
Ljósið kveiktu mér hji
(Herdís Andrésdóttir.)
Hvíli hún í Guðs friði.
Eva Valgeirsdúttir.
■i