Morgunblaðið - 15.08.2000, Qupperneq 54

4É£4 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBL.AÐIÐ
, Alþjóðleg
mennsk þjóð
MEÐ tækniframför-
um og uppgötvunum
vísindamanna, sem nú
eiga sitt blómaskeið,
opnast tími nýrra tæki-
færa. Þessi þróun hef-
ur verið knúin áfram af
þörf mannsins til að
jitrjóta af sér viðjar
náttúrulegra takmark-
ana, fara framúr því
sem er gefið og öðlast
það frelsi að velja sér
þann heim sem hann
kýs. Nú flýgur maður-
inn um loftin blá en
lætur það ekki aðeins
fuglunum eftir og með
þeirri þekkingu sem
hann hefur nú á eigin líkama getur
hann einnig búið sér til vængi til að
fljúga sjálfur. Hann getur erfða-
breytt gróðri jarðar og skapað nær-
ingu fyrir öll jarðarbörn og huglæg
og veraldleg samskipti eru nú ekki
háð landfræðilegri nálægð með til-
•*%omu sýndarheims internetsins.
Þessi þróun er spennandi tæki-
færi, opnun, möguleiki en ekki sjálf-
krafa eða sem náttúruleg framvinda.
Það sem gerist sjálfkrafa er að ríkj-
andi völd, fáir voldugir peningamenn
og fjölþjóðlegir auðhringir þeirra
munu drottna yfir tækninni og þekk-
ingu vísindanna, slá eign sinni á hana
og temja hana í þágu þess takmarks
síns að auðgast meir og meir.
George Orwell og Aldous Huxley
hafa með skrifum sínum 1984 og
Brave New World lýst þessu fram-
tíðarríki með allt að því óhuggulega
nákvæmum hætti. Þeir lýstu fram-
vindu sem þeir sáu leiða af ríkjandi
hugarstefnu, ef hún héldi áfram að
vera fylgifiskur framþróunar í tækni
ogvísindum.
í dag er þróun tækni og vísinda
ævintýri líkust. í þessu ævintýri tek-
ur þátt einungis lítill hluti jarðarbúa.
I blaðinu The Economist í júnímán-
uði sl. er eftirfarandi fullyrðing í
grein um Globalisation (Höfundur
Jeffrey Sachs, forstjóri Miðstöðvar
alþjóðlegrar þróunar og prófessor í
alþjóðlegum viðskiptum við Harvard
háskóla), þar segir: „Stór hluti
heimsins, ef til vill 2 þúsund milljónir
manna, munu ekki njóta góðs af hag-
^j'exti í heiminum ef ekki verður á al-
gjör breyting á alþjóðlegu sviði.“
James Wolfensohn, formaður Al-
þjóðabankans, sagði fyrir nokkrum
árum að ef ekki tækist að ráða bug á
því misrétti sem ríkti í heiminum þá
væri það tímasprengja sem springa
myndi í andlit barna okkar.
Sú fullyrðing ræður nú ríkjum að í
heiminum sé ekki leng-
ur um mismunandi
hugmyndafræði að
ræða. Nánast öll ríki
heimsins hafa gerst
fylgjendur alþjóðlegrar
peninga- og markaðs-
hyggju. Þetta þýðir að í
heiminum ríkir nú ein
skoðun, það er að
gróðavonin og hvatning
hins sterka sé hinn eini
mögulegi gangráður
fyrir mannanna böm. í
þann mund sem þessi
skoðun hefur náð slík-
um heimsyfirráðum,
eignast hún hins vegar
sífellt fleiri efasemda-
menn, ekki síst í röðum þeirra sem
best til þekkja um hvílík sár pen-
ingahyggjan hefur skilið eftir sig.
Húmanistahreyfingin
Draumurinn um betri
heim, um mennska
framtíð fyrir alla, verð-
ur áfram aðeins draum-
ur, segir Júlíus Valdi-
marsson, ef einungis
fáir eiga þennan draum.
Stór hluti jarðarbúa þjáist daglega
af afleiðingum þessarar hugmynda-
fræði sem réttíætir að hægt sé að
mæla árangur framþróunar þótt hún
nái ekki nema til hluta mannkyns.
Peninga- og markaðshyggja eru
systkini einstaklingshyggjunnar.
Einstaklingshyggjan líkist lögmáli
frumskógarins og byggist á því við-
horfi til mannsins að hann sé eins-
konar þróað dýr, ein af skepnum
jarðarinnar. Með þessa sýn á mann-
inn er auðvelt að boða þá trú að mað-
urinn stjórnist af hvötum sínum og
að græðgin sé sterkasta hvatning
hans. Þannig verður til sú kennisetn-
ing einstaklingshyggjunnar að
gróðavonin sé sú eina hvatning sem
leitt geti til framfara og hana verði
að beisla fyrir framan þann vagn
sem togar þjóðfélagið áfram. Ef ekki
verði notuð græðgi mannsins muni
hann leggjast flatur og aðhafast ekk-
ert sem til framfara horfir.
Þótt einsleit hugmyndafræði ríki
nú í heiminum er ekki þar með sagt
að þetta sé eina stefnan sem haldið
er á lofti í dag. Óeirðirnar í Seattle, í
Júlíus
Valdimarsson
tengslum við fund Alþjóða viðskipta-
stofnunarinnar, voru teikn á himni
um þá ólgu sem blundar undir niðri
og víða um heim hafa að undanförnu
myndast samtök gegn kapítalisma
og hnattvæðingu (globalisation). Þá
hefur ný hugmyndafræði litið dags-
ins ljós, ný-húmanisminn sem setur
fram þjóðfélagslíkan sem byggist á
afnámi ofbeldis og mannréttinda-
kröfu öllum manneskjum til handa.
Þessi stefna var meðal annars sett
fram á ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna um framtíðarsamfélagið í
Kaupmannahöfn 1995 undir kjörorð-
inu: „Það er engin framþróun nema
hún komi frá öllum og sé ætluð fyrir
alla“.
Ný-húmanisminn útskýrir dýpstu
þarfir mannsins og setur fram nýja
sýn á manninn. Hafnað er öllum
kenningum um að maðurinn sé
skepna, náttúruleg líffræðileg vél
eða skilgreind eining í orðabók hinn-
ar Nýju hagfræði, númer, skatt-
greiðandi eða neytandi. Þvert á móti
er litið á manninn eins og guð í
hlekkjum, sem slíta þarf af sér þessa
hlekki og verða sú raunverulega
mennska vera sem hann er. Hið
mennska í manninum er skýrt sem
möguleikinn til að velja með því að
tefja andsvar sitt og læra án tak-
markana. Maðurinn verður frjáls og
hamingjusamur í þeim mæli sem
hann lærir að gefa án þess að ætlast
til einhvers í staðinn og þegar hann
kemur fram við aðra eins og hann
vill að aðrir komi fram við hann.
Mario Rodiques Cobo, öðru nafni
Silo, er upphafsmaður Húmanista-
hreyfingarinnar. Hann sagði á mál-
þingi húmanista í Moskvu árið 1993,
að mikilvægustu spurningar sem
sneru að sérhverjum manni á okkar
tímum væru; Vil ég lifa? Og ef svo er
- hvernig lífi vil ég lifa? - Og hvernig
líf vil ég öðrum til handa? Og að lok-
um - hvað vil ég gera til þess að lífið
geti verið eins og ég vil fyrir mig og
íyrir aðra? Framtíð okkar á plánet-
unni jörð mun verða í samræmi við
þau svör sem við gefum við þessari
spurningu. í öllum tilfellum er um
val að ræða, jafnvel aðgerðaleysi er
val.
Draumurinn um betri heim, um
mennska framtíð fyrir alla verður
áfram aðeins draumur ef einungis
fáir eiga þennan draum. Ef þessi
draumur verður draumur nægjan-
lega margra mun ekkert getað
stöðvað þá framvindu. Tæknin og
vísindin hafa fyrir löngu náð því stigi
að vera fær um að leysa öll megin-
viðfangsefni, heilbrigðis, fæðis og
manneskjulegra aðstæðna fyrir alla
jarðarbúa. Ný-húmanisminn setur
sér það markmið að gefa þessum
framförum stefnu þannig að til verði
alþjóðleg mennsk þjóð. Engin þróun
í þessa átt mun hins vegar eiga sér
stað nema hún komi frá öllum og hún
sé ætluð fyrir alla.
Höfundur er leiðbeinandi í
Húmanistahreyfingunni.
Fyrsta skrefið að öruggu húsnæði!
UnisóknarfVcsíur til 22. ásiiíst nk.
j:i Iierb.
Eiðismýri 26, Seltjamamesi
59m2 íbúð,ioi Leiguíb.lán
Búseturéttur kr. 1.046.025
Búsetugjald kr. 31.630
4ra herb.
Frostafold 20, Reykjavík
88m2 íbúð,70i Leiguíb.lán
Búseturéttur kr. 1.276.412
Búsetugjald kr. 46.450
4ra herh.
Garðhús 4, Reykjavík
115m2íbúð,302 Leiguíb.lán
Búseturéttur kr. 2.355.445
Búsetugjald kr. 46.581
Allar nánari upplýsingar fást á skrifstofu Búseta hsf. Opið frá 8:30 til 15:30 Með umsóknum
um íbúðir á leiguíbúðalánum þarf að skila faunaseðlum síðustu sex mánaða og síðustu
skattskvrslu.
Úthlutun íbúðanna fer fram miðvikudaginn 23. ágúst kl. 12:00 - 12:30 að Skeifunni 19.
Umsækjendur verða að mæta á tilskyldum tíma og staðfesta úthiutun sína að öðrum
kosti gætu þeir misst réttindi sín og íbúðinni yrði úthlutað til annars félagsmanns.
B tí s' e t i h s f. S k e i f u n n i 19 s í ni i 5 2 0-5788
w w w. b u s e t i. i s
Fiskikvótar o g
brottkast afla
SAMKVÆMT upp-
lýsingum sem komið
hafa fram frá FAO -
Matvælastofnun Sam-
einuðu þjóðanna, nem-
ur brottkast 20-25% af
afla heimshafana. Þeg-
ar landhelgi var færð
út í 200 mflur árin 1975-
1980 fullyrtu ráðgjafar
að með því að „draga úr
veiði og byggja upp
stofninn" myndi afli
aukast. Staðreyndin er
svo sú að afli þorsks úr
N-Atlantshafi minnk-
aði um 60-70% að með- Kristinn
altali og engin veiði er Pétursson
við Labrador.
Eg hef áður rifjað upp dæmi frá
1975 um „svörtu skýrslu" Hafrann-
sóknarstofnunar. Veidd voru þá um
360 þúsund tonn á ári hér við land -
úr álíka stórum þorskstofni og í dag.
Veiðiálag 1972-1976 var um 42% að
meðaltali. Þorskstofninn tvöfaldaði
samt stærð sína frá 1975-1980. Veið-
iálag minnkaði með stækkandi stofni
og var komið niður undir 25% árið
1980. Þetta átti að tryggja jafnari
veiði samkvæmt ráðgjöf. Upp úr
1980 versnuðu sjávarskilyrði aðeins
og staðan varð: Stór þorskstofn og
minnkandi fæða. Vaxtarhraði í
þorskstofninum hér við land féll þá
um 25-30 % árin 1980-1983. Minnkun
stofnsins 1980-1983 varð samsvar-
andi vegna hægari vaxtarhraða. Við
bættust svo að líkindum aukin nátt-
úruleg afföll vegna lakari sjávarskil-
yrða. Skýringin „ofveiði“ stenst því
tæplega líffræðileg grundvallara-
triði.
Lítum á Kanada austanvert -
veiðisvæði 2J. Eftir útfærslu land-
helgi 1978 var ákveðið að fylgja ná-
kvæmlega stefnu ráðgjafa um 20%
veiðiálag á stofninn (staðfest í viðtali
við Jakob Jakobsson í Fiskifréttum
10.nóv.l989). Stofninn stækkaði að-
eins fyrst - vaxtarhraði fór svo að
falla og stofninn hætti að stækka.
Haldið var óbreyttri nýtingarstefnu
20%. Stofninn minnkaði. Þá var
dregið úr veiði. Vaxtarhraði féll
meira. Stofninn minnkaði enn og
dregið var úr veiði. Veiðar voru svo
stöðvaðar á Labradorsvæðinu um
1990 þrátt fyrir lægsta veiðiálag sem
reynt hafði verið í Atlantshafi. Með-
alvigt á 7 ára gömlum þorski (svæði
2J) var 2,87 kg þegar tilraunastarf-
semin byrjaði 1978. Jafngamall
þorskur (7 ára) vigtaði aðeins 0,83 kg
að meðaltali 1993 á sama svæði og
var það stærsti þorskurinn sem
fannst!! Munur á þyngd var hlutfallið
2,87/0,83 eða = 3,45!! Lágt veiðiálag
samfara lélegum sjávarskilyrðum
virðist hafa leitt til þessað hrygning-
arstofninn virðist hafa drepist úr
hungri (orkuþurrð) eftir hrygningu
1992 - tveimur árum eftir að veiðar
voru stöðvaðar!! Ráðgjafar fullyrtu
samt að stofninn hefði hrunið vegna
„ofveiði". Aldrei hefur verið fjallað
vandvirknislega um þetta alvarlega
mál - hrun vaxtarhraða og lágt veið-
iálag sem hugsanlega aðalskýringu á
hruni stofnsins þegar enginn var að
veiða á Labradorsvæðinu.
Ráðgjafar og stjómmálamenn frá
Kanada eru enn að japla á „ofveiði",
„afráni sela“ og fleira órökstuddu
bulli. Var þorskurinn þá svo hrædd-
ur við seli og bundin fiskiskip að
hann hætti að éta af þeim ástæð-
um??!!!
í Barentshafi er svipaða sögu að
segja. Upp úr 1992 varð skyndilega
mikil veiði, ráðgjöfum að óvörum, í
kjölfar uppsveiflu sjávarskilyrða og
hækkandi vaxtarhraða. Þá sögðu
ráðgjafar blákalt; „uppbyggingin er
loksins að skila árangri“ eins og þeir
hefðu haft vald á gangi sjávarskil-
yrða!! Metárgangar af þorskseiðum
komu svo sex ár í röð, 1991-1996 og
ráðgjafar voru ánægðir með árang-
urinn. Vaxtarhraði hefur nú fallið í
nýtt sögulegt lágmark og þá heitir
það „ofveiði“ á ný!! Var það „árang-
ur“ að fá svona mikið af seiðum? Þarf
ekki að taka þá um-
ræðu efnislega?
Mætustu menn hafa
gjörsamlega misskilið
þessa svokölluðu fiski-
fræði og telja að þau
fræði séu byggð á al-
vöru raunvísindum.
Svo virðist ekki vera.
Fiskveiðiráðgjöf í N-
Atlantshafi og víðar
virðist eingöngu
bygg)a á akademískri
tilgátu - sem virðist
alls ekki geta virkað í
takt við lögmál náttúr-
unnar. Ráðgjöfin er
samt ágæt til hliðsjónar
eins og sæmileg veð-
urspá. Ég tel, samkvæmt reynslu, að
mesta ábyrgðin felist í að nýta
reynslu samhliða ráðgjöfinni. Tengja
Brottkast
Fiskveiðiráðgjöf í
N-Atlantshafí og víðar
virðist eingöngu byggj-
ast á akademískri til-
gátu, segir Kristinn
Pétursson, og virðist
alls ekki geta virkað í
takt við lögmál
náttúrunnar.
þannig samanfræði og reynslu til að
finna skýringar á vafaatriðum. Það
verður varla nokkurn tímann til stóri
sannleikur til um úthöfin!! Náttúran
er síbreytileg og dutlungafull. Gögn
ráðgjafa benda ótvírætt til þess að
fiskistofnar bregðist við aukinni veiði
með hraðari vexti og aukinni fram-
leiðslu. Gögnin benda samsvarandi
til að minnkandi veiði leiði til lækk-
andi vaxtarhraða og minnkandi
stofns. Náttúrusveiflur grípa svo inn
Ein af barnalegustu röksemdum
sem heyrst hefur úr hópi ráðgjafa er;
„við látum þá náttúruna njóta vaf-
ans“ Þegar rökfræði fagmanna
kemst á það stig að „náttúran á að
njóta vafans" - vafa sem alls ekki er
vitað hver er - þá er umræðan komin
á of hátt flug fyrir mig. Er ekki rétta
að umorða setninguna; „við látum þá
metnaðargjarna ráðgjafa njóta vaf-
ans“!! Ráðgjafar eru sjálfir hafðir
sem prófdómarar eða endurskoð-
endur á eigin verk. Sumir stjórn-
málamenn fullyrða eins og páfa-
gaukar að þetta sé „besta
vísindalega þekking sem til er“. Það
er sama röksemd og notuð var fyrir
300 árum þegar jörðin var flöt sam-
kvæmt sama texta!!
Kvótai' eru sífellt skornir niður
samkvæmt tillögum ráðgjafa um
„ábyrga veiðistjórn11. „Ábyrg veiði-
stjórn" er þegar allir hlýða ráðgjöf-
um blindandi án þess að skilja neitt!!
Hrósa þeim svo fyrir „árangurinn“
vegna uppsveiflu sjávarskilyrða eins
og hérlendis 1998 og 1999 og í Nor-
egi 1992!! Svo þegar ráðgjafar týndu
200 þúsund tonnum að verðmæti 40
milljarðar hérlendis sl. vor þá heitir
það „innan skekkjumarka". Væri
ekki farsælla að fjalla efnislega um
þá staðreynd að náttúran virðist hafa
enn einu sinni brugðist við tilraun til
að safna þorski í hafið, í stað veiði,
með því að minnka framleiðslu sína!!
Samkvæmt FAO er svo 20-25% af
afla heimshafanna nú hent í sjóinn
aftur. Er það ekki bein afleiðing af
því hve mikið er búið að skera niður
veiðar?!! Er það ekki svo það sem
kallað er að hengja bakara fyrir smið
- að kenna fiskimönnum um þegar
þeir neyðast til að henda afla sem
bannað er að koma með í land??
Höfundur er framkvæmdastjóri.