Morgunblaðið - 24.05.2000, Side 36

36 MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 2000
%------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Vinsæl-
asta ráðið
Við séum búin að kjósa rétt undanfarin
ár og uppskerum nú eins og við sáðum.
Við megum þess vegna vera góð við okk-
ur núna og launa okkur sjálfum póli-
tísku skynsemina með því að syndga.
Hlutverk leiðtoga er
oft vanþakklátt
starf, þeir eru
skotspónn okkar,
við skömmum þá
og gerum grín að þeim en ætl-
umst líka til þess að þeir standi
sig í stykkinu - og stundum er
gott að þeir gefi ráð ef við erum í
vafa. Ekki í skipunartón eða með
bendifingur á lofti, ekki með allt
of miklum skólameistarasvip en
ráð samt.
Eigum við hiklaust að setja
okkur í skuldir, er það verjandi?
Ef almenningur er of varkár og
sparar um of, eins og gerst hefur í
Japan, dregur úr umsvifum vegna
minni neyslu. Uppsagnir hefjast,
ládeyða og kreppa taka við af of-
þenslunni. En
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
ef við gefum
neyslunni of
lausan taum-
inn getur allt
farið á hvolf í verðbólgu og ann-
arri botnleysu.
Erfiðast hlýtur að vera fyrir
vinsæla leiðtoga að þurfa að segja
okkur eitthvað sem þeir vita að
við viljum helst ekki heyra, veita
óvinsæl ráð og loforð. Leiðtogi
Breta á stríðsárunum, Winston
Churchill, hét þjóð sinni „blóði,
svita og tárum“ eins og frægt er
orðið. Hann er nú lofaður fyrir að
segja fólki óþveginn sannleikann.
Nú eru allt aðrir tímar. Til allr-
ar hamingju þurfa leiðtogar okkar
ekki að berjast við stríðsæsinga-
menn í útlöndum og hvetja okkur
til að hætta lífinu fyrir frelsi og
lýðræði. Viðfangsefnin eru önnur
en samt hlýtur að vera rétt að
| velta fyrir sér hvort hugtakið var-
úð sé orðið eins og hverjar aðrar
fomleifar í augum ráðamanna.
Maður gengur undir manns
hönd til að fá forsætisráðherra,
ríkisstjórnina alla, sjálft Alþingi,
til að draga saman seglin í út-
gjöldum. Viðskiptahallinn sé orð-
inn geigvænlegur, segja hagfræð-
ingar Þjóðhagsstofnunar,
Aiþýðusambandsins, Verslunar-
ráðs og fleiri gagnmerkra aðila.
En ekkert stoðar. Varla eiga
fræðingarnir hagsmuna að gæta
sem fá þá til að hrella okkur að
óþörfu. Eitthvað annað hlýtur að
ráða för, til dæmis að samanlögð
reynsla þeirra af sveiflum í efna-
hagslífinu, ráðstafanir sem mælt
er með í öðrum löndum við svip-
aðar aðstæður og fleira fái fræð-
ingana okkar til að vara fólk við.
Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra segir hagfræðingana
ganga of langt í svartsýni. Þeir
átti sig ekki á því að með auknu
frjálsræði hafi losnað úr læðingi
svo mikill kraftur í atvinnulífinu
að þensla sé ekki jafn hættuleg og
hún hefði verið hér áður fyrr,
meðan spennitreyja ríkisafskipta
og einangrunarstefnu hélt aftur
af framförum.
Auk þess bendir hann á að þótt
við, þ.e.a.s. fyrirtæki landsmanna,
skuldi nú mikið erlendis, hafi líf-
eyrissjóðir og einstaklingar fjár-
fest tugi milljarða króna á síðustu
árum í erlendum sjóðum. Draga
verði þá fjárfestingu frá þegar
menn horfi á skuldabunkann, hún
sé ekki eyðsla út í loftið.
Hvað eiga nú venjulegir, ís-
lenskir þurfalingar og neyslu-
sjúklingar að gera? Við erum van-
ir því að ráðamenn og helstu
ráðgjafar þeirra, embættismenn í
seðlabanka og Þjóðhagsstofnun,
séu í stórum dráttum sammála
um að við launþegar séum ólík-
indatól sem ekki sé alveg treyst-
andi fyrir peningaveski.
Aratugareynsla okkar af að-
draganda samninga um kaup og
kjör er nokkuð einsleit. Við rifjum
upp sjónvarpsviðtöl við for-
sætisráðherra á hverjum tíma,
fjármálaráðherra, ábúðarmikla
talsmenn Seðlabankans, þung-
búna fulltrúa atvinnurekenda,
óháða sérfræðinga. Þeir sögðu
alltaf að við eyddum um efni fram,
værum óráðsíubelgir. Við hin
vissum upp á okkur skömmina,
sættum okkur við aðhald öðru
hverju en fengum stundum að
ímynda okkur í nokkra mánuði að
við værum búin að fá góða kaup-
hækkun. Verðbólgan sá til þess að
sælan varð skammvinn.
En nú erum við eyðslusamari
en nokkru sinni og sjálft valdið
fullvissar okkur um að allt sé í
lagi. Svona eigi þetta að vera. Við
séum búin að kjósa rétt undan-
farin ár og uppskerum nú eins og
við sáðum. Við megum þess vegna
vera góð við okkur núna og launa
okkur sjálfum pólitísku skynsem-
ina með því að syndga.
Er nema von að við séum ráð-
villt? Og klofningurinn birtist í
gerólíkum skilningi á gi-undvall-
arhugtökum eins og neyslu og
græðgi. Forsætisráðherra segir
okkur að honum finnist biskupinn
yfir íslandi nota klisjur þegar
hann fordæmi neysluhyggjuna.
Þetta sé alls engin synd heldur
bara eðlileg viðleitni hjá venju-
legu fólki til að hafa það betra. Og
gefur í skyn að biskupi væri nær
að vera sjálfum sér samkvæmur
og taka ekki þátt í að eyða og
spenna hundruðum milljóna
króna á Kristnihátíð í sumar.
Vafalaust er það rétt að allir
ættu að tala varlega um græðgi í
heilu samfélagi en vandinn er sá
að græðgi og botnlaus hlutadýrk-
un eru staðreyndir, ekkert síður
en forsjárhyggja og hræsni. Þó að
freistandi geti verið að strjúka
okkur með hárunum og segja að
þetta sé allt í lagi er það varla svo
að ráðherranum finnist að aldrei
geti verið rétt að hvetja fólk til að
hafa taumhald á sér. Reyndar
þarf ekki að leita Iangt til að rifja
upp ágætt dæmi um að honum of-
byði með réttu hófleysi í peninga-
græðgi.
Þegar sagt var frá því í febrúar
að stjóm Fjárfestingarbanka at-
vinnulífsins hefði tryggt ráða-
mönnum fyrirtækisins kaupauka
upp á tugi milljóna króna var for-
sætisráðherra spurður álits í út-
varpinu. „Mér finnst óeðlilegt að
menn gangi svo hratt um gleðinn-
ar dyr eins og þama var gert,“
svaraði hann. Varla er hægt að
skilja þessi orð á annan veg en
þann að hann hafí átt við peninga-
græðgi. Hún hafi gengið of langt
þegar samið var um kaupaukann
sem umræddir stjórnendur hafa
að sjálfsögðu getað reiknað út að
yrði býsna myndarlegur ef góð-
ærið héldi áfram.
Græðgi er til og sama á líka við
um neysluæði.
Ofremdarástand í
heilsuvernd starfsmanna
ÞAÐ var óvænt og
gleðileg uppákoma, að
fyrrverandi lögmaður
Vinnueftirlits ííkisins
og nýskipaður yfir-
læknir atvinnusjúk-
dómadeildar Vinnueft-
irlitsins skyldu taka sér
fyrir hendur að vekja
athygli á því ófremdar-
ástandi, sem að þeirra
mati og ýmissa annarra
hefur ríkt í starfs-
mannaheilsuvernd á ís-
lenskum vinnumarkaði
um langa hríð, sbr. um-
fjöllun í Morgunblaðinu
19. mars sl. Það em 20
ár síðan það var bundið
í lögum, að rækja skyldi starfs-
mannaheilsuvernd á vegum heil-
brigðiskerfisins við öll fyrirtæki á
Islandi. Vinnueftirlit ríkisins átti að
skipuleggja þessa starfsemi og koma
á samningum á milli fyrirtækjanna
og þeirra stofnana, sem skyldu ann-
ast þessa þjónustu. Er skemmst frá
því að segja að ekkert hefur gerst í
málinu. Lögin hafa verið samþykkt,
ákveðið hverjir skuli vinna verkið og
hverjir skuli skipuleggja það, en það
gerist bara ekkert í málinu. Hvergi
hefur verið stofnað til starfsmanna-
heilsuverndar í því formi, sem gert er
ráð fyrir í lögunum. Þess í stað hafa
fyrirtækin ráðið til sín trúnaðar-
lækna sem era starfsmenn fyrirtækj-
anna og starfa á þeirra forsendum,
og er það kallað heilsuvernd, en hef-
ur víða snúist upp í fjarvistaeftirlit,
sem sumir hafa kallað fjarvistalögr-
eglu. Slík starfsemi er ekki heilsu-
vernd, en getur aftur á móti í vissum
tilvikum haft neikvæð áhrif á heilsu
starfsmanna, og verkað sem þrýst-
ingur á starfsfólk í veikindatilfellum.
Það er eðlilegt að spurt sé, hvað
valdi þessu „ófremdarástandi“, hvers
vegna þessum lögum sé ekki fram-
fylgt. Magnús Ingi svarar því til, að
„framkvæmd þessara reglna hafi taf-
ist vegna þess að uppbygging heilsu-
gæslustöðva í landinu hafi ekki verið
af þeim krafti, sem reiknað hafi verið
með.“ Þetta er ekki fullnægjandi
skýring. Rétt er, að uppbygging
heilsugæslustöðva hefur gengið
seint, einkum á höfuðborgarsvæðinu,
en það þurfti ekki að hindra upp-
byggingu starfsmannaheilsuvemd-
ar. Sú starfsemi þarfnaðist sérstaks
skipulags og aðstöðu,
sem tengst gat þeim
heilbrigðisstofnunum,
sem fyrir vora í land-
inu, heilsugæslustöðv-
um eða sjúkrahúsum
eða jafnvel starfað
sjálfstætt.
Það sem skipti máh,
var að þjónustan væri
framkvæmd af opin-
bera heilbrigðskerfinu,
en ekki rekin sem hags-
munagæsla fyrirtækj-
anna.
Orsök „ófremdar-
ástandsins" er því ekki
skortur á heilsugæslu-
stöðvum. Það er hins
vegar íyrir hendi mjög ákveðin and-
staða í samfélaginu gegn þessu máli.
Er þar annars vegar virk andstaða af
hendi atvinnurekenda og hins vegar
óvirk andstaða eða vanræksla af
hendi ríkisvaldsins. Þeir, sem ætla
sér að ráða bót á „ófremdarástand-
inu“, verða að gera sér grein íyrir
þessari andstöðu og vinna bug á
henni.
A sínum tíma var reynt að koma á
samningum um heilsuvemd milli
Heilsugæslustöðvarinnar á Sólvangi
annars vegar og ÍSAL, álversins í
Straumsvík hins vegar. ÍSAL sleit
þeim samningum, trúlega vegna
þrýstings frá samtökum atvinnurek-
enda, og hélt áfram að reka sína
„heilsuvemd“ á eigin vegum og for-
sendum og gerir enn. Það mun vera
eina tilraunin sem gerð hefur verið til
slíkra samninga.
Ekki er hægt að ræða um heilsu-
vemd starfsmanna án þess að minnst
sé á verkalýðshreyfinguna. Lög um
vinnuvernd vora á sínum tíma sett
fyrir atbeina verkalýðshreyfingar-
innar og vinstri aflanna á Alþingi,
enda er það fyrst og fremst hags-
munamál launþega, að vernda starfs-
menn fyrir heilsutjóni af völdum
vinnunnar. Framkvæmd heilsu-
verndar á vinnustað hlýtur alltaf að
fela í sér hagsmunatogstreitu á milli
starfsmannanna og fyiirtækjanna,
vegna þess að það kostar peninga að
halda uppi trúverðugri heilsuvernd
og heilsusamlegu vinnuumhverfi. Af
þeim sökum vilja fyrirtækin hafa
töglin og hagldirnar í þessum efnum,
reka heilsuverndina sjálf og ráða því,
hvemig hún er rekin.
Heilsuvernd
Ég held að það megi með
nokkrum sanni halda því
fram að það „ófremdar-
ástand“, segir Guðmund-
ur Helgi Þórðarson, sem
Magnús Ingi Erlingsson
talar um, stafí að stórum
hluta af því að verkalýðs-
hreyfíngin og félags-
hyggjuöflin á Alþingi hafa
sofið á verðinum.
Þarna er sem sagt tekist á um pen-
inga. Slík átök era oft hörð og óvæg-
in, og þá er jafnvel ekki vflað fyrir sér
að hundsa lög, ef því er að skipta. í
slíkum slag þarf launþeginn stuðning
og hvatningu frá samtökum sínum og
ennfremur frá félagshyggjuöflunum
á löggjafarþinginu. Ég held að það
megi með nokkram sanni halda því
fram að það „ófremdarástand“, sem
Magnús Ingi Erlingsson talar um,
stafi að stóram hluta af því, að verka-
lýðshreyfingin og félagshyggjuöflin á
Alþingi hafa sofið á verðinum.
Yfirlæknirinn talar um, að það hafi
„ekki myndast neinn þiýstingur frá
sjúklingum veikum af atvinnusjúk-
dómum“. Þessi þrýstingur átti að
koma frá samtökum launafólks eða
pólitískum forsvarsmönnum þeirra á
Alþingi. Það átti ekki að bíða eftir
því, að fólk yrði veikt af atvinnusjúk-
dómum, þetta er forvarnarstarf. Það
hefur ekki árað til þess, hin síðari ár,
að einstakii' launþegar geti þrýst á
um eitt eða neitt. Það er máttur sam-
takanna, sem einn dugii', til að sigr-
ast á þeirri andstöðu, sem áður er
minnst á.
Það er rétt sem Magnús Ingi segir
að málið er í hörðum hnút. Ég vona,
að útspil hans verði til þess, að sá
hnútur verði leystur, eða höggvið
verði á hann.
Höfundur er fyrrv.
heilsugæslulæknir.
Guðmundur Helgi
Þórðarson
U ndir skr iftaár átta
Islendinga
ÞAÐ er rneð ólíkind-
um hvað við íslendingar
eram ákafír í að skrifa
undir nánast hvað sem
er. Tvö nýleg dæmi era
varðandi forsetaem-
bættið og gamla Borgar-
spítalann.
Hvað varðar undir-
skriftasöfnun Ástþórs
Magnússonar til að kom-
ast í framboð til forseta-
kjörs, era þeir tilburðir
ekki annað en ómerki-
legt tiltæki til að láta á
sér bera og væntanlega
líka til að geta snapað út
fé hjá hryðjuverkaleið-
togum. Það er að
minnsta kosti mín skoðun.
Hin undirskriftayfirlýsingin birtist
í Morgunblaðinu sl. laugardag til
stuðnings Sigríði Snæbjörnsdóttur,
hjúkranarfræðingi. Ég bara spyr:
Var formálinn ef til vill skrifaður eft-
irá? Svo mikið oflof kom fram í þeim
formála að mér var næstum óglatt við
lesturinn. Væntanlega á Sigríður
eitthvað af því lofi skilið, en hver get-
ur sett fram fullyrðingar á borð við
„að hafrmhæfasta hjúkranarfræðingi
sem litla ísland á“, svo vitnað sé beint
í formálann.
í framhaldi af þessu
vil ég að gefnu tilefni
minnast á grein, sem
ég skrifaði í Morgun-
blaðið 21. mars 1997,
og nefndi „Köld era
kvennaráð“. Þar drap
ég á mál sem snertir
hjúkran og skipulag
hjúkrunar á einni af
geðdeildum Sjúkra-
húss Reykjavíkur,
Arnarholti á Kjalar-
nesi. Einn þeirra
starfsmanna sem ég
gagnrýndi þar, var
Sigríður Snæbjöms-
dóttir hjúkranarfor-
stjóri. Við þá gagnrýni
stend ég og vil bæta því við, að Sigríði
og Guðnýju Önnu Arnþórsdóttur,
hjúkranarframkvæmdastjóra geð-
sviðs, tókst sameiginlega að brjóta
niður mest af þeirri jákvæðu starf-
semi sem þar hafði farið fram, og
endanlega var sjúkrahúsið orðið að
geymslustað í október 1997. Þetta get
ég fullyrt vegna þess að ekki einasta
var ég kvæntur deildarstjóra þaraa á
staðnum, heldur átti ég líka heima
þar í nokkur ár, kynntist mörgum
sjúklingum og sá hversu mikil áhrif
það hafði á líðan þeirra til hins verra
Undirskriftir
Sameiginlega hafi tekist
að brjóta niður mest af
þeirri jákvæðu starf-
semi, segir Einar G. Ól-
afsson, sem þar hafði
farið fram.
þegar þeir höfðu sífellt íyrir eyranum
fréttir um breytingar og tilfærslur á
staðnum, sem var heimili þeirra. Ég
hef gert mér far um að fylgjast með
þessum stað með atbeina góðs starfs-
fólks, sem enn starfar í Amarholti.
Síðast þegar ég spurðist fyrir fékk ég
ekki góðar fréttir. Vonandi, í Guðs
bænum, verður nú tekið á málum þar.
I nefndri grein minni gagnrýndi ég
einnig Ingibjörgu Pálmadóttur ráð-
herra og stend við þá gagnrýni. Hins-
vegar þykir mér Ingibjörg hafa vaxið
mjög í stai'fi á liðnu hálfu öðra ári eða
svo og tel ekki annað að ætla en fram-
hald verði á góðum verkum í mjög
svo erfiðu starfi.
Höfundur er heildsali.
Einar G.
Ólafsson