Morgunblaðið - 15.08.2000, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000 39
i ára, sem Ei- Danski fornleifafræðingurinn Eric Zehmke brá sér í gervi Eiríks
;esti sem leik- rauða á Leifshátíð. Hér er hann staddur inni í tilgátubænum og
syni, 10 ára. horfir upp einn ljóra skálans.
Morgunblaðið/Gunnlaugur Arnason
in var á Eiríksstöðum í Haukadal dagana 11.-
dagar
num
Ragnar Grímsson, afhjúpaði styttu af Leifi
yni eftir Nínu Sæmundsson.
ifshátíð, en um 40 skandinavískir víkingar
na og er járnsmiðurinn einn af þeim.
hafa ekkert breyst þótt þær hafi
fengið ryksugu."
„Sjálfur hef ég sótt mína sögu-
og landnámsaldarkonu til ömmu
minnar sem um aldamótin flutti úr
sveit á mölina," sagði Einar en að
hans sögn var amma hans bæði
róttæk og mikill kvenskörungur
sem komst í snertingu við guð-
dóminn í gegnum bænina og ljóð.
„Þess vegna las hún Hallgrím,
Matthfas og önnur ljóðskáld en
hún var minna fyrir sagnaskáld og
bar því við hvað flest þeirra gengu
um með Ijóta hatta.“
Einar sagði ömmur, og allai-
okkar formæður, án efa skemmti-
legustu konur sem lifað hafa á Is-
landi og að þær væru undirstaða
bókmennta og sagnalistar. „Það
er ekkert skáld án ömmu, ekkert
skáld án konu, ástin er besta nær-
ing orðanna,“ sagði Einar í lokin.
Mjöður drukkinn i skálanum
Þegar ræðum og skemmtiatrið-
um lauk, en Öm Árnason leikari
kitlaði hláturtaugar gesta og
Hanna Dóra Sturludóttir og Álfta-
gerðisbræður sungu nokkur lög,
var haldið að Eiríksstöðum þar
sem forseti íslands afhjúpaði
styttu Nínu Sæmundsson af Leifi
heppna, ungum og óvopnuðum.
Forseti líkti þeim saman, Nínu og
Leifi, en bæði héldu þau vestur um
haf á vit nýrra ævintýra, Nína sem
listamaður en Leifur sem land-
könnuður. Því næst var haldið að
tilgátubænum sem var reistur að
fyrirmynd fornbæjar Eiríks
rauða. Mikil vinna hefur verið
lögð í byggingu hússins jafnt að
utan sem innan. Hönnuður húss-
ins, Stefán Örn Stefánsson arki-
tekt, sagði forseta og öðmm gest-
um frá byggingu hússins og var
þeim síðan boðið upp á mat að
hætti fornra manna sem var svo
skolað niður með miði.
Skandinaviskir víkingar
sýndu listir sínar
Að sögn aðstandenda hátfðar-
innar stfluðu þeir inn á íjölskyldu-
fólk og nóg var við að vera fyrir
bömin, en á svæðinu var hopp-
kastali, brúðuleikhúsið Tíu fingur
sýndi leikrit um Leif heppna,
skandinavískir víkingar reistu
víkingabúðir, elduðu mat, smíð-
uðu úr járni og bökuðu brauð og
var gestum velkomið að taka þátt í
herlegheitunum. Er líða tók á dag-
inn sýndu danskir víkingar bar-
dagalistir og leystu þrautir á hest-
um. Per Rumberg og Lisa Byers
spiluðu víkingatónlist og fólk gat
fylgst með fomleifauppgreftri á
Eirflcsstöðum þar sem Guðmund-
ur Ólafsson fomleifafræðingur
greindi frá fomleifarannsóknum á
svæðinu, en þó nokkuð er enn að
finna af forngripum þar.
Veður var með ágætum á laug-
ardaginn, milt og gott, og gestir
hátíðarinnar virtust skemmta sér
vel. Þegar húma tók að kveldi
gæddu gestir sér á grillmat, en
rúmlega tuttugu skrokkar voru
grillaðir að víkingasið. Torfi Ól-
afsson trúbador spilaði í veitinga-
Ijaldinu, en Selma og Todmobile
slógu botninn í kvöldið með úti-
tónleikum. Hátíðarhöld héldu
áiram íram á sunnudag og bless-
aði herra Karl Sigurbjörnsson
biskup tilgátubæinn. Leifshátíð
var svo slitið klukkan Qögur þann
sama dag og héldu hátíðargestir
heim á leið eftir góða daga í Döl-
unum.
Alþjóða heilbrigðisstofnunin og Alþjóðabankinn spyrna
við fótum gegn hættunni sem stafar af tóbaksnotkun
Verðhækkanir árang-.
ursríkastar til að
draga úr reykingum
Morgunblaðið/Eiríkur P.
Guðlaug B. Guðjónsdóttir, framkvæmdastjóri Krabbameinsfélags —
Reykjavfkur, Þorgrímur Þráinsson, framkvæmdasljóri tóbaksvarnar-
nefndar og Þorsteinn Njálsson, formaður tóbaksvarnamefndar. Þau
standa við teljara sem settur var í gang við upphaf alþjóðlegu ráðstefn-
unnar um tóbaksvarnir í Chicago í síðustu viku. Talið er að um 4 milljón-
ir manna deyi af völdum reykinga árlega, en teljarinn sýndi samkvæmt
því hversu margir myndu láta lífið á meðan á ráðstefnunni stóð. Myndin
er tekin snemma á 5. degi ráðstefnunnar, en þá var teljarinn kominn í
47.437 manneskjur, en um 8 manns deyja á hverri minútu í heiminum af
völdum tóbaks.
Fulltrúar
tóbaksvarnar-
nefndar og
Krabbameinsfé-
lags Reykjavíkur
telja verðhækkan-
ir nauðsynlegar
hérlendis
HÆKKUN á verði vindl-
inga er talin ein einfald-
asta og áhrifaríkasta
leiðin til að draga úr
reykingum í heiminum í dag, að því
er fram kom á 11. alþjóðlegu ráð-
stefnunni um baráttuna gegn tó-
baksncitkun í Chicago í síðustu
viku. I riti sem kynnt var á ráð-
stefnunni, Tobacco Control in
Developing Countries, og unnið
var á vegum Alþjóða heilbrigðis-
stofnunarinnar, WHO, og Alþjóða-
bankans kemur í ljós að á síðasta
ári létu fjórar milljónir manna lifið
í heiminum vegna reykinga, eða
einn af hverjum tíu fullorðnum sem
létust á árinu.
Miðað við óbreytt ástand er
reiknað með að tíu milljónir manna
deyi af völdum reykinga árið 2030
og sjúkdómar af völdum tóbaks or-
saki dauða 500 milljóna núlifandi
jarðarbúa. Til þess að bregðast við
þessu alvarlega vandamáli, að mati
þessara stofnana, er skattahækkun
á tóbakssölu lykillinn að því að
draga úr reykingum, og þá sér-
staklega meðal fátækara fólks,
yngra fólks og þeirra sem hafa
frekar litla menntun.
Islenskir þátttakendur á ráð-
stefnunni taka undir þessi rök og
vilja að tóbak hækki verulega í
verði hér á landi og tóbaksneysla
verði ekki vísitölutengd, enda sé
það óeðlilegt þar sem reykingafólki
hérlendis virðist ætla að fækka
verulega á þessu ári. Ennfremur
telja þeir að nauðsynlegt sé að
hjálpa þeim sem hafa hætt, með
því að hækka verð á sígarettu-
pakkanum.
I inngangsræðu sinni á ráðstefn-
unni sagði Gro Harlem Brundt-
land, aðalframkvæmdastjóri Al-
þjóða heilbrigðisstofnunarinnar, að
þótt merkja mætti árangur í bar-
áttunni við reykingar í hinum vest-
ræna heimi væru tóbaksreykingar
engu að síður vaxandi vandamál á
heimsvísu sem líkja mætti við al-
næmisfaraldurinn, enda gera spár
ráð fyrir að dauðsföllum af völdum
reykinga fjölgi verulega í þróunar-
löndunum á næstu áratugum.
Verðhækkanir leiða til færri
dauðsfalla og aukinna
skatttekna
„Tóbak er ekki aðeins mannleg-
ur harmleikur, tóbak leggur einnig
miklar byrðar á heilbrigðiskerfi
okkar. Það kostar skattgreiðendur
peninga. Það dregur úr framleiðni í
efnahagskerfum okkar. Við höfum
séð þetta eiga sér stað í Banda-
ríkjunum og Evrópu. En nú eru
þessar byrðar að leggjast á þróun-
arlöndin, lönd sem þurfa á öllum
sínum auðlindum að halda til að
byggja sig upp félagslega og efna-
hagslega. Þau hafa ekki fjármagn
til að eyða í ónauðsynlegan kostnað
vegna faraldurs af manna völdum.“
Brundtland sagði að WHO væri
búið að taka að sér lykilhlutverk í
heimsbaráttunni gegn tóbaki, og
ástæðan væri augljós. Meginmark-
mið stofnunarinnar væri að vinna
að bættri heilsu um heim allan og
því fylgdi m.a. barátta við malaríu,
berkla og alnæmi, en til þess að
uppfylla markmiðin yrði Alþjóða
heilbrigðisstofnunin einnig að
leggja allt í sölurnar til að draga úr
hinum hræðilegu afleiðingum tó-
baksnotkunar. Þær aðgerðir sem
menn einblíndu fyrst og fremst á
væru vel þekktar og árangursrík-
ar: Verðhækkanir, algert bann við
tóbaksauglýsingum og því að
þiggja styrki frá tóbaksframleið-
endum, áhrifaríkar auglýsingar
gegn reykingum, greiðari aðgang-
ur að aðferðum til að hætta, reyk-
frí svæði og barátta gegn smygli.
Þessar aðferðir eru kynntar í riti
WHO og Alþjóðabankans og sagði
Brundtland að ritið sýndi fram á að
aukin skattlagning á tóbakssölu
drægi bæði úr reykingum og yki
jafnframt skatttekjur. „Það eru
virkilega góðar fréttir og uppgötv-
un sem ríkisstjórnir um heim allan
þurfa að nýta sér.“
Samkvæmt niðurstöðum þeirra
ríflega 40 sérfræðinga frá 13 lönd-
um sem unnu að ritinu fyrir WHO
og Alþjóðabankann myndi 10%
skattahækkun á sígarettuverði
leiða til þess að um 42 milljónir
manna í heiminum hættu að reykja
og slíkar hækkanir kæmu í veg fyr-
ir um tíu milljónir dauðsfalla af
völdum tóbaksnotkunar. Auk þess
sem dauðsföllum fækkaði ættu
skatttekjur ríkja af tóbakssölu að
aukast um 7% í kjölfar 10% hækk-
unar á álagningu.
Reykingar á íslandi minnka
verulega á fyrri hluta ársins
Þau Guðlaug B. Guðjónsdóttir,
framkvæmdastjóri Krabbameins-
félags íslands, Þorgrímur Þráins-
son, framkvæmdastjóri tóbaksv-
arnarnefndar og Þorsteinn
Njálsson, læknir og formaður tó-
baksvarnarnefndar, voru meðal
þeirra tólf íslendinga sem sóttu
ráðstefnuna í Chicago. Svo virðist
sem góður árangur hafi náðst í
baráttunni gegn reykingum hér á
landi á þessu ári, en samkvæmt
könnun sem PriceWaterhouse
Coopers vinnur fyrir tóbaksvarn-
arnefnd á hverju ári hafa reyking-
ar minnkað um 18% á fyrri hluta
þessa árs frá í fyrra.
Undanfarin 3-4 ár hafa reyking-
ar hins vegar aðeins minnkað um
1% árlega, þannig að þetta er um-
talsverður árangur. Þennan árang-
ur þakka þau öflugri auglýsinga-
herferð á fyrri hluta ársins, auk
þess sem hugsanlega hafi margir
ákveðið að hætta á aldamótaárinu.
Þorsteinn segir jafnframt að starfi
'ið undanfarin ár skipti þarna miklu
máli, en eitt af markmiðum tóbaks-
varnarnefndar hefur verið að auka
umræðuna um tóbak og reykingar
og draga þannig fram skaðsemi og
alvöru þess að reykja.
Guðlaug sagði í samtali við
Morgunblaðið á ráðstefnunni að
sérstök áhersla hefði verði lögð á
verðhækkanir meðal ráðstefnu-
gesta. Þorgrímur tók undir það og
sagði að á öllum þeim fundum sem
hann hefði sótt hefðu skilaboðin
verið þau að hækkun verðs á sígar-
ettum skilaði fyrst og fremst ár-
angri í baráttunni gegn reykingum.
Verðhækkun lijálpar fólki að
hætta reykingum
„Því miður er tóbaksverð tengt
framfærshmsitölu á íslandi og
stjórnmálamenn hafa haldið aftur
af sér í verðhækkunum í ljósi þess
að það hækkar verðbólguna o.s.frv.
En þá spyr maður á móti: Hvernig
meta stjórnmálamenn mannslíf? Ef
það er gefið mál að 10% hækkun á
tóbaki forðar kannski þúsund ungl-
ingum frá því að byrja að reykja,
hvað bjarga stjórnmálamenn þá
mörgum mannslífum til lengri tíma
litið með þessu?“
Þorsteinn telur mjög óeðlilegt að
vísitölutengja tóbak og segir
nefndina ítrekað hafa ályktað um
það mál og beint þeim tilmælum til
stjórnmálamanna að þeir taki
tóbaksverð út úr vísitölunni. „Og
mér finnst núna orðin ennþá meiri
ástæða til þess að íhuga það. Nú
erum við að tala um að 22% full-
orðinna noti tóbak og við eigum
ekki að hafa þetta inni í vísitölunni.
Það er engin ástæða til þess, það
væri hins vegar mikill munur ef yf-
ir 30% notuðu tóbak.
En við verðum að fá tóbaks-
hækkun og verulega tóbakshækk-
un. Tíu prósenta hækkun á tóbaki
þýðir 5% samdrátt í reykingum.
Þannig að með þennan samdráU
núna í reykingum, úr 27% niður í
22% sem er um 18-20% lækkun,
verðum við að hækka verð á tóbaki
til að hjálpa því fólki sem hættir
núna til að byrja ekki aftur. Verð-
hækkun kemur í veg fyrir að fólk
byrji aftur. Það bara verður að
gerast, þetta er svo ódýr leið og
einföld," segir Þorsteinn. <,