Morgunblaðið - 15.08.2000, Blaðsíða 22
22 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
NEYTENDUR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýtt
Berjatíminn hafinn
Vatnssía
KÍSILL
ehf. hef-
ur sett á
markað
vatnssíu.
í frétta-
tilkynn-
ingu seg-
ir að sían
sótt-
hreinsi
vatn,
fjarlægi
meðal annars salmonellu og e-coli
gerla. Á síunni er snúra sem tengd er
við vatnskrana. Þannig er vatnið leitt
inn í tækið þar sem það hreinsast.
Sían er á stærð við kaffivél og geng-
ur fyrir rafhlöðum. Hún fæst meðal
annars í Húsasmiðjunni, Byko, Ell-
ingsen og Vatnsvirkjanum.
Brauð-
stangir
og pitsur
DREIFING ehf.
hefur sett á
markað hvít-
lauksbrauðstang-
ir með osti og
tvær tegundir af
örbylgjupitsum. í
fréttatilkynningu
segir að brauð-
stangirnar séu
hitaðar í ofni í 8-10 mínútur en pits-
urnar á að hita í örbylgjuofni í 3 mín-
útur.
E-vítamín
er öflug vörn fyrír
frumur líkamans
ÉK
náttúrulegal
eilsuhúsið
Skólavöróustíg, Kringlunni & Smáratorgi
Ber
allt
árið
Krækiber, bláber og
aðalbláber hafa ver-
ið tínd hér á landi
allt frá landnámi.
Berjatíminn er nú
hafinn og víst að
margir eiga eftir að
leggja leið sína í
berjamó enda eru
berin talin holl og af
mörgum hreinasta
sælgæti.
MARGIR berjatínslumenn eiga sitt
uppáhalds berjasvæði þar sem þeir
fylla ílát sín ár hvert um þetta leyti.
Áðrir ferðast um landið þvert og
endilangt til að leita uppi ný berja-
svæði og kynnast um leið margs kon-
ar náttúru enda útiveran stór hluti
berjatínslunnar.
REVEf
ISOmtar
Morgunblaðið/Ásdís
Börn ekki síður en fullorðnir hafa gaman af berjatínslunni.
„Krækiber, bláber og aðalbláber
þroskast í ágúst og september,“ seg-
ir Nanna Rögnvaldsdóttir, ritstjóri
hjá bókaforlaginu Iðunni. ,Annars
fer þetta allt eftir tíðinni hverju
sinni.
Ber hafa áreiðanlega alltaf verið
höfð til matar á íslandi. í bók Hall-
gerðar Gísladóttur, Islensk matar-
hefð, kemur fram að samkvæmt ís-
lensku þjóðveldislögunum mátti tína
ber upp í sig á eignarlandi annarra
en það varðaði sektum að tína þau og
flytja burtu. Þar kemur einnig fram
að krækiberjavín var bruggað í
Skálholti snemma á öldum, senni-
lega vegna skorts á innfluttu messu-
víni.“
Berjaskyr var algengur réttur
síðsumars og á haustin áður fyrr að
sögn Nönnu og voru berin gjarnan
geymd í súru skyri fram eftir vetri
eða í sýru og drukkin með henni til
bragðbætis. „Berin hafa áreiðanlega
oft stuðlað að því að draga úr skorti á
C-vítamíni, sem var mjög algengur
hérlendis, einkum á vetrum.
Krækiber eru óvíða borðuð annars
staðar en á Islandi þó þau vaxi í fleiri
löndum eins og t.d. á Grænlandi, í
Kanada og í Skandinavíu. Samar, In-
úítar og norður-amerískir indíánar
borða raunar mikið af þeim.“
Treíjar og C-vítamín
eru gildi berjanna
„í dag er ýmislegt gert úr berjum.
Úr krækiberjum má gera bragðgóða
saft og hlaup. Þá eru berin tilvalin á
skyrið og einnig má gera úr þeim
Ijúffengar sósur, t.d. með villibráð
eða ábætisréttum.“
Bláber og aðalblá-
ber eru náskyld en
aðalbláberin þykja
betri enda sætari og
safaríkari. Bláber
eru fremur smá hér á
landi en þykja bragð-
góð. Þau eru vinsæl-
ust fersk en einnig
notuð í bökur, grauta
og í skyr. Þau má f'rysta og þurrka
og gera úr þeim saft, hlaup og sultur.
„Hérlendis vaxa aðalbláber víða
en aðallega þó um norðanvert landið
og var lyngið töluvert notað í grasate
fyrrum. Berin eru notuð á svipaðan
hátt og bláber, svo sem í bökur og
tertur, ábætisrétti, grauta, sultur og
hlaup. Þá er afbragðsgott að borða
þau með skyri og rjóma.“
Uppskriftir að berjaréttum, eink-
um súpum og grautum, safti og sult-
um, eru í mörgum, gömlum íslensk-
um matreiðslubókum. Árið 1940 kom
til dæmis út mat-
reiðslubókin Berja-
bókin eftir Gunn-
laug Claessen og
Kristbjörgu Þor-
bergsdóttur sem
fjallar eingöngu um
matreiðslu og nýt-
ingu á berjum.
„Trefjar og C-
vítamín eru gildi
berjanna," segir
Brynhildur Briem,
lektor við Kennara-
háskóla íslands.
„Berin eru holl, sér-
staklega ef þau eru
borðuð fersk og án
mikils sykurs og rjóma. Við suðu
eyðilegst C-vítamínið og sykur sem
bætt er í sultuna getur ekki talist
hollustuvara."
Best er að borða berin fersk,
næstbest er að frysta þau því þá
varðveitist eitthvað af C-vítamíninu
en versti kosturinn með tilliti til nær-
ingargildis er að gera sultu eða saft.
Beijakrukkur í jólapakkana
Sveinn Rúnar Hauksson heimilis-
læknir og kona hans, Björk
Vilhelmsdóttir félags-
ráðgjafi, hafa í
mörg ár haft
mikinn áhuga
á berjatínslu.
,Ár hvert fer
ég í hálfan mán-
uð í sumarfrí um
landið og fer í
berjamó, þá tel ég
ekki með þá eftir-
miðdaga sem ég
hleyp úr vinnunni og
eins helgarnar," segir
Sveinn Rúnar. „Konan
mín er traustur bakhjarl
og má segja að ég sé aðal- lega í
tínslunni og hún í vinnslunni, þannig
að það er ákveðin verkaskipting. Þá
hafa börnin í fjölskyldunni unað sér
vel með mér í brekkunum og sýnt
mikla þrautseigju við tínsluna."
Sveinn Rúnar segist oft tína lang-
tímum saman og glejnna sér í hita
leiksins. „Við eigum það mikið af
berjum að við gefum oft fjölskyldu
og vinum og þess má geta að stund-
um setjum við eina og eina berja-
krukku í jólapakkana."
Að sögn Sveins
Rúnars tínir hann
allskonar ber en aðal-
lega krækiber, bláber
og aðalbláber. „Aðal-
berjatínslutíminn er í
kringum mánaðamót-
in ágúst september en
þetta fer auðvitað
mikið eftir tíðinni. Á
bestu árum er hægt að tína ber um
mánaðamótin júlí ágúst og langt
fram í september."
Góð berjasvæði
Sveinn Rúnar ferðast vítt og breitt
um landið í berjatínsluferðunum sín-
um. „Ég hef lengi haldið upp á Reyk-
hólasveitina.
Mjög gott er einnig að tína í
Böggvistaðafjalli fyrir ofan Dalvík,
við Upsaströndina og í Svarfaðar-
dalnum. Fyrir austan eru einnig
mikil og góð berjalönd, ekki síst í
fjörðunum eins og Mjóafirði. í ná-
grenni við höfuðborgina finnst mér
gott að fara í Esjuhlíðar og í Grafn-
inginn.“
Aðalmálið þegar kemur að útbún-
aðinum að sögn Sveins er að eiga
næg ílát og segir hann frægar sög-
urnar um ógöngur berjatínslumanna
sem lenda í því í miðjum berjamó að
verða uppiskroppa með ílát. „Fólk
tekur þá oft upp á því að fækka föt-
um, binda fyrir ermar og tína í skyrt-
urnar. Best er einfaldlega að hafa
nokki’a plastpoka í vasanum, það fer
svo lítið fyrir þeim.“
Aðspurður segir hann það mis-
jafnt hvort hann noti berjatínur eður
ei. „Ég nota tínur ekki síst þegar ég
tíni krækiber en bláber finnst mér
skemmtilegra að handtína. Þetta fer
líka eftir tímanum, í byrjun tímabils-
ins er gott að handtína bláberin ein-
faldlega vegna þess að þau eru ekki
öll orðin fullþroskuð og í millitíðinni
ná grænjaxlarnir að þroskast."
Að sögn Sveins Rúnars hefur svo-
lítið verið deilt um tegundir bláberja.
Sérstaklega hvort til sé fleiri en ein
teg- und af aðalbláberjum. „Sam-
kvæmt grasafræðinni þá er
bara til ein tegund af aðal-
bláberjum. Aðalbláberin
geta samt verið ólík, þau
svörtu eru oft sætari en
enginn stærðarmunur
er á þeim.“
Þau hjónin Sveinn
og Björk gera saft,
sultu og hlaup úr
berjunum og ekk-
ert er eins góm-
sætt að sögn
Sveins og aðal-
bláberjasaft. „Hún
verður gjarnan þykk og það
er dýrlegt sælgæti ásamt nokkrum
rjómadropum.
Við eigum ber allt árið í frystikist-
unni og það er mikið sælgæti að nota
þau í tertur og eftirrétti enda gerum
við það óspart.“
Bláberiaterta
Bjarkar
_____________Botn;______________
__________2 1 /2 dl sykur______
_____________2egg_______________
_______1 tsk. vanilludropar_____
__________1 tsk. lyftiduft_____
__________3 msk. kalt voin______
__________4 msk, hveiti_________
100 g saxað suðusúkkulaði
_______100 g heslihnetuflögur
_______2 1 /2 dl saxaðar döðlur
Þeytið saman egg og sykur. Setjið
síðan vanilludropa, vatn, hveiti og
lyftiduft i. Að lokum er súkkulaði,
hnetum og döðlum blandað rólega út
í deigið.
Bakað í 26" tertuformi við 175° C í
um eina klukkustund.
Á botninn eru settir um 2 dl af
ferskum eða frosnum íslenskum (að-
al-)bláberjum og yfir það rúmlega
peli af þeyttum rjóma. Tertan þarf
að standa í a.m.k. þrjár klukkustund-
ir til að berjasafinn nái að mýkja
botninn.
Best er að borða
berin fersk og næst-
best er að frysta
þau því þá varðveit-
ist eitthvað af C-
vítamíninu