Alþýðublaðið - 30.10.1934, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGINN 30. okt 1934.
T
r* ■ í - ■ r
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
Bjarglínor i hlsnm
þaif að logskfpa pegar i stað.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDI :
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
Ritstjórn og afgreiðsla:
Hverfisgötu 8—10.
SÍMAR :
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsinge r.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj, S. Vilhjálmss. (heima),
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
Skepnan í staí
skaparans.
ALLIR kannast við að Páll
postuli talaði um beiðingja,
sem dýrkuðu skepníu í stað skap-
arans.
Möiigum nútímamanni hefir víst
'dottið í hug, að trúin á skapari-
ann væri nú mjög að pverra hjá
mönnum, en hitt, að farið yrði að
setja maranskepnur í hans stað,
hiefir vjjst fáum hugkvæmst.
Bn staðreyndirnar taka fram
öliiiu hugárflugi. Einin af þ'eiktustu
guðfræðingum Norðlmanna, dr.
Schjeidiemp, ferðaðist um Þýzka-
land í sumar. Norsk og dönsk
blöð á,ttu tal við hann mn Þýzkai-
land er hann kom heim,, og fer
hér á eftir lausíieg þýðing á köfl-
um úr þeim viðtölum.
Altari með mynd Hitlers.
Það, sem miest vakti undrun
míina, eða öllu heldur skelfdi mig
miest, siegir doktorinn, er sá sess,
sem Hitter skipar innan hintnar
nýju trúarlegu hreyfingar. Á árs-
fundi þessarar hreyfingar síðast
f júll var ég vottur að þeirri tiil-
beiðslu, sem tiíf Hitfers er beint.
Altari var reist með mynd af Hitf-
ler oig kerti voru tendruð til
beggja hliða við hana. Altari
þetta stóð á opnu svæði, og fólk
gekk framhjá í skrúðgöngu og
hneigði sig.
Sálmar endursamdir. — Hitler
i stað Guðs.
Ef til viiff íinst yður meira um
veit að heyra, hvernig gamlir
þýzkir sálmar eru endursamdir,
segi.r doktoTiinn. Alfir þekkja
sálminn „Heims um ból“. Hann
er nú sunginn þannig:
Stilfe Nacht,
heilige Nacht,
ades schláft,
einsam wacht
nur DER KANZLER
zur treuen Hut.
der Kanzler.
Þvf ©r lýst, að kanziarinn (Hit*-
ler) vaki trúr og tryggur. Eiinnl-
ig hefir sálmurinin „Lofið vom
drottinn, hinn Ifknsama föður á
hæðum," verið endursaminn. Eins
og sálmurinn hefir verið sungl-
inn hingað til, er þessi fofgierðl
talin verðskulduð af því, að drott-
imn veiti oss gnótt gæða, en í
Hitlierstextanum er hún talin verð-
skulduð af því ,;að guð gaf þýzku
þjóðinni Hitler.
Þetta er þó ekki þýzka kirkjan?
segir blaðamaðurinn.
Illa sótt kirkja í Þýzkalandi.
— Nei, svarar dr. Schjelderup,
en þetta er hreyfing, sem hefir
breiðst geigvænlega mikið út á
síðasta ári, og nú eir svo komið;,
að miargir af þeim, sem taldir
voriu meðal beztu manna kirkj-
unnar, hafa gengið þessari hr.eyf-
ingu á hönd. Trúarlff á Þýzkaf-
landi er annars mjög í mioium.
Katóls.ka kirkjan virðist vera all-
sterk, og er það fyrst og fremsti
að þakka ötul.li baráttu Faulhal-
bens kardínála fyrir sjálfstæði
kirkjúnnar. Hins vegar er kirkja
mótmælenda mjög aílvana, og
virðíst vanta traust; aflira aðila.
Mér virtist mjög eftirtektarvert,
hversiu illa kirkjan var sótt. Bari-
áttan fyrir „hinni þýzku kiistni"
hefir valdið hinum mesta glund-
roða innan kirkujnnar, og þrátt
fyrir það, þó ríkisbiskupinn hafi á
ýmsa lund beitt valdi, hefir honV
um alls ekki tekist að skapa
einingu innan kirkjunnar.
Doktorinn skýrir nú frá því,
hvernig fjölda presta hefir ver-
ið vikxð frá embættum, og hvernv-
ig hin nýja þýzka trúarhreyfing
brýtur sér braut vegna ötullar
baráttu nazista annars vegar og
hins vegar vegna þeirrar uppí-
lausnar, sem á sér stað innan
mótmaélendakirkjunnar þýzku.
Hann tekur fram, að það sé á
mijsskilningi bygt, sem víða hef-
Mönmum mun vera í fersku
minni >eldsvoðinn 17. þ. m., þegar
barnaheiirllið „Vorblómið" brann
að mestu lieyti, og fáum mxm
dyljast, sem þar voru nænstadd-
ir, að þar hafi mieira heppni en
forsjá valdið, að ekki h.lauzt af
stórkostlegt siys, þar sem fjöfdi
smábarna var í svefni á efri hæð
híxssins; en eldurinn brauzt út í
stiga milli hæðanna. Það, sem að
þiessu sinni virðist hafa valdið^
miestu, var, að eldurinn kom upp
ir verið haldið fram, að hér sé
um endurvakningu ásatrúarimnar
að ræða. Hinir fornu Æsir eru
að eins notaðir sem tákn, en
merki hreyfingarimnar er gullin
sól á bláum grunni, og mieginat-
riði hennar er að skapa þýzka trú,
isem giengur í berhögg við krist-
indóminn.
Við trúum á Adolf Hitler, hinn
útvalda Guð.
Doktorinn heldur nú áfram.
Uppeldi Hittersæskunnar fer fram
eítir meginreglum hinnar þýzku
trúarhneyfingar. Eftir að flutt
hafði verið erindli í eiwum af hin-
um mörgu Hitlersæskul ýðsfé I ög-
um, sögðu 60 unglingar sig úr
kirkjunni.
Að lokum skal ég skýra frá
hvermig hin .nýja trúarjátniing
hljóðar. Hún er höfð um höpd
á sama hátt og trúarjátning okki-
ar, og söfnuðurixm hlýðir stand-
andi á.
Fyrsta grein er þannig í lausi-
liegri þýðingu:
Vér trúum á hina heilögu þýzku
þjóð, innan og utan laindamæra
Þýzkalands.
önnur grein: Vér trúum á Ad-
off Hitlier, hinn útvalda guðs, sem
sendur var til þess að gefa þýzku
þjóðiuni aftur trúna á sjálfa sig.
Og þriðja grein: Vér trúum á
Viihelm Hauies ,hertoga vorn.
Ég gat naumast trúað mmnnr
eigiin eyrum, þegar ég heyrði
þetta í fyrsta simn.
•Þannig eru miegiindrættirnir úr
frásögn doktorsims. Hvernig lízt
sanntrúuðUm fslendingum á?
eftir fótaferðartíma, og fólk þvi
orðið hans vart fyr >en ella.
Þeigar ég, sem þessar línur rita,
kom á brunasitaðinn, sá ég sjón,
sem vakti hjá mér umhugsun um
þ>etta mál. f brotnum giugga á
hæð hússins sat fuliorðin kona,
yfir sig komin af ótta og skelf-
ingtu, og sá hún engin ráð til að
komast niður önnur en þau að
láta sig falla njður, en hefði hún
tekið þanin kost, myndi hún hafa
slasast stórkostlega. Siem betur
fór tókst að fá hana til að bíða
eftir brunaliðinu, sem þá var að
málgast staðinn. Síðar fréttist, að
ein stúlka og eitt barn hefðu
nieyðst til að láta sig falla út uni)
gfuggia og hlutu bæði meiðsli'.
Hvernig ver.ður næsti bruni|?
Hvaða möguleikar ver.ða manns-
lffunum tif bjargar? Þessar og
þvxlíkar spuiiningar hljóta að
vafcna hjá öilum hugsandi mörnnr
um, þegar athugað er, það skipu-
lagsleysi, sem ríjkir í þessum efn-
(um. Hér i Reykjavík má svo he'ta,
að allmr fjöldinn af íbúðarhúsum
sé bygður að meára eða minna
leyti úr efdfimum efnum, því þó
að steinhús hafi rutt sér mjög
til rúms hér í seinmi tið, þá er
þó fjöldinm þeim galla háður, að
ininréttað er með tiinbii í loft og
gólf, og ekki vex öryggið, þegar
athugað er, að stór meirihluti af
íbúðarhúsum hér eru gamaldags
timburhjallar upp á tvær til fjór-
ar hæðir, auk ports og riss, með
mjóum göngum og stigum, og oft
um að eirns einn útgang að ræða,
Oig altítt er, að uppi á hanabjáika
í slíkum húsum búi ein eða fleiri
fjölskyldur með hóp barna. Hvar
er öryggi þessa fólks, ef eldur
brýzt út að nóttu til og hans yrði
ekki vart fyr en alt er að verða
um sejnan? Það er oft að eins iein
leið, og það er glugginn. En til
þiess að hún sé fær, þarf línu
;ti;l að sijga í niður, og hún þarf
að vera traust. En nxeð hva'ða
móti verður bezt trygt að slíkt
björgunaxáhald sé jafinan ti,l
|taks í hverri íbúð, sem komin er
yfir eina hæð? Hún er sú, að
hver eimasti húsieigandi sé skyld-
aður til með lögum að viBlögðum
stórsektmn, ef vanrækt er, að
hafa þar til genða björguinarlíinu í
öllum svefnherbergjum hússins,
og ættu jafnan að vera í þar til
gerðum kassa undir glugga her-
berigisins. Þesisar línur þyrftu að
vera sérstaklega útbúnar með
þetta fyrir augum. f miðkjarna
líniunnar ætti að vera riðfrír
mjúkur vír, utan um varinn með
hámpi eða öðru mjúku efni. Á
öðrum endanum ætti að vera lás,
svo hægt sé á augnabliki að læsa
liikkj'unini um gluggapóst eð.a
þunigan hlpt í hei'ber'ginu. Þiessum
línum á að fylgja þar til gerður
kassi til að geyma þær í, og á
lokinu ættu að vena pnentaðar
leiðbeiringar unx notkun hraunnar.
Til þiess að fyrirbyggja alla eríið-
leika á þvi, að slíkar línur væru
jafnan fáanlegar í öllum lengdum,
væri æskilegast, að safa á slxkum
tækjum væi’i á einni hendi, til
dæmis brunamálastjória, sem sæi
um að þær væru tvent í senn,
ódýrar en traustar. Spítalar,
bamahæli, gamalmennahæli og
gistihús ættu, auk skyldunnar til
að hafa björgunarlinur í hverju
herberigi að auki til frekara ör-
yggis.
Ég vona, að allir hugsandi
menn séu mér sammiála í því, að
hér sé um svo alvarlegt mál að
ræða, að til framkvæmda þurfi
áð ta'ka þegair í stað, og vil ég í
því sambandi sérstaklega skora á
fulltrúa Alþýðuflokksins, sem á
öllum tímurn em brautryðjendur
mannúðar- og umbóta-mála, að
taka nú þetta mál til alvarlegrar
íhugunar og fylgja því frarn til
sigurs.
F. I. F.
Tilkyiiiiiiig
frá kjötverðlagsnefndíiiiii.
Eftirfarandi ákvæði um viðskifti með reykt sauðfjárkjöt gilda fyrst
um sinn:
1. Verzlun með reykt kjöt er heimil án Ieyfis nefndarinnar.
2. Nefndin verðleggur ekki að svo komnu reykt kjöt.
3. Verðjöfnunartillag, átta aura af kgr., ber að greiða til kjöt-
verðlagsnefndar eða lögreglustjóra, af reyktu sauðfjárkjöti, ef
það ekki hefir áður verið greitt af kjötinu nýju, samkv. augl.
nefndarinnar 31. ágúst siðastl.
4. Þeir, sem kaupa reykt sauðfjárkjöt, þurfa að fá vottorð um, að
verðjöfnunartillagið af því sé greitt, annars verður kaupandi
gerðui ábyrgur fyrir greiðslu þess.
Reykjavík, 29. okt. 1934.
' Kj ötverðlagsnef ndin.
Erlendir ritdómar um
Haltdór Kiijan Laxness.
Einn af þektustu ritdómurum Dana lýkur miklu
lofsorði á bókina „Salka Valka“.
ITgiÆKUR Halldórs Kiljans
JO Laxness „Þú vinviður
hreini“ og „Fuglinn i fjörunni
eru nýkomnar út 3;á dðnsku í
einni bók undir nafninu „Salka
Valka“. Þýðinguna hefir Gunn-
ar Gunnarsson gert.
Allmikið hefir verið ritað
um bækurnar á dönsku, ogfer
hér á eftir einn ritdómurinn,
eftir Julius Bomholt rikisping-
mann, sem er einn af þektustu
ritdómurum Dana.
„Því miður eru ritdómarar van-
ir að far,a fljótt yfir sö>gu, þegf
ar þeix liesa bækur, en stöku sinin)-
um varðiur r tdcmarinn þó að hafa
I'eyfi til þess að tesa sjálfum sér
til ánægju. „Salka Valka“ er á-
gætlega til þes>s fallm að liesa
hana hægt — svona 50 blaðsíður
á dag, þannig, að maður lifi sig
in;n i sðguhctjuriiar og fylgist með
öriiögum þeirra ,svo að segja dag
frá d'egi, og þá verður lesandinn
þes's var, sér til mikillar glieði,
að þ'eissi bók er í ætt við Dickr
ens og Knut Hamsun, að hún er
skáldsaga, sem ekki veröur mæid
öðxu visi en á Evrópu-miæli-
kvarða.
Sagan er látin gerast í litiu
sjávarþorpi við Axlarfjörð", eyði-
legum og uppblásnum stað, þar
siem er ofurlítil þyrping af kof-
um úr tré og torfi >og eitt kaup«-
mamnshús, sem Sitendur á múrl-
uðum grunni. Það er ekkert
merkilegt að sjá þarna við strönd-
ina og gráu klettana, þar sem
lifið igengur sinn vanagang ár
frá ári.
Tilviljuin veldur því, að fátæka
alþýðukoinan Sigurlína og dóttir
hennar, Salka Valka, setjást að
í þorpiinu. I líkingu við Lars og
Pelle litla [hér er átt við sögul-
hetjurnar í hirani friægu bók eftir
Martiin Andersen Nexö: „Pelle
Erobreiien“|, verða þær að reyna
að halda sér uppi í hinni eríiðu
iífsbaráttu í beinxi, sem að því
er virðist, hefir hvergi ætlað
þeim stað. Tvær ákaílega þýð-
ingarlitlar manneskjur í afsíðis
boxmi við afskektan fjörð. Með
afburða sálfræðilegri list segir
Halldór Laxness frá þiessum konl-
um. Sigurlína er barnafeg,
j hneinsikilin og hjartagóð. Hún
lætur Hjálpræðisherinn veiða sig
! og játar sínar leyndu syndir, án
þess þó að öðlast að fullu frið,
því að hún elskar hiiran svaka-
fengna mann, Steiinþór. Steiinþór
gerir hana ólétta, yfirgefur hana,
og áður en hann flýr, xeynir
ha>nn að nauðga dótturinini. Hann,
sjómaðurinn, sem gæti verið
skapaður af Hamsun, siglir aftur
út um víða veröld, meðan örðt-
ugl'eikamir þœngja rraeir og mieiir
að þeim yfirgefnu. Siguriína öv-
maignast undir byrðunum og
kastar sér í sjóiinn, — en Salka
Valka harðnar og verður sjálf-
stæð manneskja.
Umhverfis þessar mannvenur,
s(em em skapaðar með holdi og
blóði, eru svo hinir íbúamir í
þorpiinu: Rxki kaupmaðUrinn, Jó-
hann Bogesien, prófast'ur'inn, iækn-
irinn og fátækl'ingarnir. Hvert
andlit er teiknað nneð töfrandi
glettná. Það er svo alhliða manni
þekkiing í frásöigninni, að liesand-
anum leiðist a'ldreá. Bnoddbongur-
unum oig þorpslífinu er lýst bæði
mieð kaldhæðni og inniieik. Jafn-
vel þótt Hamsuns verði oft vart
undir niM, er Laxmess sjáifstæðl-
ur rithöfundur, sem þekkir sögu-
betjur sílnar af neynsiu. Hann
befir hæfiliei'ka hins sanna lista-
mannis t'.l þess að vikka sjóndeild-
arhringinn, þannig, aði í því sniáa
er sagt frá hinu stóra, frá lifinu
sjálftu með þrá þess og baráttu,
vonum þ'ess og vonbrigðunx.
Sfðari hluti bókarinnar, sem
)gerist nokkrum áruta seinna,
þegar „Salka Valka“ er orðin ung
og þróttmikil stúlka, er dálítið ó-
fuUkomnari >en fyrri hiutíjnn. Þar
eem, í fyrra hlutanum er sagt frá
lifinu í ganxaldags þorpi, hefir
síðari hlutinn það hlutverk, sem
er miklu lerfiðara, að gera gnein
fyrir komu nýja tímans með vax-
andi þjóðféliagsandstæðum, með
stofuun verkamannafélags og
verkföllium og komúnistisku lýð-
skmmi.
Þjóðfélagsandstæðiumar em
rajö'g miklar. Þegar kennarinn
spyr bannið: „hverjir em helztu
mienin IsLands," fær hann það
svar, að það séu kaupmaðurinn
og fnelsarimn. Það er kaupmaðurj-
inn, sem af eðlileguim orsökunx
er uefndur fyrst, af því að hann
er efnalega eimvaldur í þorpinu.
Fátækliugamir lifa við ýtnustu
örbi:r|gð. Þegar koua Magnúsar
Bóka, sem hiefir fult hús af bör;nþ
um, er koimin að dauða, neynir
pnesturinn að hugga hana: —
Mundu eftir grasgarðsgöngunn.i.
— Já, svarar konam, — ég man
eftir herani. Ég þori að segja, að
aranað eins hefir komið fyrir milg
og mieira. Hvað er að hanga tutt,-
ugu og fjóra tíma á kriossi, fyriix
mann, sem á ekkert barin, og vita
þar að auki, að maður deyr fyrir
gott málefmi, já, jafnveil frelsar
allan behninn, og. gengur síðan
(beimt inU' í fínasta særið í himinai-
ríki, hvað er það á móti því að
kveljast eins og ég hefi gert með
fult hús af börnum misseium og
ánum saman!"
Þegar verkamannahneyfing'in
byrjar., gerir mikilil barnaskapur
vait við sí;g í hemmi, og baráttan
ve ður stuidum nokkxð aíkánaleg.
Höfunduri'nn befir neynt að halda
sjálfum sér uta-n við baráttuna
með því, að bieita ádeiiunni bæði
til .hægri, ®g vinstri. Ádeiilan er
á sumum stöðum svo áberandi,
að hún er í þann veginp að gera
skáldsöguna að háifgerðum Hol-
beigs-grínlieik. Hin pólitíska höf-
uðpiensóna er ungur komimiúnisti,
sem teifcur örlagarikt hlutverk í
líjfi Sölku Völku. Myndin af þ>ess-
um unga 'draumóramanni er gierð
af teiftrandi sinild (lynende gemi(-
alt). Þar sem draumómimiennirnir
fengust áður aðal lega við' trúmál,
koma þeir á vorum döigum fram
á hinu póldtíska Iisiksviði. Það er í
þiessiu samhandi alveg sama, hvort
maðurinn er kommúnisti eða eittr
hvað aranað. Aðnlatriðið er, að
Laxraess hefir gefið hárrrétta lýs-
ingu á í'ótlausa draumóramannv-
inum, sem gerir alt vitlaust með
eins konar átrúnaði á öneigalýðl-
inm. Hanin er allur í hlutverki síinu
sem brautryðjandi nýstíma. Hann
viðhiefd'r hispurslaust orðbragð' og
notar með fylstiu leikni hið al-
mienna rökfræðikerfi, og hvað er
hann svo, þegar ölliu er á botninln
hvoift? Laxness hefir tekist að
afhjúpa insta eðli vissrar. mannj-
tegundar, s>em á okkar timum
kemur fram á nærri því öllum
breiddargráðum og tesarinn undr-
ast, að það skuli vera Islending-
lur, sem í mieöferð þessa efnis er
farinn friam úr samtímamönnum
sínium á Norðuriöndum.
Það er engin ástæða til að
minnast á einstök atriði hininar
viðburðariku skáldsögu. 1 þetta
sinn verður að nægja að benda
á það, að Norðurlönd eru orðin
einu lxstaverkí ríkari.“
Julius Bomholt
þjóðþingismaður og ritdómari
í „Soclaldemokiaten" 12. okt. 1934,
Reykjanesskóli.
Nýliega liefir Páll Kristjánsson
húsagerðarmeistari á isaiirði af-
hent hið nýja skólahús í Reykjai-
raesi, en það >er heimavistariskólii
fyrir börn. Húsið er 20 nxietra
ianigt og í tveimur álmum. íbúð-
arálma úr steinsteypu í funkis-
stíjl, >ein hæð. I skól'anum eru tvær
keraslustofur, fyrir 26 nemendur
hvor, nemendaherbergi, stór borð-
salur, skrifstofa kennara og skóla-
stjóra og hreinlætisherbeiTgi. í í-
búð skólastjóra eriu tvær stofur,
svefnherherigi, vinnukonubsrbergi,
hneinlætisherbergi og geymsía.
Byggingin er hituð með hvera-
vatni. — Skólastjóri gat þess í
ræðu siimni, er hann tók við hús-
iniu, að skólastofurnar og skóiinn.
yf'ir hö uð væri vaidafa ta . k . la-
hús la dsins að teingu undansk Idu.