Morgunblaðið - 15.08.2000, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Danska blaðið Jyllandsposten segir vetnissprengju á hafsbotni við Thule
Bandaríkjamenn segja all-
ar sprengjur hafa eyðzt
Utanríkisráðherra Danmerkur segir
málið ekki nýtt og enga hættu á ferðum
NIELS Helveg Petersen, utanríkis-
ráðherra Danmerkur, gerði í gær lítið
úr frétt sem upp kom um helgina um
það að bandarísk vetnissprengja
hefði í 32 ár legið á hafsbotni utan við
Thule-herstöðina á Grænlandi.
Sagði Petersen þessar upplýsingar
„ekkert nýtt“. „Það sem mestu máli
skiptir í þessu sambandi er að ábyrgt
hreinsunarstarf hafi verið unnið eftir
slysið," segir í yfirlýsingu ráðherrans
sem gefin var út í gær í kjölfar íréttar
Jyllandsposten á sunnudag.
Bryan Whitman, talsmaður banda-
ríska utanríkisráðuneytisins, fullyrti í
gær að frétt blaðsins væri ekki rétt.
Allar fjórar vetnissprengjumar, sem
verið hefðu um borð í B-52-sprengju-
flugvélinni sem fórst við Thule hinn
21. janúar 1968, hefðu eyðilagzt í eldi í
slysinu.
í frétt Jyllandsposten var vitnað í
leyniskjöl úr Thule-stöðinni sem sagt
var að fyrrverandi starfsmenn þar
hefðu látið blaðinu í té. Segir blaðið
koma fram í skjölunum, að einungis
Stengur í kjarnaofninum stýra hrað-
anum á orkuframleiðslunni, þær fær-
ast upp þegar þörf er á meiri orku en
niður þegar þörfin er minni.
Það getur verið að sjálfvirkt kerfi í
skipinu hafi farið af stað og slökkt á
ofninum vegna þess að mikið högg
hafi komið á kafbátinn. En ekki er
víst að áhöfnin geti komið ofninum af
stað aftur.
Allt eru þetta samt getgátur, þeir
þijár af fjórum vetnissprengjum, sem
um borð voru, hefðu verið fiskaðar
upp úr flakinu. Sú fjórða hefði ekki
fundizt í köfunarleiðöngrum sem
famir vom niður að flakinu, sem ligg-
ur á um 300 metra dýpi undir ís, og
leit að henni hefði verið hætt.
I bandarískri skýrslu sem gefin var
út að rannsókn brotlendingarinnar
lokinni um mitt ár 1968 og Jyllands-
posten vísar til segir að allar kjam-
orkusprengjumar væm vísar en ekki
er tekið fram hvort þær hafi allar
fjórar verið sóttar upp af hafsbotni.
Þetta mál skarar eld að þeirri um-
ræðu sem verið hefur í Danmörku og
á Grænlandi um það hvort Banda-
ríkjamönnum skuli heimilt að nota
Thule-stöðina, þar sem er öflugur
radarbúnaður, í hinni nýju eldflauga-
vamaáætlun sinni, NMD-áætluninni
svokölluðu. Petersen tjáði frétta-
eins og hún hefur lengi gert.
Aðalútstreymið er með Austur-
Grænlandsstraumnum og tungur úr
honum fara fyrir norðan og austan
Island. En ég á ákaflega erfitt með að
sjá fyrir mér eitthvað sem gæti valdið
því að áhrif frá þessum kafbáti hefðu
í för með sér aukna geislavirkni við
ísland. Og efnin yrðu auk þess ára-
tugi, jafnvel aldir, að berast hingað,"
segir Sigurður M. Magnússon.
mönnum í Kaupmannahöfn í gær að
fréttin myndi ekki hafa nein áhrif á
væntanlegar viðræður milli banda-
rískra og danskra stjómvalda um það
hvort Bandaríkjamönnum skuli heim-
ilt að nota stöðina í þessum tilgangi.
„Þessi mál eru allsendis óskyld,"
sagði ráðherrann. Grænlenzkir
stjómmálamenn hafa tekið þeirri
hugmynd mjög illa að Thule-stöðin
gegni hlutverki í NMD-áætluninni af
ótta við að það geri Grænland að lík-
legra skotmarki á átakatímum.
Var skoðað fyrir þrettán árura
í yfirlýsingu Petersens kemur
fram að fullyrðingar um að fjórða
sprengjan úr farmi B-52-vélarinnar
lægi enn á hafsbotni hefðu verið
kannaðar í umboði danska þingsins
árið 1987. Danskir þingmenn og
hermálasérfræðingar gaumgæfðu þá
BJ ÖRGUN ARLIÐ AR á kajökum
koma til aðstoðar keppanda í stökk-
keppni sem fram fór í Mostar í
Bosníu-Hersegóvínu á sunnudaginn.
Var stokkið fram af Gömlu brúnni,
eða leifum hennar, sem er frá því á
kvikmynd af vettvangi, sem tekin var
úr bandarískum kafbáti, og komust
að þeiiTÍ niðurstöðu að engin ástæða
væri til að véfengja fullyrðingar
Bandaríkjamanna um að hreinsunar-
starfi hefði verið lokið með viðunandi
hætti. Petersen tjáði blaðamönnum í
gær að Bandaríkjamenn hefðu síðast
árið 1995 fullvissað dönsk stjómvöld
um þetta.
Danskur prófessor í kjameðlis-
fræði, Povl Lebeck 01gaard, sagði í
samtali við danska útvarpið í gær, að
væri það rétt að þama lægi vetnis-
sprengja á hafsbotni væra hverfandi
líkur á að hún gæti sprangið - kveiki-
búnað vantaði á allar sprengjumar
fjórai- - og geislavirk efni, plútón og
úran, lækju svo hægt úr henni að eitr-
unaráhrif á umhverfið yrðu í algjöra
lágmarki.
Benti 01gaard á að kjamorku-
sprengjur lægju víðar á botni heims-
hafanna, sem kosið hefði verið að láta
liggja óhreyfðar. Það væri enda af-
farasælast að hans mati.
tímum Ottómankeisaradæmisins, en
var eyðilögð í Bosníustríðinu. Hafði
liðið yfír þennan keppanda, en af 62
sem skráðu sig til leiks luku 29
keppni. Er þessi stökkkeppni ár-
legur viðburður í Mostar.
Geislun og sprenging
álíka ólíkleg við Thule
Ekki
heilsufars-
leg hætta
ÍSLENDINGUM ætti ekki að
stafa heilsufarsleg hætta af kjarn-
orkusprengju sem hugsanlega
leynist á hafsbotninum mjög norð-
arlega við vesturströnd Grænlands
að sögn Sigurðar M. Magnússonar
hjá Geislavörnum ríkisins. Hann
segir að kjarnorkusprengjur séu
hannaðar og framleiddar með það í
huga að þær þoli margvíslegt
hnjask og eigi því ekki að springa
fyrir slysni. Sigurður segir erfitt
að ímynda sér að alvarleg hætta
stafi af sprengju sem liggi á hafs-
botni við Thule á Grænlandi. Hann
segir afar ólíklegt að sprengjan
springi fyrir slysni og að geislun
frá sprengjunni stöðvist líklega á
nokkrum metrum í sjónum.
Tærist á löngum tíma
Hann segir að málmur tærist
upp á mjög löngum tíma vegna
seltunnar í sjónum og það gerist
mjög hægt þarna vegna þess hve
kaldur sjórinn er. Eftir mjög lang-
an tíma, jafnvel hundruð ára, gæti
plútón lekið frá sprengjunni. Plút-
ón leysist ekki upp í sjónum og
myndi því vera í formi agna sem
væntanlega myndu falla á botninn
og festast í setinu á hafsbotni. Til
þess að velta vöngum yfir hugsan-
legri dreifingu geislavirkra efna
þarf að þekkja botnstraumana á
staðnum svo og hversu mikil lóð-
rétt blöndun er í efri lög sjávar
þar sem fiskur heldur sig. Ytra
áreiti sem myndi hafa áhrif til hins
verra á sprengjuna þyrfti t.d. að
vera í formi ísaldar sem yrði til
þess að Grænlandsjökull stækkaði
og botnfrysi á svæðinu þar sem
sprengjan er. Við það gætu plútón-
klumparnir pressast saman og
keðjuverkun hugsanlega orðið.
Sigurður segir þó að þetta sé bæði
mjög ólíklegt og mjög fjarlægt
okkur í tíma.
Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra
„Ekkert
nýtt kom-
ið fram í
málinu“
EKKI virðist tilefni til áhyggja
af hálfu Islendinga vegna
fregna í dönskum fjölmiðlum
um að kjarnorkusprengja liggi
á hafsbotni úti fyrir Græn-
landsströndum.
Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra segir að ekkert nýtt
hafi komið fram í málinu og að
þær upplýsingar sem fengist
hafa frá dönskum stjórnvöld-
um séu þess efnis að fullnaðar-
skýring í málinu hafi fengist
frá bandarískum stjórnvöldum
fyrir fimm áram. Sérfræðingar
danska hersins telji enn fremur
að ekki stafi hætta af því þó svo
að sprengja kunni að liggja á
hafsbotni, hvorki sprengju-
hætta né hætta á geislun.
Áfram fylgst með
Ráðherra segir að sam-
kvæmt upplýsingum frá
bandarískum yfirvöldum sé vit-
að um afdrif allra þeirra
sprengja sem um ræðir. Hann
segir þó að áfram verði fylgst
með málinu þó svo að hann geti
ekki sé að neinar nýjar upp-
lýsingar hafi komið fram í mál-
inu.
Forstöðumaður Geislavarna ríkisins
um kafbátinn Kúrsk
Ekkert bendir
til að slysið muni
hafa áhrif hér
RÚSSNESKI kjarnorkukafbáturinn
Kúrsk var ekki búinn kjarnorku-
vopnum og afar ósennilegt er að
geislavirkni frá kjamaofninum verði
svo mikil að hún berist í mælanlegu
magni að ströndum íslands, að sögn
Sigurðar M. Magnússonar, forstöðu-
manns Geislavama ríkisins. Hann
segir í samtali við Morgunblaðið að
erfitt sé að meta hættuna á geisla-
virkni frá flakinu vegna þess að ein-
vörðungu Rússar sjálftr viti hve vel
sjálfur kjamaofninn sé varinn gegn
tæringu í sjónum, hve mikið hafi ver-
ið af geislavirkum úrgangi í bátnum
og hvaða gerð eldsneytis hann hafi
notað. Ekki sé líklegt að ráðamenn
rússneska flotans verði fúsir að láta
slíkar upplýsingar í té.
Ekkert bendir til óeðli-
legrar geislunar
. „Það er ekki neitt sem bendir til
þess að slysið eigi rætur sínar að
rekja til einhvers í kjarnaofninum,"
segir Sigurður. „Ekkert gefur til
kynna að um óeðlilega geislun sé að
ræða inni í kafbátnum. Hann virðist
hafa tekið þátt í æfingum hjá norður-
flotanum. Síðan verður árekstur
snemma að morgni sunnudags, hvort
sem það er við annan bát, herskip eða
hann hefur hreinlega siglt á eitthvað
á sjávarbotninum, klett eða annað.
Það hefur komið leki að bátnum og
þeir hafa orðið að leggja honum á
hafsbotninn.
Fram kemur að slökkt sé á kjarna-
ofninum. En við getum ekki vitað
hvort áhöfnin slökkti á ofninum eftir
að báturinn var sestur á botninn eða
fyrr og hver orsökin hefur verið.
einu sem vita nákvæmlega hvað
gerðist era skipveijar sjálfir."
Rússar eiga marga mun eldri
kjamorkukafbáta og mikið er af
ónýtum kjamaofnum og geislavirk-
um úrgangi í flotabækistöðvum
þeirra á þessum slóðum. Sigurður er
spurður hvað verði um geislavirk efni
sem berist frá flakinu, hvaða straum-
ar hafi þar áhrif.
„Ef báturinn verður þama á hafs-
botninum um aldur og ævi hefur
bæst við safnið sem er á hafsbotnin-
um, í kafbátnum era einn eða tveir
ofnar. Báturinn mun á mjög löngum
tíma tærast upp og ofninn á enn
lengri tíma, þá geta farið að leka úr
ofninum einhver efni. í kjarnaofnin-
um getur verið einhver úranblanda
sem er mjög þungt efni og myndi
væntanlega bindast setinu á sjávar-
botninum á staðnum og næsta ná-
grenni bátsins.
Síðan er það sem við köllum geisla-
virkan úrgang en það era efni sem
myndast við orkuframleiðsluna þeg-
ar úranið klofnar og myndar orku.
Það era efni eins og sesín 107 og
strontín 90 en fylgst er með magni
þeirra í umhverfinu. Þau leysast upp
í sjónum og myndu berast með haf-
straumum. Yfirborðsstraumar liggja
þarna til austurs svo að mestar líkur
era á að efnin myndu berast austur á
bóginn úr Barentshafi í Karahaf og
blandast þar því sem fyrir er. Ég er
ekki viss um að hægt yrði að greina
marktæka aukningu í Karahafi, það
er fyrir töluvert af geislavirkum efn-
um þarna, þau berast líka með ánum
frá Síberíu út í Norður-íshafið. Síðan
myndi þessi súpa hringsóla þarna
Reuters
Keppni í Mostar