Alþýðublaðið - 27.10.1934, Blaðsíða 3

LAUGARDAGINN 27. OKT. 1934.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÚTGEFANDI :
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON
Ritstiórn og afgreiðslá:
Hverfisgötu 8^-10.
S í M A R :
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingcr.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prentsmiðján.
4906: Afgreiðsla.
Skipulagsaefndín.
VE R K S VIÐ sldpulagsnefnd-
ar ier það merldliegasta, sem
'nioMíiur mieínd hiefir haft með
hötndum hér á landi.
Nefindiinni er ætlað að raninsaka
allan atviininiurekstur þjóðarinpar,
giera tillögur til umbóta, þar sieim
þes-s er þörí — hvar skyldi það
ekiki vena? '— rannsaka skilyrði
fyriT nýum atvinnurekstri, o. s,
frv.
Með skipun nefndarininar var
viðurkent, í fyrista sinin, að þjóo-
arbúið bæri að skipuleggja, það
er haga svo öllu atvinnullfi, að
það sé miðað við þarfir þjóðari-
innar.
Með þessu móti er stefnt að
þjóðnýtingu atvinmuvegainma, það
er þvi fyrirkomulagi, að hvert
atvimnufyrirfæki sé rekið með
það fyrir augum, að v-eita öllum,
sem við það vinna, lífsuppeldi,
og að allir þeir, sem við það
vinna, hafi með atkvæði sínu á-
hrif á stjórin þess. Þetta er þjóð-
nýtiinig. Skiftir í þiessu sambandi
minna rnáli hv-ort friaml-eiðslu-
tækiin eru taljn eign þjóðfélags-
iinSj kaupstaða, sveitiarfélaga eða
félaga verkamanna.
Þetta er skipulajg, s-em nú ver-
andi handhafar framl-eiðslutækj-
anna berjast á móti mieð hnúum
og hneifum, því þeim er ljóst,
að með innreið þiess veröa þ-eir
að afsala sér öllum forréttindum
sem völdi-n yfir frámleiðelu'nni
veita.
Sv-o virtist sem blöð íhaldsins
væru fljót að átta sig á þessu,
þegar skipulags-nefindin hóf starf
si-tt. Þau bentu réttilega á, að
hér væíi verið að hverfa í átt-
ina til þjóðnýtingar, og í samA
ræmi við innræti sitt og skoðl-
ainir, hófu þau hatrama árás á
stofnun nefndarinnar.
En svo kom þingið sam-an.
Lofið DiO okknr að vera með
í að Bi ðníta.
Valdssyið skipulagsnefndar
kiomst á dagskrá. Thor Th-ors
hafði orð fyrir Sjálfstæðiisflokkn-
um.
Áheyrendur bjuggust við að
h-eyra harða árás á þá stefnu,
sem gengið var inn á með skipun
nefíndarijnnar; þeir bjuggust við
að heyra skörulega ræðu um
bliessUn hinnar frjálsu samkieppnj
og bölvun þá, sem af því fiyti,
að hið opiinbera færi að skif-ta sér
af atvinnulífi þjóðarinnar.
En hvorugt þ-etta gerðist.
'FJri í þess stað kom sjálflstæðis-
hetjan og bar fram kvei-nstafi sí|na
mieð bljúgum rörni yfir því, að
engir Sjálfstæðismienin væru i
-nefndinni. Allar ræður hans saml-
einuðust I þettá -aina apdvarp:
Lofið -ofckur nú að vera með- í
n-efndinni.
Mahgt er skrítið í heimi hér.
Fliokkuri-nn, scVn hefir það á
simni stefnuskrá, að gera s-em
fliesta, helzt alla, að sjá'lfstæðum
atvinnurekendum, o-g að fjarlægja
öll afskifti þ-ess opinbera frá
rekistri þeirra, kemur og biður)
að 1-ofa sér að v-era mieðí í þvi að
undirbúa þjóðnýti-ngu atvinnuveg-
amna.
AlþýðlUblað.ið vill Mta þessa
frómu mienn vita, að þeirra er
pngiln þörf við slík störf. -WUí-
þýðufl-okkuriinn á þá menn iimna-n
si-nna vébanda, s-em hafa bæði
vit -o-g vilja til að framkvæma
þau. \
í allri vinsemd verð-ur að s-egja
við Thor -og alla hans sálufé-
laga: Haldið þið ykkar frjálsu
samkeppni, hún á það aldnei
-nema skilið af ykkur.
Togararnir.
Andri og Max Pemb-erton eru
farnir á veiðar.
0 Meiri ending
^ Minni sötnn
0 Anðveldari
gangsetning
# Lengra á milli
olinskifta
® Fæst alstaðar
GaRGOYLE MOBILOIL er alt af ný og akst-
ur yðar verður viss, öruggur og ödýr, ef þér notið
Gargoyle Mobilolíu á vélina yðar. Gargoyle-
taflan sýnir rétta merkið af Gargoyle Mobiloil
fyrir yðar vagntegund, hvort sem hún er gömul
eða nýjasta straumiínugerð.
Jafn-gömul fyrstu bifreiðinni —
jafn-ný siðustu gerðinni.
GargoyBe
t=!J$
VACUUM OIL COMPANY A/S
Mobiloil
Aðalsalar á íslandi:
Olfuverzlnn islands h.V.
„NEMANDINN LÆRIR ótrúl-ega fljótt að hugsa á málmu og
bera það fram rétt----------Þ-essar kenslubækur hr. Litti-es
munu vafalaust verða vinsælar o-g mikið notaðar af enskukennf-
urum hér á landi og nemendum þ-eirra, á uæstu árum.“ Sv. S.,
eftir EIMREIÐINNI, júlí—september 1934.
ENGLISH FOR ICELAND og FORTY STORIES, efttr HOWARD
LITTLE
Fæst í öllum bókabúðum.
til leigu.
Nýlenduvörubúðiin í Verkamamna-
bústöðunum er til leigu. —
Skrifl-eg tilboð um Leigu s-endist
á skrifstofu félagsins Briæðra-
borganstíg 47 fyrir 31. þessa
mánaðar.
REVKIB
J. G R U N O ’ S
ágæta hollenzka reyktöbak.
VERÐt
AROMATICHER SHAG...kostar kr. 0,90 Vso kg
FEINRIECHENDER SHAG. ... - _ 0,95 — —
^æst í öllum verzlunum.
Nýtt kálfa- og
nauta* bjöt
HLEIN,
Baidorsootu 14. Simi 3073.
i j ■...: ; * • i
Málafiutningur. Samningagerðir
Stefán Jóh. Stefánsson,
hæstaréttar málaflm.
Ásgeir Guðmundsson,
cand. jur.
Austurstræti 1.
nnheimta. Fasteignasala.
t i . ! í ' í I - ; -i
... ; i- i- • ' .-.i ' • .! *■* 1 ' ‘ I • 1
lrestfirskar Þiöðsagnir.
Eftir Guðmund Gíslason Hagalín.
----- (Frh.)
Helgi Guðmu-ndSiS-on er fæddur
2. dez. 1873 á Hamri á Barða-
strönd. Faðir ha;ns var Guðmundl-
iur Jónss-on bóndi á Hamri, s-omur
Jóns Teitss-oinar á Fossá á Hjarð'r
armesi á Barðaströnd. Afi Jóns
Tieitssionar var Húnvetningur, s-oin-
ur Teiits- rika á Vindhæli á Skagar
strönd., Elín, kona Jóns Teits-s-oiní-
ar, en amma Hielga, var af Kirikju-
bólsætt við Isafjarðardjúp. Móð-
ir Heiga var Guðný Helgadóttir,
dóttir H-eiga Sæmundss-onar á
Skjaldvararfosisi á Barðaströnd.
H-elgi ólst upp í Hvammi á
Barðaströnd hjá föðursystur si-nni,
Jóhönuu Jóns-dóttur, merki-skonu,
og manni h-ennar Guðmundi Jóns-
syni. Var það hið mesta vönduinj-
arheimili. Næsti bær við Hvamm
er Hamar. Faðir Hielga var einn
fynsiti bóndinn í sveiltíinpi, sem
réð,i til sin h-eimiliskennara, og
naut H-elgi þar fræðslu.
Helgi var snemma fyrjr bækur
og sagnafróði'eik, en ekki átti
hann meitt við að skrifa. sögur
eða sagnir ’á unglingsárum sín-
ium. Va-nn hann eftir fermiingu
að venjulegum h-eimilisstörfum,
en fór i.nnan við' tvltugt á búmaðl-
ar'skólann í Ólafsdal -og var þar
tvö ár. Var það fyrir áeggjan
Þorvaldar prests Jak-obssio-nar.
Þá er Helgi hafði verið viði
nám í Ólafsvík, var ha-nn einin
vetur bar-nakennari í sv-eit. Því
næst fó;r hamn í Flenisb-orgar’s-kóla
og var þar tvo v-etur, seinni v-et-
uriinn í hinni inýstofnuðu k-anni-
aradeild. Næsta vetur. var hann
svo kemnari í Keflavík við Faxa-
flóa, en fór til Skotlands laust
fyrir aldamótin í þ-eim tilgangi
að .full-nægja löngun sirnni til að
kynnast siðum -og hátturn annara
þjóða. I Skotlau-di var hann fyr.st
ledtt ár á böndabæ, en vamn síðatn
að veirksmiðjuiðnaði í bæ einum
I nánd við Glasg-ow al;t til árisins
1921, að hann fór alfarinn heini
til íslands.
Meðan Helgi var erlisndis, fór
íraran í ílerðalög víða um Brietland
og Irland, og eitt sinh fór har.m
til Frakklands -og dvaldi um hiið
I París. Alt af las hann mikiö,
hlýddi á fræðandi fyiirlestra og
sfcoðaði söfn.
Helgi hafði í upphaíi utam-
landsfarar simnar- aðeims. ætlað sér
^ð dvelja lerlendLs um nokkurt
skeið, en eins og áður hefir vsr/-
ið frá sag.t, varð dvöl hans æði
löng. Hann langaðii þó alt af
heim, -og eftir því s-em hann eib
ist, varð heimþráin ríkari. Hann
varð aldrei bnezkur ríki-sb-orgarii,
og þ-egar hann 1921 varð at-
viinnulaus, varð úr því, að hann
hyrfi til átthaganna.
Bróðir Helga, Teitur, bjó í
H'vestu í Arnarfirði, og fór Helgi'
til hans. Han-n kom h-eim að sumj-
arlagi, -og um haustið varð hann
farkennari i Ketildalahneppi í
Annarfirði, og farkennarastaríiíriiu
gegmdi han;n þangað til árið11932.
Síðan hefir han;n eingöimgu h-elgaö
starf sitt sajgnasöfnunimnil.
Eimmitt vistin eriiendis, fjarri
átthögum og íslenzkri memiingu,
haf-ði aukið ást Helga á landi og
þjóð og tilfinnin-gu han,s fyrir
gildi gamalla lcifa mienningar o.g
lifshátta, og eftir að hann k-om
heim, fór hann að safna náttúriul-
gripium -og íornl-;ifum. En fyrstu
áriin hér; h-cirna safnaði hann ekki
þjóðsögum. Þó heý.ð: hann margt
slíkra sa,gna í Arnarflrði o.g fann
sky/dl-eika þ-eirra við umhverfið
-og þá mennin-gu, siem hanin var
uppali-nn við. Einkum vöktu at-
hygli hans í fyrstu örn-efna- og
ættar-sagnix.
í októ-ber 1929 var svo H-elg:
í h-eimsókn hjá Bjarna rnági sín-
um á Hr-eggsstöðum á Barðai'
strönd. Þegar Helgi fór, reið
Bjarni á kið með h-onum og sag i
honium söguna „Hvalnekimm". Er
hún í 2. befti Viestfirzkra þjóðj-
sagma — í þættimum um fori-
fe£|ur Br'emanna. Helga fanst sag-
an sv-o eftirtektarvenð, að hann
néð af að sfcrifa hana. Fékfc hann
svo strax á eftir fleiri sögur,
sem eru í sama þætti. Og nú
var H-elgi kominn á refcspöljnn.
Nú mintist hann þ-ess, að framn
hafði h-eyrt sögur í Arnarfirðii,
s-em þess voru v-erðar, að þær
vænu skráðar. Skráði hann sv-o
-ekki færri en 19 sögur í Arnarl-
firði frá því hann kom úr föx
si-nni til Barðastrandar og til ára-
móta. FLestar þær sögur sagði
honnm h:.nn fróði -og greindi al-
‘þýðiumaður Guðjón Ámasion,
bóndi og bókbinda i í Austmanns-
idal í Ketildölum.
Helgi fór á alþimgishátíðiina
1930 og h tti þá að má i Gu mu: d
Gamalíielsíson bóksala. H-elg: sýndi
G-uðmumdi safn sitt, -o.g tók Guör
mundur þegar vel undir að .gefa
það út. Ei-ns og áður er sagt,
hætti Helgi kenslu áiið 1932, og
á vetrarþiinginu 1933 fékk hann
800 króna styr.k tll, þjóðsagnasöfn-
unar, og á fjárlögum fyrir árið
1934 er ho-num e'nnig ætlaður
styrkur. Hefst hann nú við í
Reykjavík milli þess, sem haon
er á fierðalögum hér vest.'a í
söfnunanerindum. Ætlar har.n sér
að safna sögum um al.la Vest-
firði frá Eitru og að GilsfjaröaA
botni — -og síðan af öl.l-u V-estuif-
landi. Hefir hann þegar fa ið lum
alla V-estur-Barðastrandarsýslu bgr
Vestur-ísafjarðársýslu, en . sögum
befiT hann náð úr öllum Vest;-
fjarðasýslunum — og það all-
mörguim úr Strandasýslu og
Norður-ísafjarðarsýs 1 u. Efast eng-
inn um það, sem þekkir Helga
mokkuð að ráði, að hamn muni
ganga m-eð atorku að söfnuni-nni
og -ekki láta staðar uumið fyr
en takmarkinu er náð, ef honum
-endist heilsa og líf. . . .
Helgi -er í lægra iagi meðalj-
maður, þéttvaxi-nn og mokkuð feit-
lagiun. Hann er stillil-egur og
hæglátur í framkomu, svipurinn
ilh-ugulíl og í homum taisv-ert af
líymni. Þ-egar farið er að tala við
H-elga í ró og -næði, er hann
ræðinn og fús til að segja frá.
Hann -er skýr í frásögn, dálítið
stirður í máli og sérkenniliegur,
en glaðliegU ", hlátuoniljur -oggóð-
1-átliegur. Þegar h-onum -eru sagðar
sögur, spyr han:n m-eð hægð og
lægni -Oíg vill fá alt sem Ijósast.
K-emur þar grei-nilega fram, að
hanin hefir tv-o góða kosti þjóðJ-
sagrasaínanda, lempni til að
þreifa fyrjr sér -og fá það, sem
vöi. er á, -o.g gagnrýni á söguþráð
-og heimiluir.
IV.
Margir, sem dæma -u:m þjóð-
sögur, líta einungis á lirigildi
þ-eirra siem bókmenta, og er þá
tíðast að bera saman við þjóð-
sögur Jóns Árnasonar. Fá svo
þær sögur harðan dóm, sem ekki
standast samanburðinn.
I þjóðsögum Jóns er fjöldi
sagna, s-em sameinar frábæra frá-
sagnarlist o.g eftirtektarvierða og
stórbrotna viðburði. Og ,þær hafa
upp á að bjóða margis konar stíl
o-g máifar. Þær eru sem sé skrif-
aðar af allmörgum og sumumj
furðuslyngum rithöfundum.
En þiesis ber að gæta, að þá er
þeir Jó-n Árnasion og Magnús
Grímsson safna sögum sínum,
seiiast þeir til um Iand alt og
koma að óskornum akri. Hin
muninlega frásagnarlist er þá en|n
á háu stigi, þjóðtrúin snar þáttr
ur af sálarilífi mi’áls hluta þjóðl-
arinnar — og ekki að cins al-
þýðu, beldur og lærðra manna,
bæði þcirra ,sem búa í sveiiumi,
og cins hinna, sem eru þar upp-
aldir. Svo tína þeir Jón og Magm-
ús eiinkum þau öxin, sem mest
eru og fegurst.
Flast'.r þeir, sem sa'finað hafa
síðan, hafa ekki átt eins hægt
um vik, og eríiðast er verk Helga,
því að ha in byrjar seinast þeirra
safinenda, sem nokkuð kv-eður að.
Nú er munnlega frásagna l stin
mjög úr sér gengin, mi ið af sö-g-
um týnt, fáir, sem haia lagt sagn-
ir á minnið 7— og þjóðtrúin sjálf
orðin svipur hjá sjón. Fæstir
lærðir menn í sveitum eða þar
uppáldir láta sig þjóðsögur
nokkru sltifta, og svo verður safn-
andi-nn að skrifa flestar sögurnar
sjálfur og oft og tíðum að setja
þær saman úr brotasilfri, sem er
fengið víðs vegar að.
(Meira.)
Gudm. Gí’Slasicm Haga'ln.
\