Morgunblaðið - 06.05.2000, Blaðsíða 58

Morgunblaðið - 06.05.2000, Blaðsíða 58
58 LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2000 MORGUNBLAÐIÐ UMRÆÐAN Skýrslan góður umræðugrundvöllur NU NYVERIÐ var dreift á Alþingi skýrslu utanríldsráðherra um stöðu íslands í Evrópu- samstarfi. Hér er um 330 síðna rit að ræða þar sem ítarlega er far- ið í gegn um öll þau svið sem EES-samningur- inn nær yfír. Þetta er gagnmerkasta rit að flestu leyti og góður umræðugrundvöllur og mjög þarft og þakkar- vert framtak hjá utan- ríkisráðherra. Ég er hins vegar meðal þeirra sem hafði gert mér meiri væntingar um þessa skýrslu. Eftir viðræður við ýmsa að- ila, bæði embættismenn og aðra sem komu að samningu skýrslunnar, hafði ég talið mér trú um að hún yrði mun beinskeyttari en raunin er og manni kemur helst í hug að fram- kvæmd hafi verið pólitísk endur- skoðun á upphaflegum drögum vegna þess að oft eru niðurstöður varfæmari en efnið gefur tilefni til. Skýrslan er alfarið unnin á vegum utanríkisráðherra og komust aðrir ekki að. Þegar ASI fékk vitneskju um að til stæði að semja skýrslu af þessu tagi var sent bréf til utanríkis- ráðherra og beðið um að fá að koma að málinu. Aldrei hefur borist svar við þeirri beiðni. Innan ASÍ er talið að t.d. félagsmálakafli skýrslunnar væri mun betur unninn hefði fólk á okkar vegum fengið að koma að mál- inu. Umræða um málið Þegar þetta er skrifað hefur skýrslan ekki enn verið rædd á Al- þingi. Viðtökur stjómmálamanna og annarra strax eftir að skýrslan kom út var í takt við hefðbundna íslenska umræðu um þessi mál. Umræðan byggðist fyrst og fremst á fyrirfram ákveðnum skoðunum og snerist fyrst og fremst um fisk, landbúnað, kostnað við aðild og mögulega styrki á móti frá ESB. Amen og búið. Þeir sem hafa fyrir þvi að kynna sér mál- ið, og tál þess er þessi skýrsla mjög Maestro Ari Skúlason ÞITT FE HVAR SEM ÞÚ ERT góður kostur, komast að því að spumingin um Evrópusamstarfið og aðild eða ekki aðild að ESB snýst um mun fleiri málefni. Þessi spuming snýst í raun- inni um allt það sem við erum yfirleitt að sýsla með, allt frá neytenda- vemd til fjármagns- flutninga og allt frá vinnuaðstæðum þung- aðra kvenna til sam- keppnisreglna og sveit- arstjómamála. Um þetta mál þarf djúpa allsherjarumræðu um nær allt okkar þjóðlíf, ekkert minna. Mun EES-samstarfið nægja okkur? Eftir lestur skýrslunnar stendur sú áleita spuming eftir hvort EES- samstarfið sé fullnægjandi til þess að ná utan um hagsmuni okkar. Það er öllum ljóst að það hefur orðið sí- fellt erfiðara fyrir EFTA-ríkin að halda þessu samstarfi gangandi. Fyrsta áfallið kom strax þegar Sví- þjóð, Finnland og Austurríki fóra úr EFTA yfir í ESB. Síðan hafa ýmsir aðrir þættir komið til, t.d. að fókus ESB hefur færst í austur og suður vegna stækkunar, myntbandalagið hefur komið til og samvinnan innan ESB hefur dýpkað mikið. EES- samningurinn byggist á næst-næst- síðustu útgáfu af sáttmála ESB, Rómarsáttmálanum, og það er orð- inn veralegur munur á samstarfinu innan ESB og EES-samstarfinu. Þessi munur snýr ekki síst að félags- málum og stöðu aðila vinnumarkað- ar, en staða þeirra hefur eflst mjög mikið innan ESB á allra síðustu ár- um. ASÍ hefur allt frá upphafi tekið mjög virkan þátt í EES-samstarfinu og þar á bæ finnum við mjög vel að það er sífellt erfiðara að taka þátt í Evrópustarfinu á grandvelli EES- samningsins. Að okkar mati er ekki seinna vænna að hefja markvissa umræðu um stöðu okkar í Evrópu- samfélaginu. Félagsmálakafli skýrslunnar Það væri hægt að hafa mörg fleiri orð um þann boðskap sem er að finna í skýrslunni, en komast að hér. Það er þó ekki hægt að sleppa því að minnast á félagsmálakafla skýrsl- unnar. Þegar skýrslan var rædd í al- þjóðanefnd ASÍ vora menn sammála um að þann kafla þyrfti að endur- skrifa frá granni. í fyrsta lagi er að finna í kaflanum alvarlegar stað- LIFANDI HONNUN Den Skandinaviske Designhojskole Lengri námskeiö: 18 vikur frá 17.8.2000 39 vikur frá 17.8.2000 21 vika frá 4.1.2001 Styttri námskeið: Kirkjur og list: 19.6-25.6.2000 Máltid og menning: 19.6-25.6.2000 Hönnunar-sumarháskóli: 1.7-14.7.2000 Simi 0045 86448044 www.designhojskolen.dk Skýrsla Eftir lestur skýrslunnar stendur sú áleitna spurning eftir, segir Ari Skúlason, hvort EES- samstarfíð sé fullnægj- andi til þess að ná utan um hagsmuni okkar. reyndarvillur eins og t.d. að samstarf ísíands og ESB fjalli um launamál. Þetta er alger fjarstæða og villa eins og þessi hefði aldrei farið út á prenti ef utanaðkomandi aðilar hefðu a.m.k. verið fengnir til þess að lesa handrit af skýrslunni yfir. í samantekt kafl- ans segir: „Halda má því fram að EES-samningurinn hafi bætt réttar- stöðu launafólks á íslandi." Þarna er um hikandi afstöðu að ræða og ég hef í margra ára starfi að þessum málum aldrei heyrt neitt hik í þessa átt frá þeim embættismönnum sem helst hafa um þetta fjallað. Undirkaflinn um vinnurétt og samráð og samn- inga aðila vinnumarkaðar á Evrópu- vísu er undarlega lítill og almennur miðað við aðra hluta þessa kafla og reyndar miðað við umfjöllun um ým- islegt annað í skýrslunni. Öllum sem vilja vita er ljóst að í þessum málum hefur farið fram hörð barátta á milli ASI annars vegar og atvinnurek- enda og stjómvalda hins vegar um að koma fram hér á landi skuld- bundnum réttarbótum á þessum sviðum. ASI hefur m.a. kært íslensk stjómvöld fyrir Eftirlitsstofnun EFTA í þessum efnum. í skýrslunni er einungis farið almennum orðum um allt þetta starf og ekki er einu sinni hirt um að telja upp allar þær reglur og tilskipanir sem hafa skap- að verulegar réttarbætur á þessu sviði hér á landi. Mér finnst tónninn í þessu kafla vera nýr og ótrúlega var- færinn og hikandi sem leiðir aftur hugann að því hvort hér sé um mat embættismanna eða stjórnmála- manna að ræða. Allir sammála um EES Það góða við skýrsluna er að hún færir umræðuna um þessi mál á nýj- an grann. Nær engum dettur í hug að halda því fram lengur að það hafi verið rangt af íslenskum stjórnvöld- um að ganga inn í EES-samstarfið á sínum tíma. Til þess er era kostir samstarfsins og ávinningur allt of augljósir. Nú er spurningin fyrir flestum einungis sú hvort núverandi staða mála sé fullnægjandi eða hvort við eigum að taka eitt skref í viðbót og stefna að fullri aðild að ESB. Þetta er stór spuming og til þess að svara henni þarf alvarlega, ítarlega og djúpa umræðu. Sú umræða þarf að komast sem fyrst á dagskrá og hún þarf að fara fram á okkar eigin forsendum. Það versta sem við get- um lent í er að þurfa að taka snöggar ákvarðanir í þessu máli bara vegna þess að aðrar þjóðir, t.d. Norðmenn, kjósa að taka einhver ný skref. Höfundur er framkvæmdastjóri ASI. ISLENSKT MAL EKKI fellur tré við fyrsta högg. Ég hélt á tímabili að röng notkun orðsins fyrrum væri á hröðu und- anhaldi, en nú þykir mér sem það hafi hafið gagnsókn. Ég eyk því leti mína og birti úr 648. þætti 11. júlí 1992. Eg get hvort eð er ekki gert þetta betur nú. Úr 648. þætti: „Kunnugt er að atviksorð standa með sögnum, enda heita þau ad- verbia á latínu. Verbum er sögn. Lýsingarorð standa hins vegar oft með nafnorðum og lýsa því fyrir- bæri sem hlotið hefur nafnið. Ein- falt dæmi er góður maður. Aftur á móti segjum við t.d. að eitthvað hafi verið eða gerst fyrrum = á fyrri tíð eða i gamla daga. Atviks- orðið fyrrum er þama með sögn- unum að vera og gerast, en lýsing- arorðin fyrri og gamla (einkunnir) með nafnorðunum tíð og dagur. Sá sem var fyrr, en er ekki leng- ur, er fyrrverandi. Að strangasta formi til er það orð lýsingarháttur, en þrásinnis notað sem lýsingar- orð. Var þrásinnis, ætti ég kannski að segja, því að notkun þess fer minnkandi. Þetta er skráð í Blön- dal „fyrverandi" og þýtt á dönsku forhenværende. Ekki er það merkt til varúðar, né heldur í Orðabók Menningarsjóðs. Orðið telst þar sem sagt gott og gilt. Próf. Baldur Jónsson á Islenskri málstöð minnir að einhverjir mál- vandir menn hafi þó talið fyr(r)ver- andi óæskilegt mál og vísað til danskra áhrifa, og svei mér ef mig rámar ekki í þessa afstöðu ein- hverra kennara minna fyrir löngu. Bæði af þeirri ástæðu og vegna lengdar orðsins hafa menn freist- ast til að nota fremur orðið fyrrum sem er helmingi færri atkvæði. Gallinn er bara sá, að þá getur svo farið, að atviksorðinu fyrrum sé þröngvað í ranga stöðu í setning- unni, látið gegna hlutverki lýsing- arorðs, eða á máli setningarfræð- innar, einkunnar. Kemur nú brátt til sögunnar enska orðið former sem alltaf er lýsingarorð. í grein eftir próf. Höskuld Þrá- insson í 3. árg. íslensks máls era því gerð skemmtileg og greinileg skil hvemig Persakeisari hinn síð- asti (íranskeisari) og fall hans tók snögglega að hafa úrslitaáhrif á vissan þátt íslensks máls. Margt hafði keisari þessi á samviskunni, er mér tjáð, en spillingaráhrif á ís- lenska tungu mun hafa verið óvilja- verk frá hans hendi, enda kom það i hlut fréttamanna að segja frá honum, falli hans og föram milli landa. Nú kann umsjónarmaður ekkert Umsjónarmaður Gísli Jónsson 1056. þáttur í persneskri stafsetningu né mál- fræði, svo að nafn keisarans verður hér lítt stafað, en hann var í ensk- um fréttum löngum nefndur ásamt nafni sínu „the former Shah of Ir- an“, eftir að honum fataðist vald og heilsa. Þetta dundi á heimsbyggð- inni, og þetta varð í fréttum ríkis- útvarpsins íslenska „fyrrum írans- keisari", ekki fyrrverandi eða fráfarandi Iranskeisari, og er þá komið að því sem ýmsa angrar: Fyrrum gegnir ekki lengur hlut- verki sínu sem atviksorð, heldur hefur tekið stöðu lýsingarorðs. Þykir umsjónarmanni, þó seint sé, sjálfsagt og einboðið að hefja gagn- sókn í þessu efni, þótt fátt sé frá keisara þessum sagt nú um stund- ir. En því meira er greint frá öðr- um „fyrrum“ fyrirbæram, og nú síðast líður varla sá dagur, að ekki sé sagt frá „fyrram“ lýðveldum So- vétríkjanna eða „fyrram" lýðveld- um Júgóslavíu. Þetta hljómar þó hóti skár, vegna þess að -um er lýs- ingarorðsendingin í þágufalli fleir- tölu. Það er auðvitað ekkert at- hugavert við að segja „í öllum lýðveldum Júgóslavíu". Hitt dugar ekki. Það er málfræðilega rangt og ergir mig mjög. Að sama skapi er ég þakklátur fyrir grein próf. Höskulds. En þetta er í minni málvitund ekki aðeins spuming um atviksorð eða lýsingarorð. Það er tvímæla- laust tímamunur á fyrrum og fyrr- verandi. Mér finnst fráleitt að Steingrímur Hermannsson sé ,fyrram forsætisráðherra", en hann er óumdeilanlega fyrrver- andi forsætisráðherra. Hið fyrra gæfi mér til kynna að hann hefði gegnt þessu embætti ekki öllu síð- ar en um síðustu aldamót. Mér finnst ekki heldur hægt að segja að faðir hans, Hermann Jónasson, sé fyrram forsætisráðherra, hann er of nálægt okkur í tímanum til þess. Ég bregst hinn versti við, ef ég er kallaður „fyrrum menntaskóla- kennari", eins og við hefur borið. Ég er fjarri því fæddur um síðustu aldamót eða þaðan af fyrr. En ég var menntaskólakennari og er fyrrverandi menntaskólakennari, ef ég þá fæ ekki að halda titlinum óeinkenndum, þótt hættur sé störf- um. Niðurstaða: Það er af tveimur ástæðum rangt að segja til dæmis: Hann keppir fyrir „fyrram lýðveldi Sovétríkjanna". Fyrrum er atviks- orð og getur því ekki með góðu móti verið einkunn með nafnorði, - og Sovétríkin vora ekki stofnuð fyrr en 1917 og era því ekki í nægi- legri tímafjarlægð. Hefjum gagnsókn, þótt seint sé. Fyrrverandi Persakeisari, sá síð- asti sem þar ríkti, er einhvers stað- ar niður kominn, lífs eða liðinn, en sá hinn sami er víslega hvergi í fyrrverandi lýðveldum Sovétríkj- anna.“ ★ Hlymrekur handan kvað (að ósk Þ.Þ. avíólógs): Sagði Guðni sem fæddist í Grísey: „Mitt glóðheita blóðið, það ffýs ei; ýmsum unaði sviptur aldreivargiftur, en ég hef þó verið í Hrísey." Stungið í vasa Áalþingióþarframála menn einfaldar staðreyndir bijála, enþefvísogratvís- ekki þvælandi og hvatvís - gengur þorskurinn þegjandi í ála. Til þess að bæta fyrir bölvið og ragnið á dögunum er hér lítilræði um biblíuorðin amen og hallelúja (halelújá). Þau era bæði úr hebr- esku. Amen kom til Norður- og Vestur-Evrópu úr grísku og latínu. Það var upphaflega lýsingarorð og merkti sannur, hárréttur. I sænsku er til orðtakið „öraggt eins og amen í kirkjunni“, og við þekkj- um þetta prýðilega í orðasamband- inu að segja já og amen við ein- hverju. Hallelúja er upphaflega tvö orð: Hallelu Jah. Hið fyrra er sögn og merkir að lofa og prísa, hið síðara er framparturinn af Jahve = guð almáttugur. í gömlum sálmum má sjá upphaf sem hljóðaði á þessa leið: „Halelújá. Þakkið Drottni, því að hann er mildur, og góðvilji hans varir að eilífu.“ Auk þess fær Elín Hirst plús fyrir að segja „hæst setti foringi Serba“. Of oft, svo ótrúlegt sem það er, hefur heyrst hástigið „hátt- settastur“. Tristertíð, talsvertstríð á stundum, en lofnarblíð, ljúfogþýð með sprundum. (Runólfur ríman.) Ath. vel: Tölvan gætir sín ekki alltaf, þegar skipt er milli lína. Því urðu tvær skekkjur af því tagi í síð- asta þætti. „óv-inina“ kom í stað óvin-ina og „ræg-ikarl“ i stað rægi-karl. Þá var t að röngu sett inn í ættamafnið Eggerz. Beðist er velvirðingar á þessu.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.