Morgunblaðið - 15.08.2000, Síða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
MINNINGAR
MORGUNB LAÐIÐ
Kurteisi
til sölu
„Jú,jú, þetta varsvo sem ágætsýning.
En það ergreinilegt að ekkertykkar
kann að beita hnífapörum. “
/
Aframhaldsskólaárum
mínum lék ég einu
sinni í gamanleikriti
sem gerðist á ensku
sveitasetri. Einn
þáttur leiksins fór fram við há-
degisverðarborð fjölskyldunnar
þar sem við snæddum soðinn fisk
milli þess sem við fórum með
samtölin. Að frumsýningu lokinni
kom til okkar skorinorður ensk-
ukennari skólans og mælti: „Jú,
jú, þetta var svo sem ágæt sýn-
ing. En það er greinilegt að ekk-
ert ykkar kann að beita hnífapör-
um.“
Eftir Sigur-
björgu
Þrastardóttur
Fákunnátta okkar í borðsiðum
hafði sem sagt truflað hann alla
sýninguna og skyggt á gleðina
sem af gamanleiknum átti að
hljótast. Við unglingarnir brost-
um að smámunasemi okkar
ágæta kennara, enda skildum við
UIAUAOE ekki bráða
VRInUlir nauðsynþess
að kunna skil
á óskrifuðum
reglum sið-
menningar-
innar. Og skiljum kannski ekki
enn.
Sum okkar hafa þó lært hand-
brögðin með árunum, en fyrir
okkur hin sem eftir sitjum er
lausn nú í sjónmáli. Mannasiðir
eru nefnilega orðnir blússandi
söluvara úti í hinum stóra heimi
og með aðstoð bóka, myndbanda
og kvöldnámskeiða má nú nema
allt sem máli skiptir í meðferð
hnífapara, glasa, munnþurrkna
og annarra hluta sem halda ver-
öldinni gangandi. Að ekki sé
minnst á kurteisishjalið sem nú
er hægt að læra nánast utanað
heima hjá sér áður en mætt er í
matarboð.
Bækur á borð við The Times
Book of Modern Manners og
Debrett’s New Guide to Etiq-
uette & Modern Manners eru
meðal nýútkominna breskra
handbóka um góða nútímahegð-
un ogvefsíðan EtiquetteS-
ource.com er dæmi um banda-
ríska útgáfu á sama sviði. Ótal
skólar um allar jarðir bjóða leið-
sögn í framkomu og góðum sið-
um, auk þess sem á markaði finn-
ast kennslumyndbönd í
borðsiðum, félagslegum form-
legheitum og almennum sam-
skiptum - m.a. frá fyrirtæki sem
heitir því hallærisnafni Manners
2000.
Það er ekki síst í athafnalífinu
sem námskeið og handbækur af
nefndum toga blómstra. Mikil-
vægi ímyndar fer sívaxandi í við-
skiptum og því eins gott að
starfsmenn verði hvorki sér né
fyrirtæki sínu til skammar á
fundum eða í veislum. Sama gild-
ir um sölumenn í heimahúsum,
verslunum og sjónvarpskringlum
- þeir verða að kunna allar réttu
reglurnar til þess að geta kjaftað
sig nógu kurteisilega inn á gafl
hjá fólki. Með sífellt flóknari
samskiptaleiðum - svo sem tölvu-
pósti, myndsímum, talhólfum og
farsímum - verða líka til nýjar
hegðunarreglur sem nauðsynlegt
mun að kynna sér.
Vissulega er það skrýtin stað-
reynd að á Netinu sé að finna
leiðbeiningar um hvernig maður
eigi að hegða sér í biðröð, kjör-
búð eða í lyftu - jafnvel fyrirmæli
um hversu mikið ilmvatn/
rakspíra maður skuli setja á sig
fyrir viðskiptafund. Meiri akkur
hlýtur að vera í leiðbeiningum
sem varða framandi hefðir, svo
sem japanska borðsiði, indverska
viðskiptahætti eða amerísk
kvöldverðarboð í heimahúsum,
sem finna má víða á Netinu. Það
er nefnilega þannig að „siðaregl-
ur eru vegvísar sem miða að því
að viðurkenna og virða aðra ein-
staklinga, menningarsvæði og
hefðir" eins og segir réttilega á
amerískri heimasíðu undir yfir-
skriftinni Mannasiðir á heims-
vísu.
Almennri þekkingu fólks á
kurteisisvenjum virðist hafa
hrakað á síðustu áratugum, sem
skýrir víst eftirspurnina eftir
leiðsögn nú. Sérfræðingar halda
því fram að því frjálslegri sem
samfélagsgerðin sé, því meiri
þörf virðist á ráðgjöf um rétta
hegðun. „Sá sem býr í „ströngu"
þjóðfélagi, lærir þessa hluti strax
í bernsku," var nýlega haft eftir
Jacqueline Fraser, eiganda siða-
regluskóla í London, í The Sun-
day Times. Hún bætti við að því
minni stéttaskipting sem væri í
samfélaginu, því óöruggara væri
fólk þegar kæmi að félagslegum
siðvenjum.
Samkvæmt þessu ætti að vera
mikil þörf á formlegri tilsögn í
siðvenjum hér á landi, og gott ef
það er ekki hárrétt. í það
minnsta er agaleysi áberandi á
ýmsum sviðum íslensks þjóðlífs,
sem hlýtur að skrifast á skort á
hegðunarviðmiðum eða leti fólks
við að fara eftir þeim. Nægir að
taka sem dæmi skemmtanah'f
landans þar sem allt logar í
óreiðubáli, troðningi og stjórn-
leysi í stað biðraða, hófsemi og
kurteisi. Úr skólum berast þær
sagnir að nemendur hafi kastað
fyrir róða virðingu fyrir kennur-
um og öðrum fullorðnum en vaði
þess í stað uppi með munnsöfnuði
og þjósti. Þetta mun ekki síður
vera vandamál í grunnskólum en
framhaldsskólum, að sögn kunn-
ugra. Þá er ónefnd skemmdar-
fýsnin sem sumir kjósa að taka út
á bifreiðum, listaverkum og
mannvirkjum, en slík meðferð á
eignum annarra lýsir sorglegum
skorti á virðingu og kurteisi. Af-
leiðingarnar verða svo enn al-
varlegri þegar agaleysið teygir
sig inn á svið þar sem beinlínis er
lífsnauðsynlegt að reglum sé
fylgt. Nærtækasta dæmið er um-
ferðin, en þar getur agaleysi
valdið óbætanlegum skaða eins
og alltof mörg dæmi sanna.
Kannski er í sjálfu sér allt í
lagi að sötra súpuna sína í kvöld-
verðarboði eða troðast inn í lyftu
áður en aðrir ná að stíga út úr
henni. Og kannski er líka hégóm-
legt að eltast við reglur um
hvernig beita skuli hnífi og gaffli.
En einhvers konar rammar og
reglur hljóta þó að vera nauðsyn-
leg í samfélagslegu uppeldi, þótt
ekki sé til annars en að temja ein-
staklingnum sjálfsaga og þroska
til þess að taka þátt í sambúð við
umheiminn. Ef agi er þjálfaður í
smærri atriðum daglegs lífs frá
byrjun hlýtur hann að verða
sjálfsagður í víðara samhengi
seinna meir. Slíkt uppeldi miðar
að því að koma í veg fyrir þá
hættu sem af óstjórn getur stafað
og eflir um leið gagnkvæma virð-
ingu milli einstaklinga og ólíkra
menningarsvæða.
GUÐRUN
ARNALDS
+ Guðrún Amalds
fæddist í Reykja-
vík 28. júlí 1919. Hún
lést á Hrafnistu í
Reykjavík hinn 1.
ágúst siðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru: Hrefna Lárus-
dóttir, f. 29.3.1893, d.
25.6. 1928 og Hall-
grímur Axel Tulinius,
f. 14.2. 1896, d. 6.3.
1963. Systkini Guð-
rúnar voru: Axel
Valdimar Tulinius
sýslumaður, f. 4.4.
1918, d. 26.1. 1976;
Málfríður Tulinius húsmóðir, f.
11.2. 1926, d. 3.3. 1979. Hálfbróðir
samfeðra: Hrafn Tulinius læknir, f.
20.4. 1931. Uppeldisbróðir: Hag-
barður Karlsson forstjóri, f. 4.12.
1913, d. 28.3.1971.
Guðrún giftist hinn 8.8. 1942
Þorsteini Amalds, fv. fram-
kvæmdastjóra Bæjarútgerðar
Reykjavíkur, f. 24.12. 1915. Börn
þeirra: 1) Hrefna framhaldsskóla-
kennari, f. 5.4. 1943, gift Sigurði
Gils Björgvinssyni hagfræðingi.
Þeirra böm em Björgvin sagn-
fræðingur, f. 17.9. 1971 og Guðrún
Sesselja, nemi í Kennaraháskólan-
um, f. 12.11. 1977. Björgvin er í
sambúð með Bjamheiði Margréti
Ingimundardóttur hjúkrunarfræð-
ingi, f. 2.9. 1972. Bam þeirra er
Látin er í Reykjavík tengdamóðir
mín, Guðrún Amalds, nýlega orðin 81
árs. Aðrir munu geta rakið lífsferil
Guðrúnar betur en ég en sá atburður
sem án efa hefur haft mest áhrif á lífs-
feril hennar er að missa móður sína
þegar hún var m'u ára gömul.
Á sólríkum vordegi í maí 1928 var
fjölskyldan í bifreið á leið til þess að
vígja nýjan sumarbústað í Rauðhól-
um. Á leið þangað varð skelfilegt slys
og Hrefna Lárusdóttir, móðir Guð-
rúnar, lét lífið. Síðar um daginn var
fáni dreginn í hálfa stöng við Gimli,
hús fjölskyldunnar við Lækjargötu.
Vinir, sem íyrr um daginn höfðu sam-
glaðst og næstum öfundað vinkonu
sína vegna sumarbústaðarins nýja,
samhryggðust. Þennan dag varð
þessi unga og áhyggjulausa stúlka
fullprðin.
Ég kom íyrst á heimili tengdafor-
eldra minna, Þorsteins og Guðrúnar,
að Barmahlið 13 um jólin 1965. Ég
var þá í fylgd með Ara, syni þeirra,
sem ég giftist síðar. Ég man að mér
var tekið af mikilli ljúfmennsku en ég
kynntist þeim hjónum betur síðar.
Fyrstu árin eftir að við Ari giftum
okkur dvöldum við erlendis við nám
en bjuggum í kjallaranum í Barma-
hlíðinni í sumarleyfum. Ég kynntist
þeim hjónum því töluvert á þeim ár-
um og enn betur síðar þegar við kom-
um heim frá námi í árslok 1973. Sam-
fylgd okkar Guðrúnar, sem aldrei
hefur borið skugga á, hefur því staðið
í 35 ár. Ég sá stax að Guðrún var
hæglát kona og ákaflega umburðar-
lynd en hún gat líka verið ákveðin.
Hún hafði mjög ákveðnar skoðanir á
þjóðmálum og fylgdist vel með því
sem gerðist heima og erlendis. Um-
ræðumar í eldhúsinu í Barmahlíðinni
voru því stundum mjög líflegar þegar
allir voru heima á sumrin. En það
sem mér finnst einkenna líf Guðrúnar
framar öðru er samúð hennar með
öðrum. Hún virtist alltaf hafa nægan
tíma til þess að hugsa um annað fólk.
Ef einhver var veikur eða eitthvað
bjátaði á var hún alltaf reiðubúin til
þess að koma til hjálpar. Öll aðstoð
var veitt af umhyggju, elskusemi og
ræktarsemi. Ef til vill má rekja þessa
eiginleika til þess atburðar er hún
missti móður sína á unga aldri og tók
á sig mikla ábyrgð þrátt fyrir ungan
aldur.Á námsárum okkar Ára í Liver-
pool sendi Guðrán okkm- blöð og
bækur til þess að við gætum fylgst
með þjóðmálum á íslandi. Skemmti-
legasti pakkinn sem við Ari fengum
sendan til Englands á þessum árum
var þó án efa ijúpur um jólin 1967
þegar við vorum nýgift. Rjúpumar
bárust eftir. einhverjum dularfullum
Þorgils Bjöm, f. 21.11.
1997. Guðrún Sessejja
er í sambúð með Sigur-
jóni Emi Steingríms-
syni, nema í Tækni-
skólanum, f. 3.11.1977.
2) Ari verkfræðingur,
f. 15.12. 1944, kvæntur
Sigrúnu Helgadóttur
tölfræðingi. Þeirra
böm em Þorsteinn
verkfræðingur, f. 5.9.
1972 og Guðbjörg
Halla menntaskóla-
nemi, f. 24.2. 1982. 3)
Hallgrímur verkfræð-
ingur, f. 4.5. 1956,
kvæntur Helgu Eyfeld viðskipta-
fræðingi, f. 24.8. 1958. Þeirra börn
em Herdís Helga, f. 30.9. 1988, Guð-
rún, f. 15.11. 1992 og Erla Kristín, f.
20.6. 1998. Dóttir Helgu af fyrra
hjónabandi er Hildur Bergmann.
Guðrún lauk stúdentsprófi frá
máladeild Menntaskólans í Reykja-
vík 1937. Stundaði síðan nám í ensku
og þýsku við Kflbenhavns Translat-
flrskole og lauk þaðan prófi eftir
tveggja ára nám. Síðar stundaði hún
einnig nám í spænsku við Háskóla ís-
lands. Guðrún réð sig til starfa hjá
fyrirtækinu Bemhard Petersen og
starfaði þar í tæp 50 ár eða til ársins
1988.
Útför Guðrúnar fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
leiðum með togara um Grimsby eða
Hull og þaðan til Liverpool. Með
fylgdi langt bréf með nákvæmum
leiðbeiningum um hvemig ætti að
hamfletta og matreiða rjúpumar. Ég
hafði að vísu borðað rjúpur áður en
aldrei séð þær eldaðar. En leiðbein-
ingamar vom svo nákvæmar að mér
tókst að útbúa glæsilega rjúpnamál-
tíð á aðfangadagskvöld um þessi jól.
Eftir að fjölskyldan flutti aftur til ís-
lands urðu samverustundimar fleiri
og reglulegri og ijúpnamáltíðimar á
aðfangadagskvöld í Barmahlíðinni
urðu að föstum kð. Þá eldaði amma
sjálf eftir kúnstarinnar reglum og
hún sá alltaf til þess að öll bamaböm-
in fengju möndlugjöf. Guðrán mun
hafa haft hug á að stunda nám þegar
hún var ung. Einu sinni sagði hún
mér að sig hefði langað til þess að
læra geðlækingar. Það var dæmigert
fyrir hana að vilja læra eitthvað sem
kæmi öðrum að gagni. Ýmislegt mun
hafa orðið til þess að Guðrán gat ekki
sinnt þessari köllun sinni. Þau hjón
dvöldu um skeið í Kaupmannahöfn
við nám og störf en stríðið batt enda á
þá dvöl. Svo fór að Guðrán stundaði
skrifstofustörf alla sína starfsævi. En
hún las alltaf mjög mikið og fylgdist
vel með. Hún var oft búin að lesa jóla-
bækumar fyrir jól. Undir lok starfs-
ævinnar stundaði Guðrún um skeið
spönskunám við Menntakólann við
Hamrahlíð og við Háskóla íslands.
Náminu sinnti hún af áhuga og alúð
eins og öku öðm sem hún tók sér fyrir
hendur. Þorsteinn og Guðrán ferðuð-
ust mikið alveg frarn á síðustu ár. Þau
ferðuðust víða um Evrópu og mikið
um Island. Ásamt nokkrum öðmm
kom Þorsteinn upp ktlu veiðihúsi í
Þjórsárdalnum og þar dvöldu þau oft
á sumrin. Elstu bamabömin nutu
þeirra forréttinda að fá að dvelja þar
með þeim. Og þá var nú ýmislegt
brallað sem foreldramir vissu sem
minnst um. Guðrán hafði alla tíð mik-
ið yndi af litlum bömum. Þegar ktla
stúlkan okkar fæddist man ég hvað
Guðrán varð glöð þegar hún hélt á
henni í íyrsta sinn og sagði að það
væri svo góð lykt af litlum bömum.
Seinna þegar sjúkdómurinn, sem
leiddi hana til dauða, hafði náð tökum
á henni veittu ktil böm henni hvað
mesta ánægju. Andktið Ijómaði þegar
lítil böm vora nærri. Við voram svo
heppin að geta haldið upp á áttræðis-
afmælið hennar á heimik okkar í
fyrrasumar og eiga með henni stund
heima um síðastliðin jól. Og þá vora
það litlu bömin sem vöktu mesta
hrifningu.Það er átakanlegt að sjá
ástvin sinn verða hræðilegum sjúk-
. dómi að bráð og að sjá þessa gáfuðu
og glæsilegu konu missa smám sam-
an tök á lífi sínu. En alltaf var hún
jafnljúf og tókst á undraverðan hátt
að halda reisn sinni til hins síðasta.
Nú þegar ég kt yfir árin mín með
Guðránu er mér efst í huga þakklæti
fyrir allt það góða sem hún gaf okkur.
Það var alltaf svo bjart yfir henni. Ég
er sannfærð um að sókn mun ætíð
skína á hana hvar sem hún dvelur.
Fyrir hönd fjölskyldunnar langar mig
til þess að færa starfsfólkideilda L1 á
Landakoti og A3 á Hrafnistu innileg-
ar þakkir fyrir þá góðu hjúkran sem
Guðrán naut síðasta árið og fyrir ein-
staka nærgætni í hennar garð.
Sigrún Helgadóttir.
„Það var gæfa mín að giftast henni
Göju.“ Þannig orðaði Þorsteinn mág-
ur minn oft hug sinn til konu sinnar
og þeim sem til þekktu blandaðist
ekki hugur um að það vora orð að
sönnu. Traustari lífsförunaut hefði
hann ekki getað kosið sér. Þó stund-
um bryti á skeijum, eins og gengur,
var hún ávallt kletturinn sem haggað-
ist ekki, hæglát, réttsýn og einstak-
lega geðpráð, enda ávann hún sér ást
og virðingu allra sem kynntust henni.
Guðrán gekk í Menntaskólann í
Reykjavík og brautskráðist þaðan
stúdent 17 ára gömul. Það sýnir hve
hún var bráðger og óvenjulega skarp-
greind. Síðan lá leiðin til Kaupmanna-
hafnar til framhaldsnáms í dönsku og
þýsku. Hún var ekki ein í för því að þá
voru þau Þorsteinn, skólabróðir
hennar og samstúdent, búin að opin-
bera trúlofun sína og hann fór einnig
utan til náms, í endurskoðun. Siðgæð-
is þess tíma var þó gætt með því að
þau bjuggu þar ekki undir sama þaki.
Heimsstyrjöldin síðari varð til þess
að binda endi á námsferil unga fólks-
ins í Danmörku og þau komu heim
með Esju frá Petsamo eins og margir
aðrir Islendingar. Menntunin nýttist
þeim þó báðum vel. Guðrán stundaði
eftir það talsvert tungumálakennslu
og þótti afbragðs kennari. Síðar á æv-
inni ferðuðust þau hjónin um flest
lönd Evrópu, en Danmörk skipaði
jafnan sérstakan sess í huga þeirra,
þar fannst þeim eins og að koma
heim.
Þegar ég kynntist Guðránu fyrst
bjuggu þau Þorsteinn í leiguíbúð á
Blómvallagötu en skömmu síðar eign-
uðust þau íbúðina í Barmahh'ð 13 sem
var heimili þeirra æ síðan. Það var
erfiður hjalh að koma sér upp þaki yf-
ir höfuðið þá, ekki síður en nú, og
Guðrán réð sig í vinnu á skrifstofu hjá
Bemhard Petersen til að afla tekna.
Þar starfaði hún með litlum hléum til
sjötugsaldurs og naut mikils áhts.
Éigendur fyrirtækisins mátu fæmi
hennar og dugnað að verðleikum. í þá
daga var fremur fátítt að giftar konur
ynnu úti, sem kallað er, en Guðrán
taldi það sjálfgefið að konan legði
fram sinn skerf til að sjá heimilinu
farborða og augljóst var að Þorsteinn
gerðist liðtækari við heimilisstörf en
títt var um karlmenn af hans kynslóð.
Þau leystu þessi mál þannig af skyn-
semi og gagnkvæmri tillitssemi áður
en Rauðsokkahreyfingin hóf upp
raust sína.
Oft var gestkvæmt á heimilinu í
Barmahlíð og vinir og ættingjar vora
þar ávallt velkomnir. Guðrún og Þor-
steinn vora bæði afar gestrisin og
greiðvikin og hjálpsöm með afbrigð-
um. Mikill samgangur var á milh
heimila okkar, enda var mjög kært
með þeim bræðrum öllum, Einari,
Sigurði og Þorsteini, sem nú er einn
þeirra á lífi.
Mér er minnisstætt sumarið sem
við Göja dvöldum saman í sumarbú-
staðnum við Álftavatn með yngstu
drengina okkar, hún með Hallgrím á
1. ári. Það var framstæður og
skemmtilegur búskapur í nánum
tengslum við náttúrana. Þar voru
engin nútíma þægindi, ekki rafmagn,
ekki rennandi vatn, kolakynding - og
engar pappírsbleiur. Einnig minnist
ég margra ánægjustunda með þeim
Þorsteini austur í Þjórsárdal þar sem
þau áttu sér athvarf. Ógleymanlegust
era samt ferðalög með þeim um land-
ið. Þau bjuggu að mikilli reynslu í
þeim efnum og vissu jafnan hvar
besta tjaldstæðið var að finna á hveij-
um stað, hvort sem það var uppi í
Hjörleifshöfða, austur á Héraði eða í
Öræfunum. I Skaftafelh tjölduðum
við t.a.m. að þeirra ráði á grasræm-