Morgunblaðið - 15.08.2000, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Nýjar bækur
• THE Wineland MUIenium, ensk
þýðing bókarinnar Vínlandsgátan
eftir Pál Bergþórsson í þýðingu
Önnu Yates. Forseti Islands, Ölafur
Ragnar Grímsson, ritar formála að
bókinni.
Bókin kom út árið 1997 og var til-
nefnd til Islensku bókmenntaverð-
launanna í flokki fræðirita.
Vínlandsgátan fjallar um landa-
fundi norrænna mannaí Vesturheimi
um árið 1000, og þá aðallega Leifs
heppna og Þorvalds Eiríkssona og
Þorfinns karlsefnis. Höfundurinn,
Páll Bergþórsson, leggur Vínlands-
sögumar, Grænlendinga sögu og
Eiríks sögu rauða, til grundvallar,
rekur þær áfanga eftir áfanga og
kortleggur leiðir manna og dvalar-
staði. Lýsingar sagnanna eru bornar
saman við þá þekkingu sem afla má á
annan hátt um siglingatækni fom-
manna, staðhætti, loftslag, gróður og
dýralíf í Vesturheimi og þjóðhætti
indíána og ínúíta. Og lesendur sjá
kunnuglegar slóðir í nýju Ijósi og
geta ímyndað sér íslenska menn
reikandi um á þeim stað þar sem nú
er New York - en þeir nefndu Hóp.
En Páll hefur ekki látið þar við
sitja í leit sinni að lausn Vínlandsgát-
unnar. Sjálfur lagði hann land undir
fót í tengslum við rannsóknir sínar,
kannaði staðhætti vestanhafs og
fann meðal annars villtan vínvið og
sjálfsáið hveiti eða villirís. í bókinni
em m.a. birt dagbókarbrot og ljós-
myndir úr þeirri ferð hans. I viðauka
er birtur texti Vínlandssagnanna,
Grænlendinga sögu og Eiríks sögu
rauða með nútímastafsetningu.
Páll Bergþórsson er fæddur árið
1923. Hann er fil. kand. í veðurfræði
frá Stokkhólmsháskóla, var Veður-
stofustjóri um hríð og hefur á undan-
fórnum áratugum ritað og þýtt bæk-
ur og greinar um veðurfræði og
veðurfar. Einnig hefur hann flutt yfir
200 útvarpserindi um sömu málefni.
Útgefandi erMál ogmenning.
Bókin er 304 bls. Verð: 3.490 kr.
Te Kanawa í Líbanon
Sópransöngkonan Kiri te Kanawa
kom fram á fyrstu tónleikum sum-
arhátíðarinnar í Libanon. Það var
Konserthljómsveitin í Búdapest
sem lék á þessum tónleikum undir
stjórn Robins Stapletons. Meðal
annarra listamanna, sem koma
fram á sumartónleikunum, eru
Jessye Norman og arabiska söng-
konan Fayrouz.
Reuters
Vinsælt myndefni
Áhugamálarar festa óperuhúsið í Sydney á léreft. I höfninni liggja sögufrægir farkostir og er þetta vinsælt mynd-
efni manna.
Magnea Tómasdóttir í loka-
keppni Wagner-radda
MAGNEA Tómasdóttir komst í
lokakeppni Alþjóðlegrar keppni
Wagner-söngradda í Þýskalandi,
en undanúrslitin fóru fram dagana
6. og 7. ágúst í Bayreuth.
Magnea er í hóp 16 söngvara
sem þreyta munu lokakeppni. Um
það bil 100 umsækjendur sóttu um
þátttöku og var Magnea ásamt 45
öðrum söngvurum valin til keppn-
innar. Richard Wagner félagið á
íslandi ákvað í byrjun árs að
styrkja Magneu Tómasdóttur
söngkonu til að taka fyrir hönd fé-
lagsins þátt í Alþjóðlegri söng-
keppni Wagner-radda í Þýska-
landi. Það eru Alþjóðasamtök
Wagner-félaga sem standa að
þessari keppni ásamt Richard
Wagner-félaginu í Saarbrúcken og
óperuhúsinu þar í borg, en þar
verður einnig lokaáfangi keppninn-
ar haldinn í október nk. Að sögn
Hermanns Kronzs, forsvarsmanns
keppninnar, voru keppendur í ár í
mjög háum gæðaflokki og dóm-
nefnd mikill vandi á höndum að
velja þá 16 sem áfram komust.
Magnea stundaði nám hjá Unni
Jensdóttur við Tónlistarskóla
Seltjarnarness en lauk síðan fram-
haldsnámi frá Trinity College of
Music í London árið 1996. Hún
hefur sungið m.a. við óperuna í
Köln á árunum 1997-1999, hlotið
styrki úr Söngmenntasjóði Marín-
ós Péturssonar og frá Félagi ís-
lenskra leikara og var bæjarlistar-
maður Kópavogs árið 1998.
Einn litur í
stórri mynd
✓
Hörður Askelsson kórstjórí segir kórhlutann í Baldri
reyna á söngvarana þar sem kröfur um tónhæð og
styrkbreytingar séu miklar.
Hörður Áskelsson
Morgunblaðið/Arnaldur
HÖRÐUR Áskelsson, organisti í Hall-
grímskirkju og stjórnandi Mótettukórsins,
hefur það sérkennilega verkefni með hönd-
um að stýra Schola cantorum kórnum í upp-
færslunni á Baldri eftir Jón Leifs. Sérkenni-
lega í þeim skilningi að hinn sungni þáttur
verksins er nánast „án orða“.
Hvert hlutverk kórsins er, þegar hann er
ekki að segja sögu eða færa atburðarásina
áfram, er ekki vel ljóst okkur leikfólki - og
svo hlýtur stærð kórsins, 25 manns, að koma
á óvart. í þessu risastóra verki, með risa-
stórri sinfóníuhljómsveit, danshöfundi og
hljómsveitarstjóra sem eru ekki af smærri
tegundinni. Þegar kórstjórinn er spurður
hvers vegna kórinn sé ekki stærri, segir
hann: „Að sjálfsögðu væri betur við hæfi að
hafa stærri kór, miðað við stærð verkefnis-
ins, en kammerkórinn Schola cantorum er
kominn með mikla reynslu af því að syngja
verk Jóns Leifs vegna þess að við höfum
sungið mörg verka hans í hljóðritunum sem
sænska útgáfufyrirtækið BIS er að taka upp.
BIS er að gefa út hljómsveitarverk hans
pg við höfum verið, ásamt Sinfóníuhljómsveit
íslands, að vinna að þessum upptökum síð-
ustu árin og erum langt komin.“
Þéttriðinn tónlistarvefur
„Ástæðan fyrir því að ákveðið var að
Schola cantorum tæki að sér kórþáttinn í
uppfærslunni er sú að þetta er svo harður
ritháttur fyrir kór að það þurfti helst at-
vinnumenn til þess að syngja hann og þessi
kór er samsettur af lærðum söngvurum. í
verkinu eru vægðarlausar kröfur um tón-
hæð, styrkbreytingar og allt slíkt. Ef ég
hefði 200 manna kór með þá hæfni sem
Schola cantorum hefur, myndi ég fremur
kjósa það en að vera með 25 manns. En jafn-
vel 200 manna kór hefði varla roð við svo
þéttriðnum tónlistarvef sem er í þessu verki
og verkum Jóns Leifs yfirleitt - og þá á ég
m.a. við hið gríðarlega slagverk sem er í
verkum hans eins og þeir vita sem þekkja
Jón Leifs. Þess vegna er gripið til tækninnar
og kórinn magnaður upp og því á kór með 25
söngvurum, sem eru vel heima í stíl Jóns, að
duga vel.“ Hvert er hlutverk kórsins? Jón
ætlar kórnum lítið hlutverk, því miður, hann
notar kórinn sem hljóðgjafa til þess að bæta
ákveðnum lit í hljómsveitina.
Hann er yfirleitt með kórinn baksviðs,
hann er eins og hljómur úr fjarska. Með
mögnun er hægt að hafa áhrif á-það hvernig
þessi litur virkar sem var auðvitað ekki hægt
á þeim tíma sem verkið var skrifað. Reyndar
eru fyrirmæli sem Jón skrifar inn í nótur
raddskrárinnar um framvindu dramans svo
nákvæm að það er eins og hann hafi verið að
skrifa kvikmyndahandrit. Margt af því er
ábyggilega illframkvæmanlegt á leiksviði."
Hvað geturðu sagt mér um kórinn? Scola
cantorum er þriggja ára gamall kór og fellur
undir skilgreininguna kammerkór og frá
upphafi hafa verk hans verið af tvennum
toga, annars vegar barokk- og endurreisnar-
tónlist, það er að segja gamla tónlistin og
hins vegar ný tónlist. Við höfum verið að
frumflytja ný verk eftir íslensk tónskáld og í
þeim efnum er mikið framundan hjá okkur.
Ég kom fyrst að upptökum á verkum Jóns
Leifs fyrir kór og hljómsveit fyrir BIS með
Mótettukór Hallgrímskirkju sem er hinn
kórinn minn. Svo var ég beðinn um að ann-
ast áfram kórhlutann í næstu verkefnum og
sá að það hentaði betur að vinna þessar upp-
tökur með minni kór.“
Tónskáld hinna miklu öfga
Hver eru helstu einkennin í tónsmíðum
Jóns Leifs? „Ef við erum að tala um það
mjög almennt, þá er hann tónskáld hinna
miklu öfga. Hann er alltaf að fara út á jaðra
þess sem mögulegt er. Þetta á ekki síst við
hvað sönginn snertir. Hann fer mikið út á
jaðarsvæði í tónhæð, bæði hæð og dýpt, sem
sjaldan er gert þegar skrifað er fyrir raddir.
Þessar öfgar koma vel fram í hljómsveit-
arverkum hans, meðal annars í mjög mikilli
notkun slagverks og mjög yfirdrifinni notk-
un á endurteknum áherslum. Eftir að hafa
kynnst verkum þessa tónskálds, finnst mér
hann alltaf vera sjálfum sér samkvæmur.
Það verður að segjast eins og er að hann
skrifar ekki vel fyrir söngraddir. Hann notar
kórinn eins og hljóðfæri og er ekkert að
spekúlera í þvi hvað sé þægilegt að syngja.
Kórinn er „effekt" sem hann beitir - og
auðvitað nær hann fram miklum áhrifum
með þessu hætti.
Á Kristnitökuhátíðinni á Þingvöllum í
sumar flutti ég tvo þætti úr verki eftir Jón
sem heitir Þjóðhvöt og var skrifað fyrir sam-
keppni Alþingishátíðar 1930. Þar var ég með
næstum 200 manna kór og Sinfóníuhljóm-
sveit íslands. Það var heilmikil reynsla að
upplifa verk hans í því samhengi.